دانلود مقاله فرآیندهای جداسازی شیمیایی

اختصاصی از حامی فایل دانلود مقاله فرآیندهای جداسازی شیمیایی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فرآیندهای جداسازی غشایی
در بسیاری از فرآیندهای جداسازی مخلوط‌های گاز یا مایع، از غشاهای نیمه تراوا استفاده می‌شود که امکان عبور یک یا چند جز مخلوط را راحت‌تر از بقیه اجزا فراهم می‌سازد. غشاها ممکن است لایه‌های نازک ماده‌ای سخت مثل شیشه متخلخل یا فلز آبدیده باشند، اما اغلب از فیلم‌های قابل انعطاف‌ پلیمرهای مصنوعی استفاده می‌شود که برای این منظور تهیه شده‌اند و در برابر بعضی از مولکول‌ها تراوش‌پذیری زیاد دارند.
جداسازی گازها
غشاهای متخلخل
اگر مخلوط گازی از میان غشا متخلخلی به منطقه‌ای با فشار کمتر نفوذ کند، گازی که در غشا نفوذ می‌کند، غنی از اجزای با وزن مولکولی کمتر است، چون آن اجزا سریعتر نفوذ می‌کند. اگر منافذ خیلی کوچکتر از میانگین پویش آزاد در فاز گاز (در حدود 1000Ao در شرایط استاندارد) باشند، گازها به صورت مستقل از یکدیگر به روش نفوذ نودسن نفوذ می‌کنند و نفوذپذیری درون سوراخ با اندازه آن و میانگین سرعت مولکولی نسبت عمکس و با ریشه دوم وزن مولکولی M، نسبت مستقیم دارد. برای نفوذ نودسن، گاز A در منافذ استوانه‌ای رابطه زیر را داریم:
DA = 9700r (T/MA)0.5
در معادله 26-1، r شعاع میانگین منفذ بر حسب سانتیمتر، T دمای مطلق بر حسب کلوین و DA بر حسب cm/s2 است.
شار در واحد سطح غشا بستگی به نفوذپذیری موثر De دارد که به نسبت از نفوذپذیری منفذ کمتر است که درصد تخلخل و ضریب پیچ‌خوردگی است. در غشاهای با تخلخل حدود 50%، این ضریب معمولاً 2/0 تا 3/0 است:

شار هر گاز متناسب با گرادیان غلظت است که اگر ساختمان غشا یکنواخت باشد و گازهای اثر متقابل بر یکدیگر نداشته باشند، خطی است. معمولاً این گرادیان را به صورت گرادیان فشار بیان می‌کنند و فرض می‌شود گازها ایده‌آل هستند:

ترکیب ماده تراوش کننده بستگی به شار همه موارد دارد. در سیستمی دو جزئی، کسر مولی A در ماده تراوش کننده عبارت است از:

از گرادیان فشار در غشایی که در تماس با مخلوطی دو جزئی هم مولار واقع شده، در شکل 26-1، نشان داده شده است. در این مورد فرض می‌شود که نفوذپذیری گاز A دو برابر نفوذپذیری گاز B (مل هلیم و متان) و فشارهای جریان بالایی و پایینی به ترتیب 4/2 و 1 اتمسفر است. 60% ماده نفوذ کننده را A تشکیل می‌دهد که نسبت به غلظت 50%A در خوراک فقط کمی بیشتر غنی شده است. غنی شدن، گرادیان A را کمتر از گرادیان B می‌کند (8/0=4/0-2/1=∆PB؛ 6/1=6/0-2/1=∆PA)، لذا شار A فقط 5/1=(8/0÷6/0)×2 برابر شار B است که باعث می‌شود ماده تراوش کننده دارای 60%A باشد. اگر فشار خوراک بیشتر یا فشار طرف نفوذ کننده غشا کمتر از فشار اتمسفر باشد، ماده تراوش کننده کمی از A غنی‌تر می‌شود. با متراکم کردن ماده تراوش کننده و فرستادن آن به یک واحد غشایی دیگر، مقدار کمتری از محصول خالص‌تر به دست می‌آید. مجموعه‌ای از مراحل با جریان یا چرخه مجدد را برای بدست آوردن محصولات تقریباً خالص می‌توان طراحی کرد، اما هزینه تراکم در هر مرحله معمولاً چنین فرآیندهایی را بسیار پرهزینه می‌سازد.

مثالی کاملاً شناخته شده، از جداسازی گاز به وسیله غشاهای متخلخل و شاید تنها کاربرد آن در مقیاس وسیع جداسازی ایزوتوپ‌های اورانیوم با استفاده از هگزافلونوریدها 238UF, 235UF است. چون اورانیوم طبیعی فقط 7/0% 125U دارد و نفوذپذیری هگزافلوئوریدها فقط 4/0% است، بیش از هزار مرحله لازم است تا محصولی با 4% 235UF و باقیمانده‌ای با 25/0% 235UF بدست آید.
غشاهای پلیمری
انتقال گازها درون غشاهای پلیمری متراکم (غیرمتخلخل) با مکانیسم انحلال ـ نفوذ صورت می‌گیرد. گاز در ظرف پرفشار غشاها در پلیمر حل می‌شود و در فاز پلیمر نفوذ می‌کند و در طرف کم فشار دفع یا تبخیر می‌شود. سرعت انتقال جرم بستگی به گرادیان غلظت در غشا دارد که اگر انحلال‌پذیری متناسب با فشار باشد، با گرادیان فشار در غشاء متناسب است. اختلاف گرادیان‌های یک مخلوط دو جزئی در شکل 26-2 نشان داده شده است. به فرض قانون هنری در مورد هر گاز صادق و در سطح مشترک تعادل برقرار است. در این مورد از مقاومت گاز ـ فیلم صرف‌نظر شده و در نتیجه، فشارهای جزئی در سطح مشترک گاز ـ پلیمر مثل فشارهای جزئی در کل مخلوط است. شار در گاز A برابر است با:

غلظت‌های با یک ضریب انحلال‌پذیری S که واحدهایی همچون mol/cm2-atm دار، به فشارهای جزئی مربوط هستند (S عکس ضریب قانون هنری است):

با استفاده از معادله فوق و تعویض گرادیان غلظت با گرادیان فشار، معادله زیر بدست می‌آید:

حاصل ضرب DASA، شار در واحد گرادیان فشار است که به آن تراوش‌پذیری در غشا qA می‌گویند و اغلب برحسب Barrer بیان می‌شود. چون در غشاهای موجود در بازار، ضخامت واقعی غشا همیشه معلوم نیست یا مشخص نشده است، اغلب از شار در واحد اختلاف فشار استفاده می‌شود که تراوش‌پذیری QA نام دارد:

واحدهای مناسب برای QA برابر std ft3/ft2-h-atm یا L(STP)/m2-h-atm است. در استفاده از مقادیر منتشر شده، تراوش‌پذیری واحد 4 را باید به دقت امتحان کرد، چون تعاریف مختلفی برای این منظور بکار می‌رود.
نیست تراوش پذیری‌ها در غشا در مخلوطی دوجزئی برابر قابلیت انتخاب a (که به آن ضریب جداسازی ایده‌آل نیز می‌گویند) می‌باشد:

مقدار قابلیت انتخاب بزرگ را می توان از نسبت نفوذ پذیری مطلوب یا اختلاف زیاد حلالیت بدست آورد . در مقایسه با نفوذ پذیری در فاز گاز ، نفوذ پذیری در غشا بیشتر به اندازه و شکل ملوکولها بستگی دارد و در ملوکولهای تقریباً یکسان ، اخلافهای زیادی ممکن است موجود باشد . مثلاً ، نسبت Dn2/Do2 در چندین پولیمر بین 5/1 تا 5/2 است هر چند مولکول o2 فقط 10% کوچکتر از موکلول N2است مقادیر نفوذ پذیری با توجه به نوع پلیمر ، تفاوت بسیار با هم دارند . کمترین مقدار مربوط به پلیمرهای شیشه ای یا متبلور و مقادیر زیاد مربوط به پلیمرهایی است که دمایی بالاتر از دمای انتقال شیشه ای دارند . چند مقدار برای نفوذ پذیری در جدول ( 26-1) ذکر شده است . انحلال پذیری گاز نیز بطور گسترده با توجه به گاز و نوع پلیمر تقییر می کند . در گازهایی که نقطه جوش یا دمای بحرانی پایین دارند ، انحلال پذیری کم است ، ولی شباهت گاز و پلیمر هم مهم است . گازهای قطبی معمولاً در پلیمرهای با تعداد گروهای قطبی زیاد ، انحلال پذیر هستند و انحلال پذیری بخار آب در موادی که با مولکولهای آب پیوند هیدروژنی تشکیل می دهند نیز زیاد است .
با وجود محدوده گستره ای از نفوز پذیری و انحلال پذیری تعجبی ندارد اگر برخی از قشاها برای بعضی مخروطهای گازی با قابلیت انتخاب بزرگ باشد . در لاستیک سیلیکونی ، قابلیت انتخاب برای ــــ مساوی 9/4 و برای ــــ مساوی 4/5 است . در کاپتون (kapton) که یک پلی اتر دی ایمید آروماتیک و یک پلیمر شیشه ای است ، تراوش پذیری در غشا دو تا چهار مرتبه کوچکتر از مقدار آن در لاستیک سیلیکونی است و ترتیب تراوش پذیری تغییر می کند . قابلیت انتخاب در کاپتون ، 18/0 برای ــــ و 8/1 برای ــــ است . همان طور که در بخش بعدی نشان داده می شود ، قابلیت انتخاب چهار یا بیشتر معمولاً برای جداسازی خوب لازم است .
در اکثر گازها ، با افزایش نفوذ پذیری افزایش می یابد ، چون افزایش تراوش پذیری از کاهش در انحلال پذیری بیشتر است . تغییر در تراوش پذیری اغلب طبق معادله نمایی (- E/RT) O = a exp با انرژی فعال سازی که از 1 تا ـــــ 5 تغییر می کند در رابطه است . اما افزایش دما معمولاً قابلیت انتخاب غشا را کاهش می دهد و در نتیجه دمای عملیاتی از موازنه مقدار شار زیاد مورد نیاز و قابلیت انتخاب مشخص می شود .
جدول 26-1 ضرایب نفوذ در پلیمرهای انتخابی 2
10 * D در C 25 ،cm 2/s

پلیمر
17/0
57
193
890 54/0
124
372
1110 4/1
93
320
1110 6/3
170
460
1580 پلی اتیلن تری فتالات
پلی اتیلن (g/cm3 964/0 = p
پلی اتیلن (g/cm3 914/0 = p
لاستیک طبیعی

ساختمان غشا ـ شار در فیلم پلیمری متراکم نسبت عکس با ضخامت دارد ‌‌‌[ معادله (26-7 )] ، لذا تا آنجا که ممکن است غشا را باریک می سازد ، بدون آنکه در آن سوراخ یا نقاط ضعفی باشد . فرایندهای جداسازی گازی با اختلاف فشارهای 1 تا 20 اتمسفر انجام می شود . لذا غشا نازک باید روی ساختمانی متخلخل واقع شود که در برابر چنین فشارهایی مقاومت داشته باشد ، اما مقاومت کمی در برابر عبور گاز نشان می دهد . این نگه دارنده را از سرامیک ، فلز یا پلیمر متخلخل می سازند و درصد تخلخل آن باید حدود 50% باشد . انداز منفذ باید در حد فیلم نازکی که تکیه گاه را می پوشاند باشد . اما جابجا کردن لایه ای نازک و متصل کردن آن به تکیه گاه بدون آنکه پاره شود کار دشواری است و اکثر غشاهای جداکننده گاز طوری تهیه می شود که تکیه گاه در آنها بخش ثابتی از غشا باشد . از روشهای خاص ریخته گری برای تهیه غشاهای نامتقارن استفاده می شود که لایه یا پوسته ای نازک و متراکم در یک طرف و زیر سازی بسیار متخلخلی روی بقیه غشا دارند . عکس این نوع غشا در شکل (26-3) نشان داده شده است .
غشاهای جداکننده گاز دارای ضخامت 50 تا μm 200 و پوسه 1/0 تا μm 1 می باشند تکنیکهای جدید امکان تولیت غشاهای تجارتی یا پوسته ای نازکتر از μm 1/0 را فراهم ساخته اند .
غشاهای داری پوسته بسیار نازک بیشتر سوراخهای سوزنی دارند و چون عبور از میان این سوراخهای ریز نسبت به نفوذ در میان پلیمر متراکم بسیار سریع صورت می گیرد ، وجود فقط چند سوراخ سوزنی در واحد سطح قابلیت انتخاب را به مقدار قابل توجهی کاهش می دهد . راه حل این مشکل ، پوشاندن غشا با پلیمری بسیار تراوا ولی غیر انتخابی است که سوراخهای سوزنی را پر می کند و تراوش پذیری بقیه قشاها را خیلی کاهش نمی دهد . قشاهای نامتقارن را می توان به شکل ورقهای تخت ، لوله یا الیاف توخالی ، قطری به کوچکی μm 40 تهیه کرد . الیاف توخالی کوچک آنقدر محکم هستند که بدون هیچگونه تکیه گاه اضافی بتوانند در برابر فشارهای زیاد مقاومت کنند ، ولی ورقهای تخت نیاز به تکیه گاه اضافی دارند .
گرادیان غلظت در غشا نا متقارن پیچیده است ، چون نیروی محرک برای نفوذ در لایه پوسته ، گرادیان غلظت گاز حل شده در پلیمر متراکم و نیروی محرک در لایه تکیه گاه متخلخل ، گرادیان غلظت یا فشار در منفذ پر شده است . اگر لایه متخلخل ضخیم باشد ، نفوذ سهم زیادی در شار ندارد و گاز در منفذهای پیچ خورده با جریان آرام انتقال می یابد . در غشاهای دارای شار زیاد ، ممکن است مقاومت قابل توجهی در برابر انتقال جرم در لایه های مرزی سیال در هر دو طرف وجود داشته باشد . شکل (26-4) ، گرادیانهای فشار و غلظت را در غشا نا متقارن نشان می دهد . در این مورد تراوش پذیری A خیلی بیشتر از B و شار A چند برابر شار B است . نمودار ، گرادیان فشار کم A را در لایه مرزی خوراک نشان می دهد ، اما افت زیاد در نشان دهنده آن است که پوسته بیشترین مقاومت در برابر انتقال دارد . توجه کنید گرادیان در B در لایه مرزی ، منفی است و B توسط انتقال کل که عمدتاً A است ، علی رغم گرادیان غلظتی که دارد ، منتقل می شود .
به فرض گازها با فاز پلیمر در دو طرف لایه پوسته در تعادل باشند . ترکیب گاز در منافذ مجاور پوسته معمولاً با ترکیب توده ماده تراویده در آن نقطه یکسان نیست . ترکیب توده بستگی به آرایش جریان جداکننده دارد و ممکن است توده گارز A بیشتر یا کمتر از گاز درون لایه متخلخل داشته باشد . نمودار شکل (26-4) موردی را نشان می دهد که در آن توده ماده تراوش کننده حدود 70% A است و گازی که از لایه پوسته خارج می شود حدود 90% A است .
شیوه های جریان در جداکننده های قشایی – چند روش برای ترتیب دادن به مساحت سطح جداکننده گاز وجود دارد و بعضی از آنها در شکل (26-5) برای غشاهای الیاف توخالی با یک لوله جداری بیرونی نشان داده شده است . فقط تعدادی از الیافها نشان داده شدهاند و برای وضوح تصویر ، اندازه آنها بسیار بزرگ نشان داده شده است . برای جداکننده تجاری ، تا یک میلیون الیاف درون پوسته ای به قطر چند اینچ جا می گیرد . الیاف ها دارای ترکیب اپوکسی در یک یا هر دو سر واحد مورد نظر می باشند و درون ورق لوله ای جای گرفته اند و ماده تراوش کننده جدا از هم نگه داشته می شوند .
شکل (26-5 الف) جداکننده ای را نشان می دهد که برای عبود متقابل مرتب شده است و خوراک گاز در بخش پوسته است . یک سر الیاف بسته است تا انتقال ماده تراوش کننده از صفر در سر بسته به مقدار نهایی در سر تخلیه افزایش یابد . خورامک گاز باید از عرض برخی از الیاف در نزدیکی ورودی و خروجی عبور کند تا جریان همیشه موازی با محور نباشد ، همچنان که در انتقال متقابل ایده آل اتفاق می افتد . توزیع مناسب جریان در پوسته ایجاد مشکل در طراحی می کند خصوصاً در واحدهایی که قطر بزرگی دارند .
در برخی جداکننده ها ، دو سر الیاف ، مثل شکل (26-5 ب) باز است و ماده تراوش کننده از مرکز به هر یک از آن دو انتقال می یابد . این باعث می شود که انتقال در نیمی از جداکننده متقابل و نیمه دیگر آن ، موازی جریان باشد . این آرایشها افت فشار در انتقال ماده تراوش کننده درون الیاف را کاهش می دهد یا امکان ساخت واحدهای طولانی تری با همین افت فشار را فراهم می کند . معمولاً اگر از غشاهای نا متقارن استفاده شود ، تفاوت کمی در ترکیب ماده تراوش کننده در عملیات موازی یا متقابل جریان وجود دارد ، چون شارها به فشارهای جزئی سطح پوسته بستگی دارند نه به فشارهای جزئی جریان محصول .
مشکل توزیع مناسب جریان در پوسته ، با استفاده از جریان متقاطع مشابه شکل (26-5 ج) برطرف می شود . الیاف حول لوله تخلیه مشبک دسته می شوندو خوراک گاز بصورت شعاعی از بیرون لوله جداری به لوله مرکزی منتل می شود . اگر انتقال بصورت شعاعی رو به داخل باشد و با تراوش پذیری گاز از الیاف ، انتقال کاهش یابد ، تغییر زیادی در سرعت عبور از کنار الیاف بوجود نمی آید . بعضی جداکننده های تجاری طوری طراحی می شود که خوراک درمرکز باشد و انتقال شعاعی رو به بیرون صورت گیرد ، گرچه این کار تغییر سرعت از ورودی به خروجی را افزایش می دهد . الیاف را می توان در یک سر واحد ، یا در دو سر آن درون ورقه های لوله ای قرار داد.
ترتیب قرار گرفتن جداکننده‌ها
اکثر کاربردهای غشا در جداسازی گاز یا مایع نیاز به چند واحد دارند، چون قطر بزرگترین واحدها فقط حدود 1 فوت (3/0 متر) و طول آنها 10 تا 15 فوت (3 تا 5 متر) است. یک مدول با فیبر توخالی به این اندازه چند فوت مربع مساحت غشا دارد و در هر دقیقه چند صد فوت مکعب گاز را فراوری می‌کند. برای بررسی شدت جریان‌های بسیار بیش‌تر پالایشگاه یا واحد شیمیایی، مانند شکل 26-11، می‌توان چندین واحد را بطور موازی کنار هم قرار داد. در طراحی سیستم توزین خوراک باید دقت کرد تا در همه واحدها شدت جریان یکسان باشد. در بهره‌برداری در ظرفیت کم، برخی از واحدها را می‌توان تعطیل کرد تا شدت جریان در مدول‌ها تقریباً یکسان باشد. اگر همه واحدها مورد استفاده قرار بگیرند، بازیافت بیشتر محصول نفوذ کننده شدت جریان کم منجر به میعان مایع در طرف خوراک می‌شود.
گاهی مانند شکل فوق، جداکننده‌ها را به صورت سری کنار می‌چینند. افت فشار ناشی از اصطکاک در خوراک معمولاً کم است (کمتر از 1 اتمسفر). لذا می‌توان دو یا سه واحد را به صورت سری کنار هم قرار دارد، بدون اینکه مجبور به تراکم‌ مجدد خوراک باشیم. جریان‌های تراوش کرده از نظر خلوص با هم متفاوتند و از آنها می‌توان برای مقاصد مختلف استفاده یا همه آنها را با هم تلفیق کرد. در روش بهره‌برداری دیگر از فشارهای ماده تراوش کننده کمتر در واحدهای متوالی استفاده می‌شود. اولین واحد ماده تراوش کننده فشار متوسط ایجاد می‌کند، به طوری که از گاز می‌توان مستقیماً و بدون تراکم استفاده کرد.
واحد دو در فشار کمتر جریان پایین کار می‌کند تا کاهش غلظت خوراک جبران شود و ماده تراوش کننده برای استفاده مجدد تراکم یابد. در یک واحد بزرگ، از یک ترتیب مخلوط سری ـ موازی می‌توان استفاده کرد و چند زوج نفوذ کننده را به یک منبع مشترک خوراک وصل کرد.
برای یافتن ماده نفوذ کننده با خلوص بیشتر، محصول اولین مرحله را می‌توان متراکم ساخت و مطابق شکل 26-11 به مرحله دوم فرستاد. از دو مرحله یا بیشتر به این ترتیب می‌توان استفاده کرد و خلوص موردنظر را بدست آورد، ولی هزینه تراکم مجدد و افزایش پیچیدگی سیستم این طرح را معمولاً غیراقتصادی می‌سازد. شیوه جدیدی که در آن از دو جداکننده و یک مرحله تراکم مجدد استفاده می‌شود، برج غشا پیوسته است. مطابق شکل (26-11)، بخشی از ماده تراوش کننده در جدا کننده دوم تراکم می‌یابد و به طرف دیگر غشا فرستاده می‌شود و در آنجا به صورت متقابل با ماده تراوش کننده جریان می‌یابد. این عمل با برگشت امکان بدست آوردن ماده تراوش کننده بسیار خالص را فراهم می‌کند. بخار آب برگشتی با جریان در جداکننده جزء تراوش‌پذیرتر خود را از دست می‌دهد و با خوراکی که به جداکننده اول می‌رود، مخلوط می‌شود. این طرح در واحدهای آزمایشی بکار رفته، ولی هنوز به صورت تجارتی بکار برده نشده است.
جداسازی مایعات
چند نوع فرآیند برای جداسازی مخلوط مایعات با استفاده از غشاهای متخلخل یا غشاهای پلیمری نامتقارن وجود دارد. در غشاهای متخلخل، جداسازی فقط به اختلاف نفوذپذیری بستگی دارد، مانند دیالیز، که در آن محلول‌های آبی در فشار جو در دو طرف غشا وجود دارند. در استخراج مایع ـ مایع با استفاده از غشاهای متخلخل، فاز پس‌مانده امتزاج‌ناپذیر و فاز محصول استخراج توسط غشا از هم جدا می‌شود و اختلاف در توزیع ماده حل شده تعادلی و نیز اختلاف در نفوذپذیری، ترکیب محصول استخراج را در مخلوط مشخث می‌کند.
در غشاهای نامتقارن یا غشاهای پلیمری متراکم، تراوش‌پذیری مایعات با مکانیسم انحلال نفوذ صورت می‌گیرد. قابلیت انتخاب بستگی به نسبت انحلال‌پذیری و نسبت نفوذپذیری‌ها دارد و این نسبت‌ها بسیار وابسته به ساختمان شیمیایی پلیمر و مایعات است. نیروی محرک انتقال گرادیان فعالیت در غشا است، ولی بر خلاف جداسازی گاز، نیروی محرک را نمی‌توان در دامنه وسیع با افزایش فشار وجه بالای غشا تغییر داد، چون در فاز مایع، فشار تاثیر چندانی ندارد. در تراوش تبیخیری، یک طرف غشا در تماس با خوراک مایع در فشار جو اس و از خلا یا گاز کششی برای تشکیل یک فاز بخار در طرف ماده تراوش کننده استفاده می‌شود. این کار فشار جزیی سیال تراوش کننده را کاهش می‌دهد و یک نیروی محرک فعالیت برای نفوذ فراهم می‌سازد. در اسمز معکوس، ماده تراوش کننده تقریباً آب خالص در فشار حدود 1 اتمسفر است و فشار بسیار زیادی بر محلول خوراک وارد می‌شود تا فعالیت آب قدری بیشتر از ماده تراوش کننده شود که موجب ایجاد یک گرادیان فعالیت در غشا می‌شود، گرچه غلظت آب در محصول بیشتر از غلظت در خوراک است.
دیالیز
در دیالیز از غشاهای متخلخل استفاده می‌شود. دیالیز، فرآیندی است برای جدا کردن انتخابی مواد حل شده با وزن مولکولی کم از یک محلول با نفوذ کردن آنها به طرف ناحیه‌ای با غظت کمتر. در غشا اختلاف فشاری وجود ندارد یا کم است و شار هر ماده حل شده متناسب با اختلاف غلظت است. مواد حل شده با وزن مولکولی زیاد اکثراً در محلول خوراکی برجای می‌مانند، چون نفوذپذیری آنها کوچک و وقتی مولکول‌‌ها تقریباً به درشتی منافذ باشند، نفوذ در منافذ کوچک بسیار کاهش می‌یابد.
گرادیان‌های غلظت‌ در آزمایش دیالیزی در شکل (26-12) نشان داده شده است. به فرض خوراک حاوی ماده حل شده‌ای با وزن مولکولی کم A، ماده حل‌شده‌ای با وزن مولکولی متوسط B و کلوئید C است. در دو طرف غشا، از لایه‌های مرزی غلظت وجود دارد که سهم قابل توجهی در مقاومت کل دارند، اگر غشا از لایه‌های مرزی نازک‌تر باشد، گرادیان A or B در غشا نسبت به لایه‌های مرزی بیش‌تر است، چون نفوذپذیری موثر کم‌تر از نفوذپذیری کل است و در حالت پایا، شار در غشا با شار در لایه‌های مرزی مساوی است. مقادیر CA, CB در غشا مقادی غلظت سیال درون منفذ به غلظت‌های مبتنی بر حجم کل غشا است. در سیال داخل منفذ و در محصول، CC=0 است، چون ذرات کلوئیدی بزرگتر از اندازه منفذ باشد.
در معادله‌های کلی شار برای ماده حل شده، سه مقاومت به صورت سری منظور شده است:

ضرایب K1, K2 در خوراک و محصول بستگی به شدن جریان‌ها، خواص فیزیکی و ساختمان هندسی غشا دارد که می‌توان مشخص کرد. ضریب غشا بستگی به نفوذپذیری موثر De و ضخامت غشا Z دارد.

یک معادله نظری برای De مبتنی بر λ نسبت اندازه مولکول به اندازه منفذ است:

جمله (1-λ)2 کسر حجمی موجود برای مولکولی کروی در منفذی استوانه‌ای است و جمله آخر در معادله فوق ممانعت در برابر نفوذ را نشان می‌دهد. به ازای 5/0=ε، 2=t، 1/0=λ، Dv164/0=De و به ازای 5/0=λ، Dv022/0=De است. چون De خیلی کمتر از Dv است، شار نفوذ کاملاًبا مقاومت غشا کنترل می‌شود.
شناخته شده‌ترین کاربرد دیالیز، استفاده از کلیه‌های مصنوعی برای خروج مواد زائد از خون اشخاص مبتلا به بیماری کلیوی است. در این دیالیز، از غشاهای سلولزی با الیاف توخالی استفاده می‌شود و ضمن گردش محلول سالین در بیرون، خون از الیاف عبور می‌کند. اوره و دیگر مولکول‌های کوچک در غشا نفوذ می‌کند و به طرف محلول بیرونی می‌روند و پروتئین‌ها و سلول‌ها در خون برجای می‌مانند. محلول دیالیز نمک و گلوکز را افزایش می‌دهد تا مانع از دست رفتن این مواد از خون شود.
کاربرد صنعتی دیالیز بازیافت سود سوزآور از محلول‌های همی سلولز است که در ساختن ابریش مصنوعی در فرآیند گران‌روی بکار می‌رود. غشاهای مسطح موازی با یکدیگر به صورت فیلتر پرس واقع می‌شوند و آب در جهت مخالف با محلول خوراک وارد می‌شود تا یک محصول دیالیز با حداکثر 6 درصد NaOH تولید شود. بازیافت نمک‌ها یا قندها از دیگر محصولات طبیعی یا دیگر محلول‌های کلوئیدی را می‌توان با دیالیز انجام داد، ولی بیشتر احتمال دارد از فراتصفیه استفاده شود، چون سرعت‌های نفوذ بیشتری را می‌توان با آن بدست آورد.
در بسیاری از کاربردهای در مقیاس وسیع الکترودیالیز از غشاهای انتخابی یون و یک گرادیان پتانسیل برای تسریع در مهاجرت یون‌ها در غشاها استفاده می‌شود. آب شور را می‌توان با عبور از دسته‌ای از غشاهای متناوباً کاتیونی و آنیونی همچون شکل 26-13 به آب آشامیدنی تبدیل کرد. در نیمی از فضاها، کاتیون‌ها به یک طرف و آنیون‌ها به طرف دیگر می‌روند و آب خالص می‌ماند. محلول در فضاهای متناوب غلیظ‌تر می‌شود و نهایتاً دور ریخته می‌شود. واحدهای مشابهی برای تغلیظ محلول‌های نمکی در فرآیندهای مختلف بکار می‌روند. یک مورد استفاده از الکترودیالیز در تصفیه محلول نمکی دفع شده از یک سیستم اسمز معکوس است. غلظت نمک تا هشت برابر افزایش می‌یابد و این هزینه دفع را کاهش می‌دهد و آب حاصل به واحد اسمز معکوس بازگردانده می‌شود. در این کاربرد، قطب‌های الکترود در فواصل زمانی منظم معکوس می‌شود تا مشکلات جرم‌گرفتگی بر اثر غلظت زیاد نمک به حداقل برسد.
غشاها در استخراج مایع ـ مایع
استخراج یک ماده حل شده از آب به یک مایع آلی یا برعکس را می‌توان با استفاده از غشاهایی برای جداسازی فازها و تامین مساحت زیادی برای انتقال جرم انجام داد. از غشاهای با الیاف توخالی یا غشاهای مسطح می‌توان استفاده کرد و آن وقت مساحت انتقال جرم را با طراحی مشخص نمود و این مساحت به متغیرهایی همچون شدت جریان، گران‌روی و کشش سطحی، که بر مساحت پراکندگی‌های مایع ـ مایع اثر می‌گذارند، بستگی ندارد. دستگاه استخراج غشایی را طوری مرتب می‌کنند که دو فاز در آن جریان متقابل داشته باشد،‌ بدون اینکه محدودیتی از نظر طغیان وجود داشته باشد، حال آنکه در برج‌های آکنده یا برج‌های پاششی چنین نیست. مزیت دیگر این است که نیازی به مخزن ته‌نشینی یا جدا کننده امولسیون نیست، چون فازها با غشا از هم جدا نگه داشته می‌شوند، اما غشا یک مقاومت اضافی در برابر انتقال جرم بوجود می‌آورد و برای اینکه فرآیند جذب کننده شود، این مقاومت را به حداقل می‌رسانند.
اگر از فیلم پلیمری متراکم در یک دستگاه استخراج استفاده شود، مقاومت غشا به دلیل نفوذپذیری بسیار کم در پلیمرهای جامد، خیلی زیاد می‌شود. استفاده از غشا نامتقارن، مقاومت آن را کاهش می‌دهد. چون نفوذ در ساختمان باز سریع‌تر از پوسته متراکم انجام می‌گیرد، اما حداقل مقاومت در غشا متخلخل حاصل می‌شود، یعنی غشایی که منافذ آن بطور کامل در غشا گسترش یافته‌اند. جداسازی فازها با انتخاب غشایی که با یک فاز مرطوب نمی‌شود، حفظ می‌شود. مثلاً غشاهایی که از تفلون یا پلی‌پروپیلن ساخته شده‌اند، آب‌گریز (هیدروفوبیک) هستند و آب وارد منافذ آنها نمی‌شود، مگر اینکه تحت فشار زیاد باشد. فشار ورودی بحرانی به زاویه تماس و اندازه و شکل منافذ بستگی دارد و در بعضی از غشاهای تجاری به 50lbf/in2 می‌رسد.
یک دستگاه استخراج با الیاف توخالی پلی‌پروپیلن با فاز آلی درون الیاف در فشارهای کمی بیش‌تر از فشار فاز آلی در بیرون کار می‌کند. منافذ غشا از حلال آلی پر می‌شوند و سطح مشترک مایع ـ مایع در دهانه منافذ است. گرادیان‌های غلظت در شکل 26-14 برای موردی که در آن غلظت تعادلی ماده حل شده در فاز آلی بیشتر است، رسم شده است. در این مورد مقاومت کل برابر است با:

ضرایب برای فاز آب kw، برای فاز آلی ko و برای غشا Deo/z معمولاً اندازه‌های تقریباً یکسان دارند، ولی اگر ضریب توزیع m بزرگ باشد، بیشتر مقاومت در فاز آبی است. در اینجا m نسبت غلظت ماده حل شده در فاز آلی به غلظت آن در فاز آبی است.
اگر از غشای آب‌گریز استفاده شود، منافذ از فاز آب پر می‌شوند و فاز آلی را باید در فشارهای زیاد نگهداشت تا آب از منافذ عبور نکنند و در فاز آلی قطره تشکیل نشود. در سیستم‌های نشان داده شده در شکل 26-14، استفاده از یک غشای آب دوست به معنای وجود دو مقاومت در فاز آبی و یک ضریب کل کوچک‌تر است، چنانکه معادله زیر نیز آن را نشان می‌دهد:

اگر ضریب توزیع در ماده حل شده به شدت به نفع فاز آبی عمل (m<<1)، فاز آلی مقاومت عمده را دارد و غشای آب دوست را می‌توان انتخاب کرد تا مقاومت آن کم‌تر شود.
دستگاه‌های استخراج با الیاف توخالی در آزمایشگاه تست شده‌اند و سرعت‌های انتقال جرم معمولاً با نظریه موافقت می‌کنند، اگرچه روابط رضایت‌بخش برای ضریب بیرونی هنوز موجو نیست. این ادوات باید در سیستم‌هایی بکار رود که در آنها به دست آوردن پراکندگی مناسب دشوار است یا امولسیون شدن، جداسازی فاز نهایی را دشوار می‌سازد.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   20 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلودمقاله فقر و انحرافات اجتماعی از منظر دین

اختصاصی از حامی فایل دانلودمقاله فقر و انحرافات اجتماعی از منظر دین دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

همان‎گونه که بیان گردید، بین فقر وانحرافات اجتماعی همبستگی وجود دارد. پژوهش‎های مختلف در این زمینه نشان داد که پدیده فقر به عنوان یکی از علل بروز انحرافات اجتماعی محسوب می‎شود، هرچند که این رابطه به شکل مستقیم و قطعی در ایجاد انحرافات اجتماعی قابل اثبات نیست، با این همه وجود همبستگی بین آن دو را می‎توان مشاهده نمود. از آنجا که پدیدة آسیب‎زای فقر در متون دینی، بسیار مورد تأمل قرار گرفته، این سؤال اساسی مطرح می‎گردد که آیا متون اسلامی هم، تنها همبستگی میان فقر و بروز کجروی‎ها و نیز افزایش آن را تأیید می‎کنند یا ناظر به رابطه مستقیم میان آن دو هستند. در پاسخ به این پرسش در ابتدا به طور اجمالی، مفهوم فقر از منظر دینی مورد بررسی قرار می‎گیرد و سپس به تأثیرات آن در زندگی انسان‎ها و نیز تأثیر آن در افزایش کجروی توجه می‎شود.

مفهوم فقر
در متون دینی فقر دارای معانی متعددی است. به گونه‎ای که بین این معانی صرفاً اشتراک لفظی برقرار است. فقری که در این نوشتار مورد نظر است، آن چیزی است که در مقابل غنی و ثروت به کار می‎رود؛ یعنی نداری در برابر دارایی که در آیات و روایات از آن با تعابیری همچون سوء و بدی، بلا و بدبختی، شر و زشتی، سختی شدید، ذلت و خذلان و امری بدتر از مرگ یاد شده است.[62] براین اساس دراینجا معانی دیگر فقر که در متون دینی کاربرد دارند، از قبیل فقر فرهنگی، فقر نفسی، فقر معنوی و فقر دینی، مورد نظر نیست.[63] به عنوان نمونه در حدیث معروف «کاد الفقران یکون کفراً» و نیز حدیث مشهور پیامبر بزرگ اسلام که «الفقر فخری»، مفهوم اقتصادی فقر مورد نظر نیست؛ بلکه به نظر بسیاری از صاحب‎نظران فقر نفس و نیز فقر روحی مورد توجه می‎باشد، و حاکی از این واقعیت است که همه انسان‎ها در مقابل ذات اقدس الهی که غنی بالذات می‎باشد، فی‎نفسه فقیرند و در هـر لـحظه لـحظه وجـودشان، مـحتـاج فیض و لطف الهـی هـستند، همچنین در ذیـل روایـت «فقر مرگ بزرگ اسـت»، از پـیامبر اکرم (ص) سؤال شد: آیا فقر اقتصادی منظور شما است؟ فرمودند: خیر، منظور فقر دینی است.[64] براین اساس شناخت مفهوم فقر باید در چارچوب منظومه فقر وغنی صورت بگیرد که هر دو مفهوم در یک سر این طیف واقع شده‎اند و حالتی از افراط و تفریط را نشان می‎دهند. رویکرد قرآن کریم، نسبت به اثر رفاه در زندگی و فقر در کجروی، یک سویه نیست. خداوند متعال در قرآن کریم رفاه طلبی و «اتراف» را به شدت مورد حمله و نکوهش قرار می‎دهد و آن را عامل مستقیم در ایجاد طغیان، فساد و ظلم و کژی‎ها معرفی می‎نماید.[65] در حالی که این مقدار از نکوهش، درباره فقر دیده نمی‎شود و بین آن و فساد وکجروی رابطه‎ای مستقیم ترسیم نمی‎گردد.[66] در متون دینی آنچه بیش از خود فقر و غنی اهمیت دارد، مبارزه با فاصله بین فقیر و غنی است. به عبارت دیگر موضوع اساسی از بین بردن یا حداقل کاهش فاصله طبقاتی در جامعه انسان‎ها است. بر همین اساس فقر به عنوان موضوع احکام مورد توجه فقها قرار گرفته و آنان برای مبارزه با فقر و نیز محو آن به شناسایی آن و دامنه‎اش پرداخته‎اند و احکام ویژه‎ای از قبیل زکات، خمس، صدقات، جرائم مالی (کفارات)، وقف، وصیت و... را برای مسلمانان به ویژه ثروتمندان و نیز دولت اسلامی در نظر گرفته‎اند.[67]
با توجه به آنچه بیان گردید، مفهوم فقر یک مفهوم اضافی است و در مقایسه با مفهوم ثروت و غنی قابل تعریف است. فقیر کسی است که سطح زندگی‎اش با سطح زندگی ثروتمندان اختلاف بسیار زیادی دارد. شهید بزرگوار صدر با بهره‎گیری از مفاد روایات فقر را این‎گونه تعریف می‎کند: «فقر به طوری که در نص آمده، ناهماهنگی در سطح زندگی همگانی است، نه عدم قدرت بر رفع احتیاجات اساسی به آسانی.»[68]
از نظر وی، مفهوم فقر مفهومی انعطاف‎پذیر است و در آن بی‎نیازی فرد و رسیدن زندگی فقیرانه به سطح زندگی بقیه مردم مفروض گفته می‎شود. از همین‎رو، برای رسیدن به رفاه، لازم است از اموال ثروتمندان به فقیران داده شود. همچنین حد پرداخت زکات، رفع نیاز و احتیاج فقیر می‎باشد[69] و با توجه به اینکه حد نیاز و رفع احتیاج فقیر در جامعه تغییر می‎کند و در طول زمان‎های مختلف، سطح زندگی مردم ترقی می‎کند یا در نوسان می‎باشد، این حد نیاز مسئله‎ای نسبی می‎گردد. بنابراین تعیین محدودة مشخصی برای فقر از متون دینی امری مشکل به نظر می رسد.[70]

رابطه فقر و انحرافات اجتماعی
تأکید دین مقدس اسلام بر رفع فقر و مبارزه با آن در کنار جلوگیری از انباشت ثروت و زراندوزی نشانگر آن است که این دو پدیده یعنی فقر و غنی آثار و پیامدهای منفی و مشکل‎زایی در زندگی فردی و اجتماعی انسان‎ها دارند، به گونه‎ای که اگر نسبت به آن اقدام مناسب از سوی فرد، جامعه و دولت صورت نپذیرد، معضلات و مشکلات گسترده‎ای در جامعه ایجاد می‎گردد. در متون دینی برای هریک از این دو پدیده آثار منفی بیان شده است. رفاه‎طلبی و زندگی مرفهانه سبب طغیان در برابر خدا، سیطرة شهوات بر انسان، همراهی با ظالمان، فاسقان و کافران، لذت گرایی و غرق شدن در کامیابی‎ها و نیز اقدام به کجروی‎ها می‎شود. قرآن کریم در این رابطه می‎فرماید: «ان الانسان لیطغی ان راه استغنی»، علاوه بر آن در فرازی پیامبر بزرگ اسلام (ص) می‎فرماید: من از ثروت بیش از حد، بیشتر از فقر برای شما هراسان هستم و آن را موجب هلاکت و سقوط می‎دانم و نیز امام علی (ع) فزونی ثروت را مایه هلاکت، طغیان و فنا دانسته است.[71]
در مقابل فقر و نداری هم آثار گسترده‎ای در جامعه دارد. حجم وسیعی از روایات و احادیث به این مهم اشاره دارند[72] که می‎توان این آثار را در زمینه‎های مختلف اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مشاهده کرد. از جمله این آثار می‎توان به ضعف شخصیت، تحقیر، بی‎ارزش شدن در اجتماع و ایجاد عقده‎های روحی برای فرد اشاره کرد که هرکدام می‎توانند در بالارفتن میزان جرائم و کجروی‎ها، نقش زیادی ایفا کنند[73] که به عنوان نمونه به بعضی از این روایات اشاره می‎گردد:
ـ امام علی (ع) خطاب به فرزندش امام حسن (ع) می‎فرماید: «فرزندم انسانی را که به دنبال کسب روزی خویش است ملامت مکن، زیرا کسی که هیچ ندارد، لغزش‎هایش بسیار خواهد بود.»[74] برطبق این روایت اگر شخصی دچار تنگدستی و نداری شود، در رفع نیازها و احتیاجات خودش ناتوان می‏گردد که این امر ضریب احتمال وقوع در خطا، لغزش و گناه در فرد را افزایش می‎دهد.
ـ امام صادق (ع) در حدیثی چنین فرمودند: «غنیً یحجزک عن الظلم، خیر من فقر یحملک علی الاثم»، ثروتی که تو را از ظلم و ستم باز دارد، بهتر از فقری است که تو را به گناه و زشتی وادارد.[75] این روایت به وضوح رابطه بین فقر و کجروی‎ها را بیان می‎کند وگناه و زشتی‎ها را از آثار فقر ونداری معرفی می‎کند؛ و بر این نکته تأکید می‎ورزد که فقر می‎تواند زمینه‎ساز بروز جرائم و کجروی‎ها شود. بنابراین از مضمون روایات، این نکته دریافت می‎گردد که فقر و تنگدستی ممکن است سبب کشانده شدن فقرا به سوی انجام جنایات، فحشا، سرقت و سایر رفتارهای نابهنجار در جامعه گردد. چنین امری دست‎کم بیانگر رابطه همبستگی بین فقر و انحرافات اجتماعی است.[76]
برهمین اساس است که در جهت سالم‎سازی محیط زندگی بشری و زدودن آلودگی‎ها و از بین بردن زمینه بروز کجروی‎ها، فقرزدایی و جلوگیری از انباشت ثروت و مال‎پرستی در متون دینی از اهمیت به‎سزایی برخوردار می‎باشد.

نقش فقر در انحرافات اجتماعی
شواهد فراوانی در دست است که نشان می‌دهد، فقر به تنهایی مسئله‌ای برای نظام اجتماعی در برندارد و آسیب خاصی به آن نمی‌رساند. به ‌عنوان نمونه در دوران دفاع‌مقدس، محرومیت‌های فراوانی برای افراد وجود داشت، با این همه نه تنها به جبهه کمک‌های لازم از سوی اقشار محروم جامعه صورت می‌گرفت، بلکه فقر و محرومیت چندان نمود نداشت و نظام اجتماعی ما بسیار مستحکم بود.[77]
اما با تغییر شرایط جامعه و بالارفتن توقعات و احساس نیازها، افراد به نوعی تضاد درونی دچار می‌شوند و یک وضعیت بی‌هنجاری در جامعه پدید می‌آید که می‌تواند زمینه‌ساز جرائم و حتی بالاتر، یعنی شورش‌ها و ناآرامی‌های گسترده شود.[78] در چنین صورتی افراد در جامعه به شکل‌های مختلفی عکس‌العمل‎هایی از قبیل کاهش سطح نیازهایشان، افزایش درآمدها یا هر دو کار با هم نشان می‎دهند و با توجه به اینکه معمولاً در شرایط بحران اقتصادی نه از سطح نیازها کاسته می‌شود و نه درآمدها بالا می‌رود، به طور طبیعی برخی افراد به سمت راهکارهای نامشروع و انحرافات اجتماعی سوق پیدا می‌کنند. بنابر نظریه دورکیم‌ و مرتون که در قبل توضیح داده شد و نیز نظریه‌هایی که مبتنی بر تأثیرگذاری عوامل متعدد در شکل‌گیری یک عمل است؛ عوامل دیگری هم از قبیل کاهش کنترل‌های درونی و بیرونی دخالت دارند و در مجموع سبب می‌شوند، افراد به انحرافات روی آورند که در قالب سرقت، اعتیاد، فحشا، رشوه‌خواری، قتل و... بروز می‌نماید که در اینجا به بعضی از این موارد اشاره می‎گردد.

اعتیاد
آمارهای موجود تأیید کننده ارتباط بین اعتیاد و فقرند. به عنوان نمونه بر طبق آماری که در بین سال‌های 77-1371 انجام گرفت، این نتیجه به دست آمد که بین تغییرات نسبت خانوارهای زیر خط فقرنسبی و تعداد دستگیر شدگان مرتبط با مواد مخدر همبستگی بالایی وجود دارد و نیز یافته‌های برخی پژوهش‌گران نشان می‌دهد که در اعتیاد چهارعامل مهم وجود دارد که سه عامل آن یعنی فقر اقتصادی، بیکاری و فقر فرهنگی به شکلی با فقر و نابرابرهای اقتصادی مرتبط هستند.[79] زیرا فرد معتاد با گسترش اعتیادش، احتیاج بیشتری به پول پیدا می‌کند. به سبب آنکه که از یک سو مصرف بالای مواد مخدر این نیازمندی را ایجاب می‌کند و از سوی دیگر به فرد معتاد کار داده نمی‌شود و در نتیجه درآمدی برای تأمین نیازهایش ندارد که این دو عامل در روی‌آوری آنها به فعالیت‌های غیرقانونی از قبیل قاچاق کالا، خرید و فروش موادمخدر و در خصوص زنان روی‌آوردن به فحشا بسیار تأثیرگذار است. این چرخه زشت و سیاه بین فقر، اعتیاد و دیگر جرائم مشاهده می‎شود. در یک پژوهش درمورد معتادین مشخص شد که 9/24 از جمعیت نمونه، به طریق غیرقانونی مخارج زندگی و مواد مصرفی خود را تأمین می‌نمایند.[80]

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   18 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلودمقاله مکانیسم انتقال بار در سیستم روسازی بلوکی

اختصاصی از حامی فایل دانلودمقاله مکانیسم انتقال بار در سیستم روسازی بلوکی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

بلوک‌های روسازی‌های بلوکی بتن می‌توانند شکل ها و الگوهای قرارگیری متفاوتی داشته باشند. این شکل‌ها و فرم‌های قرارگیری مختلف بر نحوه‌ی عملکرد این سیستم روسازی تاثیر فراوانی دارد. در این مقاله ابتدا مکانیسم انتقال بار در سیستم روسازی بلوکی تشریح گردیده و در ادامه تاثیرات شکل و الگوی قرارگیری بلوک برکارکرد این سیستم روسازی به تفصیل بیان شده است.
اصول پدیده درهم قفل‌شدگی (Interlocking):
شکل 1 الگوهای متفاوت قرارگیری بلوک‌ها با ذکر نام آنها که متداول می‌باشد را نشان می‌دهد. پدیده درهم قفل‌شدگی در روسازی بتنی بسیار حائز اهمیت است. وقتی که فلسفه روسازی بلوکی را مورد مطالعه قرار می‌دهیم، به سه حالت قفل‌شدگی می‌توان اشاره نمود که عبارتند از [1]:

شکل 1: الگوهای مختلف قرارگیری بلوک‌های بتنی
1. قفل‌شدگی عمودی
2. قفل‌شدگی چرخشی
3. قفل‌شدگی افقی
هر سه حالت فوق در شکل 2 قابل مشاهده است.

شکل 2: انواع قفل شدگی (عمودی، چرخشی و افقی)
وقتی که به قفل‌شدگی عمودی اشاره می‌شود، منظور این است که ماسه موجود در مفاصل در تماس و اتصال کابل با بلوک‌ها بوده و از این طریق نیروهای برشی از مفاصل عبور نموده و به لایه‌های زیرین منتقل می‌گردد و بلوک‌ها نبایسی بیش از حد مجاز جابجا گردند. این نوع قفل‌شدگی از طریق داشتن ضخامت کافی بلوک‌ها، نزدیک به هم قرار دادن آنها و گیردار کردن به جداول کناری در برابر نیروهای وارده از جانب چرخ‌های وسایل نقلیه حاصل می‌شود [2].
منظور از قفل‌شدگی چرخشی، جلوگیری از چرخش بلو‌ک‌ها نسبت به یکدیگر است که در صورت داشتن یا ایجاد نمودن زائده‌ها بر روی بلوک‌ها می‌توان این نوع قفل‌شدگی را افزایش داد. این کار علاوه بر آسان نمودن زهکشی، سبب درگیر شدن بیشتر و محکم شدن بلوک‌ها نسبت به هم شده و میزان نشست روسازی در برابر بارهای وارده کاهش یافته، در نتیجه ظرفیت باربری سازه افزایش می‌یابد.
قفل‌شدگی افقی مقدمه‌ای برای دست‌یابی به الگوهایی است که می‌تواند تحت تاثیر ترمز نمودن، چرخیدن لاستیک‌ها و شتاب‌گیری وسایل نقلیه باشد.
موثرترین الگوی قرارگیری برای ایجاد قفل‌شدگی بلوک‌ها، الگوی جناغی است. آزمایش‌های انجام شده نشان می‌دهد که این الگو دارای ظرفیت سازه‌ای بالاتر بوده و مقاومت جانبی بیشتری نسبت به سایر الگوها دارد[3]. این فرآیند با استفاده از تحلیل عددی نیز اثبات گردیده است[4]. بنابراین الگوی جناغی در تسهیلاتی که ترافیک وسایل نقلیه از آن عبور می‌کند، توصیه می‌گردد.
انستیتو روسازی بلوکی امریکا (ICPI) استفاده از قفل‌شدگی افق را از طریق الگوی جناغی هنگامی که بلوک‌ها تحت اثر بارهای جانبی تکراری وسایل نقلیه می‌باشند را توصیه می‌نماید.
شکل‌های مختلف بلوک‌های روسازی صنعتی و پیاده‌روها:
تمامی بلوک‌ها از لحاظ شکل ظاهری به سه دسته طبقه‌بندی می‌شوند[5]:
دسته اول: بلوک‌های دندانه‌دار که با توجه به شکل هندسی آنها، سبب ایجاد حداکثر قفل‌شدگی درهم می‌شود. ایجاد پدیده قفل‌شدگی این بلوک‌ها هم در جهت محور طولی و هم در جهت محور عرضی صورت می‌پذیرد. شکل 3 نمونه‌ای از این بلوک‌ها را نشان می‌دهد.

شکل 3: بلوک‌های دسته اول
دسته دوم: بلوک‌های دندانه‌دار که دندانه‌های آنها سبب قفل شدگی آنها در همدیگر می‌شود. تفاوت این بلوک‌ها با بلوک‌های دسته اول، این است که قفل شدگی تنها در امتداد یک محور صورت می‌گیرد. شکل 4 نمونه‌ای از بلوک‌های مذکور را نمایش می‌دهد.

شکل 4: بلوک‌های دسته دوم
دسته سوم: بلوک‌هایی که هیچ قفل‌شدگی در هم ندارد، بلکه با ایجاد الگوهای مختلف قرارگیری، قفل‌شدگی بین بلوک‌ها ایجاد می‌گردد. بلوک‌های نشان داده شده در شکل 5 از این دسته می‌باشند.

شکل 5: بلوک‌های دسته سوم
رابطه بین انتقال بار و نحوه قرارگیری بلوک‌ها:
بلوک‌ها هم در طی اجرای روسازی و هم در فرآیند بهره‌برداری، دچار چرخش می‌شوند. چنین چرخش‌های کوچکی با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیستند، اما با نیم‌رخ‌سنج می‌توان این چرخش‌ها و میزان آنها را مشخص نمود. اندازه‌گیری با پروفیل‌متر نشان می‌دهد که به طور معمول، میزان چرخش‌ها کمتر از 10 درجه و همراه با تغییر مکان کمتر از 5 میلی‌متر می‌باشد[6ُ].
حال می‌توان دریافت که مقادیر تغییر مکان‌ها و چرخش‌ها در این سیستم روسازی بسیار اندک هستند. به هر صورت، این تمایل همواره وجود دارد که نحوه قرارگیری آنها به صورتی باشد که بین بلوک‌ها مفاصلی با عرض یکنواخت و بسیار باریک تشکیل شود. به عنوان مثال، در استرالیا مرسوم است که عرض مفاصل بین 2 الی 4 میلی‌متر متغیر باشد[7].
به دلیل وجود همین مفاصل با عرض بسیار کم، ایجاد چرخش در یک بلوک، سبب می‌شود گوه تنش در بلوک‌های مجاور تشکیل شود و تنش‌ها به بلوک‌های مجاور منتقل گردد که به طور شماتیک در شکل 6 نشان داده شده است.
بطور کلی شکل 6 بر این امر صحه می‌گذارد که فضاها و بلوک‌های اطراف محل وارد شدن بار بایستی گیرداری لازم را داشته باشند، در غیراینصورت گوه تنش تشکیل یافته، لبه‌های قسمت‌های غیرگیردار را هل داده و سبب ایجاد خزش و تغییر مکان‌های غیرقابل قبول می‌شود. این موضوع در مورد بلوک‌هایی که در مجاورت جداول کنار خیابان و تسهیلات زهکشی هستند، بسیار حائز اهمیت است. همچنین شکل 6 نشان می‌دهد که بلوک‌ها تنها یک پوشش سطحی نبوده، بلکه یک عنصر سازه‌ای نیز می‌باشند که این امر از دیدگاه تحلیل عددی نیز اثبات گردیده است[8].

شکل 6: چرخش بلوک B سبب تشکیل گوه تنش و انتقال آن به بلوک‌های A و C می‌شود.
در مورد بلوک‌های مستطیل شکل که به طور شماتیک در شکل 7 مشاهده می‌شود، در صورت چرخش بلوک B حول محور افقی، یک گوه تنش ایجاد می‌گردد که در جهت محور طولی به بلوک D منتقل می‌شود که در این حالت گوه تنش به بلوک‌های A و C منتقل نمی‌گردد. حال اگر همین چرخش بر روی روسازی بلوکی که بلوک‌ها دارای دندانه‌اند صورت گیرد (شکل 8)، می‌توان دریافت به علت افزایش پدیده درهم قفل‌شدگی در بلوک‌ها، گوه تنش در دو جهت تشکیل می‌گردد، اما در شکل 7 به علت شکل مستطیلی بلوک‌ها، این گوه در یک جهت حاصل می‌شود.
تجربه مهندسان و آزمایش‌های انجام شده بیانگر آن است که الگوی قرارگیری بلوک‌ها به صورت جناغی بهتر از حالت‌هایی نظیر آنچه که در شکل 7 آمده است، می‌باشد.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  8  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله نگاهی اجمالی به سیر هنر فلزکاری از دوران کهن تا معاصر

اختصاصی از حامی فایل دانلود مقاله نگاهی اجمالی به سیر هنر فلزکاری از دوران کهن تا معاصر دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

نگاهی اجمالی به سیر هنر فلز کاری از دوران کهن تا معاصر
فصل اول:
بررسی پیشینه هنر فلزکاری در ایران
مقدمه:
صنایع دستی ایران بخصوص هنر فلزکاری که مورد گفتگوی ماست، تجلیگاه سنن، آداب و رسوم قوم ایرانی است.
فلزکاری، شامل معانی استخراج فلز، ذوب فلز، ریخته گری و آهن گری است. هنر فلزکاری که از ادوار کهن به علت وجود کانهای بسیار غنی وپربار فلز، در ایران زمین پیوسته با زندگی مردم ایران شریک و دمساز بوده است. برای مثال ایرانیان به علت سهولت دسترسی به معادن کانهای مسی اوّلین تولید کننده، مصرف کننده و صادر کننده لوازم مسی در دنیای پیش از تاریخ بوده اند. (احسانی؛ 1382؛ 51)
دراین فصل با بررسی دوره های متفاوت، در بخش های گوناگون با چگونگی ونحوه کار فلزکاران آشنا می شویم. لازم به تذکر است که هنر فلزکاری لرستان(مفرغ های لرستان)به علت اهمیّت آن در بخشی مجزا بررسی گردیده است.
1-1: فلزکاری دوران کهن:
استفاده از فلز در خاورمیانه و خاور نزدیک به چندهزارسال می رسد. (لک پور؛ 1375؛ 7)
هنوزماهیت و نژاد ساکنان پیشین فلات قاره ایران در پردۀ ابهام است ولی ازاکتشافات ومطالعات اخیر چنین برمی آید که این اقوام غارنشین بوده اند و تمدنی خام وابتدایی را داشته اند که مهاجران آریایی به تکامل وتوسعه آن پرداخته اند.

الف) مس:
بر اساس مدارک موجود مس اولین فلزی بود که در فلزکاری مورد استفاده قرارگرفت. (لک پور؛ 1375؛ 7)
در دورۀ مس ساکنان بومی مس را بدون آنکه ذوب کنند چکش کاری می کردند و برای ساختن آلات مانند: درفش و سنجاق مورد استفاده قرار می دادند. اما از3000سال ق. م از مس ذوب شده در ساختن اشیاء بهره بردند و در وسایلی مانند: تیر، خنجر، کج بیل و ظروف استفاده کردند. (احسانی؛ 1382؛ 3)
کهن ترین اشیاء بدست آمده از مس اشیایی هستند که با روش چکش کاری ساخته شده اند، قدیمی ترین نمونه شئ مسی در ایران بین هزاره هفتم تا ششم ق. م از تپه علی کش (دوره علی کش) تپه سیلک(دوره اول) و زاغه(دوره چشمه علی) بدست آمده است. (لک پور؛ 1375؛ 7)
ب) مفرغ:
پس از کشف ذوب مس و فلزات، فلزکاران توانستند با افزودن قلع به مس آلیاژ سختی بدست آورند و به دنبال آن عصر مفرغ آغاز شد. (لک پور؛ 1375؛ 8)
برای اولین بار سومری ها در بین النهرین در حدود 3500 ق. م مفرغ را شناختند و مورد استفاده قرار دادند. به دلیل نرم بودن مس این فلز نتوانست در ساخت بعضی از اشیاء فلزی مناسب افتد، در نتیجه بشر آن دوران به فکر ترکیب دو فلز مس و قلع که خود به تنهایی نرم ولی از ترکیب آن دو مفرغ که فلزی سخت است افتد. (احسانی؛ 1382؛ 52)
ج) آهن:
پس از گذشت دوره های سنگ، مس، مفرغ در هزاره دوم ق. م عصر آهن شروع شد. در آغاز با پالایش آن در کوره های کوچک دستی، این فلز نایاب و گران بها را برای ساخت زیور آلات درردیف طلا و نقره مورد استفاده قرار می دادند. ولی پس از شناخت خواص فیزیکی آن در قبال نرمش مس و شکنندگی مفرغ انسان پیش از تاریخ به مزایای مقاومت آهن و فواید بکار گرفتن آن در کشاورزی، معماری و ساخت ابزار جنگی و سایر لوازم زندگی پی برد. (احسانی؛ 1382؛ 54)
هر چند هیتیان در غرب ایران از 1500سال ق. م آهن را می شناختند ولی این فلز نایاب تا قرن هفتم ق. م عملا ً مورد استفاده نبود. (احسانی؛ 1382؛ ص29)
استفاده از آهن از هزارۀ اول میلادی، وضع اقتصادی و اجتماعی این عصر را دگرگون کرد اصولا ًکشف آهن که فلزی مقاوم تر از مفرغ ومس بود، طلیعه ای بود برای تحول فرهنگ و تمدن بشری و طلوع تمدنی 4000 ساله که تا زمان ما با تحولات گوناگون ادامه یافت. (احسانی؛ 1382؛ 26)
نباید تصور کرد که پس از این عصر، آهن کاملا ً به جای مس و مفرغ مورد استفاده قرار گرفت.
زیرا مس و مفرغ تا چند قرن بعد هنوز مورد استفاده معمولی طبقات مختلف بوده است. بعدها استعمال همگانی آهن در جنگ، کشاورزی و معماری شناخته شده و بعدها مورد نیاز مبرم قرار گرفت. (احسانی؛ 1382؛ 29)
د) طلا و نقره:
طلا فلزی است که مانند مس و نقره بصورت خالص هم در طبیعت یافت می شود، ولی هنوز مشخص نیست که بشر اولیه اول طلا را شناخت یا مس را. (احسانی؛ 1382؛ 52)
بشر از 4000 سال ق. م پس از کشف طلا با کاربرد نقره آشنا بوده است. نقره مانند طلا و مس در طبیعت بصورت خالص موجود است. ولی بیشترین مقداراز آن از سنگ معدن سرب استخراج می شد، در اعصار پیش از تاریخ از طریق احیای سرب مذاب حل شده، محلول نقره و طلا را از آن جدا می کردند. آثار کشف شده در تپه های سیلک کاشان متعلق به هزاره چهارم ق. م یادآور این نکته است که مردم این ناحیه از ایران با کاربرد این فلز و پالایش و ساخت اشیاء سیمین آشنایی کافی داشته اند. (احسانی؛ 1382؛ 53) (تصاویر 1-1-1 و 1-1-2)
1-2: فلزکاری لرستان:
ناحیه ای از ایران که به نام لرستان شناخته می شود، بخشی ازدرّه های فرا دست سلسله جبال زاگرس است که از غرب به عراق، از شرق به بروجرد و نهاوند و از جنوب به خوزستان (ایلام قدیم) و از شمال به کرمانشاه محدود می شود. (صادق بهنام؛ 1350؛ 2)
لرستان محل زندگی بازماندگان نژادهای گوناگون بوده است. از میان این اقوام گوتی ها و لولوبی ها شناخته شده اند، که کوه نشینان «شرقی» بوده اند که در هزاره سوم ق. م در این ناحیه سکونت گزیدند.
متون «آکاد»ی از حضور قوم «کاسیت» در آغاز هزاره دوم ق. م نام می برند. این ها نیز اصلیتی شرقی داشته اند و اسب را به این سرزمین شناسانده اند. اقوام گوناگون دیگری در پایان هزاره دوم ق. م در این منطقه سکنی گزیده اند. (صادق بهنام؛ 1350؛ 3)
درغرب ایران، قبایل مهاجرهیتیت ها و میتانی ها و کاسی ها که از نژاد مردم قفقازبودند. در هنرمفرغ ریزی که از2500سال ق. م که آهن هم بعدها در ردیف آن قرارگرفت، مهارت زیادی داشتند. کاسی ها پس ازمهاجرت از سرزمین های شمال قفقاز، در لرستان فعلی که دارای آب و هوایی گرم تر بوده در دره های سرسبز رشته کوه های زاگرس سکنی گزیدند. (احسانی؛ 1382؛ 18)
هنر لرستان هنر سوارکاران و گله داران است، که مردم درکوچ به سرمی بردند ازهمین رو تنها اشیاء کوچک حمل شدنی همچون اسلحه، دهنه، حلقه زین ویراق و ظروف را دربرمی گیرد که همه با ظرافت آراسته شده اند. برنزهای لرستان به سال های 2500 و650 ق. م ساخته شده اند که مشخص ترین آنها به قرن 12 ق. م تعلق دارد. (صادق بهنام؛ 1350؛ 4)
در منطقه ای این چنین که مردم عرصه آمد و شد و تاخت و تاز اقوام و آداب و سنن گوناگون بوده است، دگرگونی های فرهنگی آهسته، اندیشه ها وباورهای دینی پایدار و هنر، ناب و پاکیزه بوده اند. (صادق بهنام؛ 1350؛ 4)
باید دانست ویژگی هنر مفرغ لرستان، درباورهای مذهبی مفرغ کاران این زمان بود که تحول و رونقی در این هنر عالی و ارزنده به وجود آورد، به اعتقادات مردم این ناحیه متکی به قدرت آسمانی بودند و زندگی خود را صرف تهیه مقدمات مرگ و زندگی در جهان دیگر می کردند و به این باور بودند که وسایل زندگی انسان در این جهان در دنیای دیگر هم مورد نیاز او خواهد بود.
از خصوصیات جالب این هنر تزیینات بت های مفرغی است که برپایه این اعتقادات و با الهام از سحر خدایان اساطیری و نقش خلاقه آنها ممزوجی از تجسم اشکال جانوران و انسان بود که بصورت بتهای مختلف مورد پرستش قرار می گرفت یا برای مداوای روحی و جسمی بیماران بکار می رفت. (احسانی؛ 1382؛ 19)
به استثناء چند اثر، اغلب مفرغ ها از ترکیب خیالی سر جانوران با سایر بخش های اندام آنها ساخته شده اند. شمار مهمی از این مفرغ ها را لوازم سوار کاری در بر می گیرد. به سبب بسیاری این اشیاء و همچنین بسیاری اشیاء حمل شدنی دیگر به جای اشیاء بزرگ چنین می نماید که صنعت لرستان را جمعیتی کوچ نشین حمایت می کردند. دهنه ها و تزیینات زین و یراق و نشانه ها بیشترین شکل هایی هستند که تا کنون شناخته شده اند. یا از اندام انسانی که میان یک جفت حیوان جای داده شده است. همچنین سنجاق هایی با نقش پرنده، سر حیوان یا گیاه و انواع گوناگون آویز در میان این اشیاء وجود دارد. (صادق بهنام؛ 1350؛ 9)
عرضه بدن انسان به اشیاء معینی محدود می شود، بتها، با الویت بیشتر، سنجاق ها با سر مدور، کمربند، لوحه، تیردان و سپر. نقش گل کوکب و انار در حاشیه های تزیینی اشیاء ساخته شده است از ورق فلز بکار رفته است. نقش گل کوکب ویژه اوایل هزاره اول ق. م است.
از میان شکلهای حیوانی، نقش بز کوهی و قوچ بیش از دیگر شکل ها به کار رفته است. این نقشها روی دهنه، نشانه، فسان (سوهان چاقو) سر سنجاق، انتهای دست بند و حلقه های زین و یراق دیده می شود. اسب، نقش نادری است که بیشتر روی دهنه بکار رفته است. شیر و به ندرت پلنگ روی تبر، نشانه ها، سر سنجاق، سر دست بند، ورق فلز، دسته فسان و گهگاه روی دهنه اسب دیده می شود. نقش حیوانات خیالی از جمله ابوالهول، کمتر به کار رفته است و اغلب تنها روی دهنه. (صادق بهنام؛ 1350؛ 10-9)
اشیاء مفرغی یافت شده در گورستان های این نواحی در هر زمان دارای خصوصیات مشخصی است که شاید حاکی از این باشد که برای اقوام مختلف صاحب عقاید مذهبی و اجتماعی گوناگون ساخته شده بودند. (احسانی؛ 1382؛ 22)
هنرمندان مفرغ کار این ناحیه برای مردمی که در زمان های مختلف در این ناحیه حکومت می کرده اند، مطابق میل واعتقاد مذهبی و اجتماعی آنها کار کرده اند. (احسانی؛ 1382؛ 21)(تصاویر 1-2-1؛ 1-2-2؛ 1-2-3)
1-3: فلز کاری در دوران هخامنشیان:
امپراتوری هخامنشیان توسط سلسله پادشاهان هخامنشی ایران که سرزمین اصلی شان ایالات پارس، واقع در جنوب غربی ایران است، بنیان گذاری گردید. وسعت امپراتوری هخامنشی از جنوب غربی اروپا و مصر تا آسیای مرکزی گسترش یافته بود.
اشیائی که در زیر مورد بررسی قرار می گیرند به دو روش قالب گیری و چکش کاری ساخته شده اند. (لک پور؛ 1375؛ 9)
جهت سهولت هر چه بیشتر در امر پژوهش، هر کدام از این دسته آثار را، بصورت مجزا مورد بررسی قرار می دهیم.
الف) جام های هخامنشی:
جام های زرین و سیمین هخامنشی به چهار گروه تقسیم می گردد:
1- جام هایی به شکل سر جانوران، معروف به جام های شاخ دار
2- جام هایی مزین به دسته ای از تنه کشیده جانوران
3- جام های ساده بدون دسته
4- جام های لب تخت.
جام هایی به شکل سر جانوران، معروف به جام های شاخ دار:
قدمت این نوع جام ها بین 1000 تا 800 ق. م است و به شکل شاخ های تو خالی گوزن ساخته می شدند. این سبک یادگاری از دوران بربریت است و آریایی ها به سرزمین ایران آوردند. آنها براین باور بودند که با نوشیدن از ظروفی به شکل جانوران نیرومند، نیروی جانور به انسان منتقل می شود.
انتهای این ظروف که ساغر نام دارند، به کله جانورانی مانند شیر، ببر، گوزن، اسب، گاو نر و قوچ ختم می شود. (احسانی؛ 1382؛ 66)(تصویر 1-3-3)

جام های طلایی دسته دار:
هنرمندان هخامنشی جام هایی به تقلید از مادها که آنها نیز از آسوری ها تقلید کرده اند ساختند.
بدنه این ظروف دارای نقشهایی برجسته خیار مانندی بود که با تغییراتی مورد تقلید هنرمندان هخامنشی قرار گرفت. سه قطعه جام طلا از این نوع با دسته هایی به شکل تنه کشیده حیوانات و متعلق به اوایل دوره هخامنشی در موزه متروپولین گالری واشنگتن حفظ می شود.
جام های طلای بی دسته:
دو ظرف زرین در همدان کشف شده که اولی کاسه طلایی است که بدنه آن نقش های برجسته خیار مانند دارد و نام داریوش اول بر آن حک شده است. ظرف دوم جام شراب زرینی است که بدنه اش مثل بدنه کاسه مذکور است ولی نام خشایار شاه به سه خط میخی، عیلامی، بابلی و فرس قدیم برآن حک شده است.
ظرف دیگر از هنر هخامنشی که در موزه شهر سنت سیناتی در آمریکا حفظ می شود. کاسه ای از درّ کوهی یا بلور سنگی است، که از زیر خاک به صورت کم و بیش بی نقص بدست آمده است و از کارهای اواخر آشور و اوایل هخامنشی است. بر بدنه آن نقش شیر ماده ای است که به گله ای گاو حمله برده و یکی از گاوها را دریده است. این نقش شبیه نقوشی است که معماران هخامنشی بر نمای ایران کاخ آپادانا در تخت جمشید بکار برده اند. (احسانی؛ 1382؛ 79)
در حقیقت نقش جانوران بر روی ظروف به تلقین و الهام از عقاید جادویی و مذهبی هنر اساطیری نسلهای پیشین بوجود آمده ودر این زمان به تشویق شاهان و بزرگان به مرتبه کمال وجمال رسیده بود. (احسانی؛ 1382؛ 80)

جام های لب تخت:
جام های لب تخت زرین و سیمین هخامنشی تقلیدی از هنر مادی و اورارتایی است. فرو رفتگی وبرآمدگی های کف این نوع جام که گودی عمیقی ندارد و تقریباً مانند بشقاب های لب تخت امروزی است، از نقش های خیار مانندی پوشیده شده است. بطوری که رنگ و موج شراب در وقت نوشیدن مشهود است. از برآمدگی های پشت ظرف به عنوان پایه استفاده می شد. (احسانی؛ 1382؛ 80)
ب) الواح زرین و سیمین:
هنگامی که شالوده کاخ آپادانا به فرمان داریوش کبیر پی ریزی می شد، در هر یک از چهار گوشه تالار مرکزی آن، در زیر تخت سنگ های دیوار جعبه سنگی نهادند که در آن دو لوح چهار گوش از زر و سیم بود و نام داریوش بر روی آنها حک شده بود. لوح زرین33 ×33 سانتی متر، به قطر 15میلی متر و به وزن 5 کیلوگرم و سیمین 4 کیلوگرم بود. اکنون دو جعبه و چهار الواح آن ها درموزه ایران باستان و موزه سلطنتی کاخ مرمر موجودند. (احسانی؛ 1382؛ 56)
ج)ظرف ها:
1-کوزه ها
اکثراً از جنس نقره بودند. دارای بدنه استوانه ای یا مخروطی با شیارهای افقی یا عمودی موازی همراه با دو دسته به شکل حیوان که سر آنها به عقب برگشته است. این حیوانات به شکل بز کوهی، اسب و. . هستند.
2-کاسه ها:
از جنس طلا، نقره و مفرغ می باشند. دارای کف و بدنه پهن می باشند که در نزدیکی دهانه تنگ تر شده و لبه تخت آن به بیرون برگشته است. تزیینات، گل های کوکب و گل برگهای بزرگ که تمامی سطح بدنه را فرا گرفته اند در کف کاسه ها، نقوش بادامی شکل، تصویر حیوانات نظیر بز کوهی تزیین شده اند.
(تصویر 1-3-1)
3- ریتون ها:
از جنس طلا و نقره اند. ابتدای آنها به شکل حیوانات مختلف نظیر شیر بالدار، بز کوهی، اسب و پرنده هستند و انتهای بدنه آنها به شکل لیوان است که با دانه های مرواریدی، شیار های افقی موازی، برگهای خرما و گل ها و غنچه های لوتوس تزیین شده و گاهی قسمت هایی از آنها زراندود شده اند. ((لک پور؛ 1375؛9)
د) مسکوکات هخامنشی:
تا پیش از قرن هفتم ق. م بازرگانی در عصر کهن بر اساس مبادله جنس به جنس صورت می گرفت. پس از پیدایش فلزات، اجناس فلزی در مقابل کالاهای کشاورزی و احشام مورد مبادله قرار می گرفتند. پس برای تسهیل مبادلات، مبادلات با شمش های فلزی که بصورت کلاف، لوحه و قرص بود رایج شد. بعلت اختلاف و وزن و ارزش این فلزات در هنگام مبادله باید دوباره تعیین ارزش می شد که مشکلاتی در امر تجارت بوجود می آورد. بدین جهت اولین بار در سارد، پایتخت لیریا، که در سر راه بازرگانی آسیا و اروپا قرار داشت، با پی بردن به معایب، استفاده از سکه و پول به جای قطعات فلزی رایج شد. مسکوکات این خطه به اعتبار آن در تمام شبه جزیره آناتولی و فینیقیه و حتی عربستان مورد قبول قرار گرفت. برخی تصور می کنند داریوش برای اولین بار ضرب سکه را رایج نمود، اما این تصور به خطاست.
داریوش برای احتراز از آشفتگی در مبادلات و پرداخت ها، بدون آنکه پول رایج لیری را از رواج بیاندازد، پولی بنام دریک (زریک یعنی زرین) سکه زد که از سکه های لیدی سنگین تر و خالص تربود. (احسانی؛ 1382؛ 84)
از زمان حکومت داریوش اول، پسر ویشتاسپ، تا داریوش سوم که حکومتش توسط اسکندر مقدونی بر چیده شد، غیر از دریک سکه دیگری رایج نبود. ساتراپ های شاهنشاهی ایران اجازه ضرب سکه نداشتند. ضرب سکه در سرتاسر شاهنشاهی منحصر به حکومت مرکزی و پادشاه بود. دریک 4/8 گرم طلا داشت. در همین زمان سکه ای از نقره به وزن 6/5 گرم مرسوم به سیکل زده شد. در اواخر دوره هخامنشی دو دریکی یکی طلا به وزن 65/16 گرم ضرب شد. (احسانی؛ 1382؛ 84)
ه) سلاح ها:
سلاح های مختلف که می توان نمونه های آن را نقش آجرهای لعاب دار شوش و نقش برجسته های تخت جمشید دید که از آهن و مفرغ ساخته شده اند.
و) زیورها:
ساخت زیور در این دوران بسیار متداول بوده است و نمونه های بسیار زیبایی از آن باقی مانده ازجمله گوشواره ها، گردنبند، النگو. . . که قسمت هایی از آنها با سنگ های گرانبهایی نظیر فیروزه، لاجورد، زمرد، کریستال، آماتیس، یشم و عقیق تصریع شده اند. (تصویر 1-3-2)
ز) روکش ها:
روکش در های چوبی از نقره و طلا یا مفرغ بوده اند.
ح) کتیبه ها:
کتیبه هایی که بر روی لوح های طلایی نقش شده اند. (لک پور؛ 1375؛ 9)
1-4: فلزکاری در دوره سلوکیان:
تمدن یونان و سبک هلنیسم در ایران آن زمان که در میان طبقات بالا و متوسط به تدریج نفوذ کرد. اسکندر در اوان تسلط خود بر ایران، همچنین جانشینان سلوکی او که یونانی بودند، سعی داشتند، این نو آوری بدون فشاری به مردم ایران، جایگزین کهنه پرستی شود، چون یونانی ها از نظر تمدن و هنرصنعت، خود را از ممالک مغلوب برتر و بالاتر می شناختند، در این زمان دیگر به گرایش مردم به فرهنگ و هنر هلنی کوشش زیادی نمی نمودند. بلکه مردم خود مایل به آموختن فرهنگ و هنر هلنی شده بودند. با آنکه مردم ایران سعی در نگهداری هنر و فرهنگ باستانی خود داشتند، با این حال نفوذ و هنر نو آورده مهاجرین تازه وارد یونانی در میان مردم شهرنشین رواج بسیاری یافت.
با آنکه شاهان سلوکی مدت زیادی در ایران قدرت را در دست داشتند، اما بعلت نابودی و تخریب آثار و مدارک توسط حکمرانان بعدی، تاریخ این عصر نزد هنرمندان بعدی مبهم مانده است.
از جمله آثار باقی مانده از این دوره، جام لب تخت کنده کاری نقره ایست که در باختر ایران یافت شده است. این جام بیانگر آمیختگی صنایع هنرمندان ایرانی و یونانی در این زمان است. این جام سیمین به قطر 25 سانتی متر که بیانگر هنر و تمدن قدیم در زمان استیلای بیگانگان بر سرزمین ایران است، متعلق به دوران سلوکیان می باشد. در این عصر هنری عقابی پر گشوده در وسط این جام قرار گرفته است. صور انسان ها و جانورانی که با شاه خیالی شبیه اند و نیمی از آن ها به صورت صلیبی می باشند، دور این جام را احاطه نموده اند.
در دوره سلوکیان، مصرف فلزات، به ویژه فلزات قیمتی، زیاد بود. به گفته مورخان یونانی سلوکیان در مقابل صدور آهن، سرب، مس یا لوازم ساخته شده از این فلزات که تحت نظارت شاه انجام می گرفت، از بلخ، هند و ارمنستان طلا و نقره وارد می کردند.
همانطور که اشاره شد، نفوذ هلنیسم بیشتر در طبقات متوسط و بالای شهرنشین دیده می شد، و توده عظیم شهرهای کوچک و روستاها از این تأثیر دور مانده بودند. (احسانی؛ 1382؛ 94-92)
در زمان سلوکیان شهرهای جدیدی مانند مرو و نسا ایجاد شد که در آنها کارگاه ها و مراکز هنری استقرار یافت. که در آثار کشف شده از این دوران نیز تأثیر هنر هلنی را شاهدیم که بعدها سبک هنری ایرانی- یونانی را بوجود آورد. (لک پور؛ 1375؛ 9)
1-5: فلزکاری در دوره اشکانیان:
از حدود 250 ق. م اشکانیان- یا پارتیان – که قومی ساکن استپ های واقع در فاصله دریای خزرو دریاچه آرال بودند، به حالت چادرنشینی زندگی می کردند، قوت گرفتند و بر ایالاتی از شمال و مشرق ایران دست یافتند، و به قصد برانداختن دولت سلوکی رو به مرکز و مغرب ایران گذاردند، و سرانجام با پس راندن سلوکیان به سوی بین النهرین و سوریه، و تصرف تمامی خاک ایران، پادشاهی بزرگ اشکانی را در حدود 160 ق. م و به فرماندهی مهرداد اول تأسیس کردند. (مرزبان؛1380؛34)
پارتیان آریایی نژاد بودند. مردمانی شجاع جنگجو و مبارز و سوارکارانی بودند در تیراندازی و قیقاح بر روی اسب چابک و ماهر. (احسانی؛ 1382؛ 95)
از زمان هجوم اسکندر به مشرق تا روی کار آمدن ساسانیان، درتاریخ هنری ایران یک نوع خلأ مشاهده می شود. به استثنای چند مورد در این مدت طویل که حدود شش قرن طول کشید، تقریبا ً اثرهنری مهمی در دست نیست. علت عمده آن است که علاوه بر هرج ومرج بعد از مرگ اسکندر، زیبا پسندی و هنر دوستی پارتیان بسیار کمتر از پارسی ها بوده است. به بیان دیگر پارتی یعنی مرد جنگی، و دولت پارت یعنی پادگان نظامی.
هنرمندان پارتی یا صرفا ً از هنر هخامنشی تقلید می کردند و یا اکثرا ً نه تنها در فلزکاری بلکه در معماری، حجاری و حتی در ضرب سکه از هنر یونانی پیروی می کردند. (احسانی؛ 1382؛ 95)
آثار مفرغی در اواخر سلطنت اشکانیان بر خلاف دوره هخامنشی پیشرفت کرد و به سوریه، عربستان و فنیقیه صادر می شد. کشف مجسمه ای مفرغی در مال امیر در جنوب ایران در استان خوزستان امروزی، که تقریبا ً سالم مانده، نمونه ای از این آثار است. این مجسمه یکی از فرماندهان عیلامی است که در ساخت آن از سر مجسمه به روش یونانی بهره برده شده است و قیافه شخص بطور طبیعی نشان داده شده است. در ساخت تنه آن از هنر محلی الهام گرفته شده است و به کارهای برجسته سازی زمان ساسانیان شبیه است. (احسانی؛ 1382؛ 97-96)(تصویر 1-5-2)
مسکوکات:
پس از مرگ اسکندر، جانشینان متعدد او برای اعتبار بخشیدن به مسکوکات خود تمثال اسکندر را بر روی پول های رایج منقوش می کردند. (احسانی؛ 1382؛ 100)
مهرداد اول اولین پادشاه اشکانی، بر روی سکه ها خود را دوست یونانی معرفی کرده است اما باید دانست محرک او در این کار ایمان یا احساسات او نسبت به یونان یا فرهنگ و تمدن یونانی نبوده است، بلکه انگیزه ای سیاسی و اقتصادی داشته است. هدف عمده اش از این تدبیر حفظ روابط اقتصادی و تجاری با بیشتر شهر هایی بودند که یا توسط یونانیان اداره می شدند، یا مردمشان طرف دار فرهنگ و تمدن یونانی بودند. (احسانی؛ 1382؛ 100) (تصویر 1-5-1)
متذکر می شوم ساخت زیور های مرصع در این دوره نیز همانند دوره هخامنشی ادامه می یابد. مجسمه سازی در این دوره از جایگاه ویژه ای بر خوردار است که این مجسمه ها از فلزات گوناگونی مثل طلا، مفرغ، نقره. . . به روش قالب ریزی ساخته شده اند. (لک پور؛ 1375؛ 10)
1-6: فلزکاری دوره ساسانی:
در سال 224 ب. م اردشیر بابکان از خطه فارس برخاست و بر اردوان پنجم پادشاه اشکانی غلبه یافت و پادشاهی ساسانی را که متکی بر دین و آیین و فرهنگ ایرانی بود بنیان گذارد، که تا سال 642 ب. م با قدرت تام بر منطقه پهناوری از سوریه تا شمال غربی هند فرمانروایی کرد، در حالی که نفوذ هنری و فرهنگیش تا فواصلی دور فرا سوی مرزهای کشوریش گسترش یافت، چنانکه اثر نقش ونگارهای ساسانی بر هنر آسیای مرکزی و چین و بیزانس و حتی فرانسه باقی ماند.
ساسانیان در کوشش خود به احیای فرهنگ و هنر هخامنشی به هیچ وجه مقلدان خام طبعی نبودند، بلکه هنرشان نمایان گر نیروی آفرینندگی ایشان است و نیز حاوی عناصری که بعدا ً در دوره اسلامی شکوفان شد. (مرزبان؛1380؛36)
آرتور پوپ ایران شناس مشهور آمریکایی، در تألیف خود می گوید: ساسانیان بر این باور بودند، که سلطنت ایشان بر مشیت الهی استوار است. این عقیده بر اساس سنت دیرین ایرانیان، بار دیگر در بین مردم رواج یافت. این نکته که شاهان ساسانی خود را مظهری آسمانی می پنداشتند، از صحنه های شکار و تشریفات مذهبی ترسیم شده، بر روی ظروف سیمین این عصر که ضمن حفریات باستان شناسی از دل خاک بیرون آمده است، معلوم می شود. (احسانی؛ 1382؛ 104)
در این دوره تولید انبوه اشیاء فلزی در کنار دیگر هنرها باعث گسترش امر تجارت و در نتیجه موجب پیشرفت امر اقتصادی شد. در نتیجه جنگ های مداوم ایرانیان و رومیان، عوامل هنر روم در ایران نفوذ کرد. به عنوان مثال می توان از تصاویر زنان رقصنده نام برد که مکرارا ً بر روی ظروف نقره ای ساسانی نقش بسته است. (تصویر 1-6-3)
هنر ساسانی بخصوص هنرفلزکاری آن، هنری درباری است.
مهمترین آثار فلزی که از دوره ساسانی باقی مانده است ظروف نقره ای است که رایج ترین آن عبارت است از:

بشقاب ها:
این بشقاب ها دارای دیواره کوتاه هستند، منقش به تصاویر گوناگونی مانند: شکار شاهان (تصویر 1-6-2)، شاه و ملکه بر تخت نشسته، شاه بر تخت نشسته همراه با ملازمان، حیوانات ترکیبی. زمینه این نقوش با پیچکها، برگ های مو، نقوش به شکل قلب (این نقش از دوره اشکانیان متداول شد و چنان چه قبلا ً ذکر شد می توان آن را تأثیر هنر هلنی دانست) و پرندگان و بوته انار و میوه آن. . . تزیین شده است.
کاسه های نیم کره ای:
با نقوش مختلف مانند: نوازندگان، رقاصان، . . .
تنگ ها:
از نظر شکل بسیار متنوع اند. اکثرا ً زراندود.
ظروف کشکولی شکل با نقش های متنوع.
ریتون ها:
ظروفی هستند که جهت نوشیدن مایعات از آنها استفاده می شود و به شکل مجسمه حیوان و یا انتهای آن ها به شکل نیم تنه حیوان ساخته می شد. (لک پور؛ 1375؛ 11-10)
با توجه به توسعه فلزکاری طی این ادوار، و با بررسی نمونه های ارزنده و زیبای به جا مانده از دوران ساسانی که حاکی از پیشرفت تکنیک ساخت و روش های متنوع تزیینی است و با مطا لعه اشیاء فلزی باقی مانده از دوران اسلامی می توان گفت که سنت هنر فلزکاری ساسانیان در دوره اسلامی ادامه یافت. در واقع باید توجه داشت که بنیان هنر فلزکاران دوره اسلامی بر این مبنا قرار گرفته است. (لک پور؛ 1375؛ 11)
از مقایسه اشیاء فلزی مکشوفه ساسانی با کارهای مشابه هم عصر خود در بیزانس و روم که مورد مطالعه علمی وسیع تری قرار گرفته اند، استنباط می شود که این هنر در تکنیک کار و اسلوب ساخت نباید تفاوت چندانی با یک دیگر داشته باشند. بی شک نقره کاران ساسانی هم سه طریق زیرین را در هنر نقره کاری و ساخت ظروف پیش گفته به کار برده اند.
1- ساخت اشیاء نقره بوسیله چکش کاری بر ورقه سرد.
2-هنر فلزکاری ریختگی در اشیاء سیمین.
3- ساخت ظروف آستر دار از صفحات نقره.
در روش اول، شمش یا ورقه مسطح و سرد نقره را بوسیله چکش کاری و با به کار بردن قالب های محدب یا انواع دیگر قالب ها و سایر ابزار فلزکاری به شکل مطلوبی که می خواستند در می آوردند.
در روش دوم، در بدو امر مدل و قالب شکل ظرف یا شیء نقره را از موم می ساختند و تمام یا بخشی از تزیینات لازم را بر روی آن کنده کاری یا حکاکی می کردند. سپس قالب را در محفظه ای مملو از خاک رس بسیار نرم قرار می دادند و نقره مذاب در آن می ریختند. حرارت فلز مذاب موم را ذوب می کرد و شیء سیمین بعد از انجماد پرداخت می شد.
در روش سوم، برای ساختن ظروف نقره آستردار، دو تخته فلز نقره را که ساده و دیگری کنده کاری و تزیین شده بود، روی هم قرار می دادند و لبه آنها را با لحیم یا بدون لحیم کاری یا چکش کاری به هم وصل می کردند. تشخیص ظروف آستر دار امروزه بوسیله رادیو گرافی به آسانی انجام پذیر است.

مشخصات هنری ظروف نقره ساسانی:
الف) در طراحی این ظروف قصد فلزکاران ساسانی تزیین آنها به اقتضای وضع بوده و بعلت تکلف در آراستن صحنه ها که لازمه این گونه نقوش است، از مدار طبیعی دور شده اند. نقره کاران ساسانی جز در موارد استثنایی فاقد ظرافت است. بویژه کناره های لبه های ظروف از ظرافت هنری بهره ای ندارد، ولی در هیچ یک از اعصار هنری ایران موضوع هنر بدین پایه از تجلی قدرت و سرعت و تحرک و تصمیم نرسیده است.
ب) شاه در صحنه ها مانند صحنه های حجاری های دوران باستان بزرگ تر و با شکو ه تر از دیگران در میان مجلس نقش شده است.
ج) قرینه سازی که از مشخصات و ابداعات هنرمندان ساسانی است، بخصوص برای بزرگ داشت شاه در صحنه در بیشتر آثار هنری این عصر به چشم می خورد.
د) نقوش برجسته ساسانی بویژه در ظروف نقره مانند نقوش دوره هخامنشی حاکی از آرامش و وقار و سکون آثار هنرمندان این دوره و تجلی گر عظمت و شکوه مقام شاه است. در ارایه نقوش البسه و تزیینات داخلی و رعایت سایر مشخصات تزیینی، در مقام قیاس هنر هخامنشی برتری خود را نسبت به هنر ساسانی حفظ کرده است.
ج)هنرمندان ساسانی با ترسیم صحنه های شکار جانورانی مانند: شیر، گراز، ببر و گوزن در فضایی تنگ و فشرده که شاه تاج شاهی بر سر و جامه مخمل مزین به جواهرات بر تن و سلاح زرین در دست دارد و حیوانات را پیاده یا سواره مورد تعقیب و حمله قرار داده، دلیری و دلاوری شاهان سلسه را به بیننده القاء و پهلوانی و قدرت شاه را تجسم کرده اند.
جام های سیمین ساسانی با تصویر مدالیون:
نوع دیگری از بشقاب های نقره ساسانی ظروفی است که تصویری به صورت مدال نیم تنه در وسط ظرف بطور برجسته ساخته شده است. یا نیم تنه مرد یا زنی را در میان بشقاب حکاکی و کنده کاری کرده اند و اطراف تصویر با خطوط برجسته دوایر متحدالمرکز تا لبه بشقاب تزیین شده است. در برخی خطوط متعدد شعاعی عمود برتصویر زمینه ظرف را پوشانده است. (احسانی؛ 1382؛ 109)
ظروف نقره اولیه ساسانی:
چند دهه پیش بشقابی سیمین دارای نقش عالی و با شکوه که در نوع خود سالم و از لحاظ هنر بکار رفته کم نظیر بود، در نزدیکی شهر ساری در هنگام حفاری ساختمانی پیدا شد. موضوع صحنه این ظرف شکار ظرفی است که شکارچی به استناد لباس هایش یکی از شاهزادگان ساسانی است. تصویرتاج با سکه های مختلف برای احراز هویتش به نتیجه ای نرسید، ولی به قراین تصاویر این زمان باید تصویر شاپور پسر بابک باشد.
با استناد به ظروف اولیه ساسانی بر ما آشکار می شود که در قرن سوم تا اوان قرن چهارم میلادی تصاویر شاهان بر روی ظروف نقره در صحنه های بزرگ بکار نرفته است، و تنها تصاویر شاهزادگان و حکمرانان در کارگاه های سلطنتی تهیه و جهت تجلیل و تفاخر به محل حکمرانی آنان ارسال شده است. از اواسط قرن چهارم میلادی صحنه های شکار شاهان ساسانی بر روی این ظروف متداول و موضوع اصلی این جام ها قرار گرفته است. پس از قرن چهارم، دیگر بشقابی دارای نقوش انسانی بدون صورت شاهان در حال شکار تا قرن هفتم که زمان انقراض سلسله ساسانی است ساخته نشده است. (احسانی؛ 1382؛ 14-12)
پراکندگی ظروف نقرۀ ساسانی:
ظروف نقرۀ ساسانی از نواحی جنوبی بین النهرین، که تیسفون پایتخت ساسانیان در آنجا واقع شد، تا دشت های آلتیایی در جنوب سیبری، قفقاز و دامنه کوههای اورال، بطور پراکنده، ضمن حفریات باستان شناسی یا بصورت اتفاقی طی یکصد سال اخیر کشف شده است. چون در این دوره به علل اصول مذهبی دفن اموات در گور مجاز نبوده است، آثار مهمی مانند دوران پیش در دل خاکها کمتر یافت شده است. همچنین اسناد و مدارک بجا مانده از این سلسله طی حملات اعراب و در طول دو قرن اشغال سرزمین ایران توسط انان به انهدام و نابودی کشیده شده است، بنابراین ظروف مکشوفه ساسانی مدارکی پر بها هستند در تشریح چگونگی تشریفات دربارۀ سلطنت و تا حدی بیانگر سازمان های اداری و اجتماعی و سیاسی این عصر است. (احسانی؛ 1382؛ 114)
زرگری ساسانیان:
قدمت هنر ساسانی بر خلاف عقیدۀ عدّه ای از پژوهشگران که آن را هنر تازۀ این دوران می شناسند به بیش از 4000 سال می رسد. در حقیقت این هنر معرف یک تحول ناگهانی یا برداشت از هنر یونانی که در عصر پارتیان در ایران قوام یافت، نیست. بلکه تلفیقی است از ریشه های هنر هخامنشی که بیش از هزار سال از دیرینگی آن گذشته است و یا آن که در طول این مدت بعضی اقتباس های خارجی در آن مؤثر بوده، به علت ابتکار هنرمندان ایرانی، در ادوار مختلف مورد سرمشق و تقلید همسایگان ایران و همچنین سایر جوامع قرار گرفته است. (احسانی؛ 1382؛ 117)
تاج های ساسانی:
شاهان ساسانی در موقع جلوس بر تخت، علائم و نقش تاج های خود را بر اساس مظاهر آسمانی تعیین می کردند و آنها را با اشکال ستارگان و ماه و خورشید و زمین می آراستند. مثلا ً در تاج شاپور اول نقش کرۀ سماوی بکار رفته است. حال آن که بر روی تاج بهرام گور کرۀ خورشید در هلال ماه واقع شده است. از روی این تاج ها که به مسکوکات ساسانی منقوش است، تعلق صور جام ها و ظروف و کتیبه ها و سایر آثار مشکوفه به هر یک از پادشاهان این سلسله به خوبی معلوم است.
قدیمی ترین تاج ها، تاج شاپور، برادر بزرگتر اردشیر، و مؤسس این سلسله است که در فارس از آن استفاده می کرده، و در حادثه ای در فارس جان خود را از دست داد. این تاج همچنان با ظرافت و جواهرات بسیار آراسته و سنگین شده بود که به سختی می توانست آنرا بر روی سر نگاه دارد، ناچار تاج را با زنجیر به سقف آویخته بودند و شاه در موقع جلوس بر تخت به ناگزیر به زیر آن قرار می گرفت. (احسانی؛ 1382؛ 119)
هنر مفرغ سازی:
ریشه و تمدن و فرهنگ هخامنشی را که مورد تقلید و اقتباس هنرمندان ساسانی قرار گرفته است، می توان به هنر مفرغ کاران لرستان مربوط دانست که این مهاجران با خود از استپ های شمال قفقاز به این ناحیه آورده بودند. آندره گدار ایران شناس فرانسوی در کتاب «هنر ایران» معتقد است که در رژیم یونانی سلوکیان و پارت ها که سهمی جدا از مکتب ایران دارند، هنر لرستان راه درازی را پیموده تا روزی دوباره در حجاری و زرگری عصر ساسانی اصالت خود را نشان دهد و چنان که گفته اند:
« مختصات اصیل روح ایرانی، همیشه در هنر ایران عامل اصلی بوده است و در موقع مناسب و مساعد پیوسته تجلی کرده است. »
اشیاء مفرغی ساسانی حتی پیش از جام های سیمین و زرین ساسانی نبوغ هنرمندان این عصر را جلوه گر می کند. یکی از عالی ترین نمونه های مفرغ ساسانی، تنگی است که در نهایت سلیقه و ظرافت گردن و پایه و کمر آن از مفرغ ریخته شده است. دسته ظرف به صورت جانوری است که لبه ظرف را به دندان گرفته یا قصد نوشیدن مایع درون ظرف را دارد. نمونه ای از این هنر در هزاره دوم ق. م در هنر آذربایجان یافت شده است. در هنر لرستان هم مشابه آن به صورت طلسم توسط مفرغ کاران لرستان ساخته شده است. ارتفاع این تنگ که در موزه متروپلین نیویورک نگه داری می شود60 سانتی متر است. (احسانی؛ 1382؛ 120-119)
مسکوکات ساسانی:
اگر چه نخستین سکه اردشیر پیش از تاج گذاری به شیوه مسکوکات اشکانی ضرب شد، ولی بعدها مسکوکات ساسانی با میدانی پهن تر انتشار یافت تا هنرمندان این زمان بتوانند تصاویر شاهان را به صورتی بهتر در فضایی باز تر نگار گری کنند.
در پشت سکه های اولیه لااقل تا مدت یک قرن نقش آتشکده با صورت روحانیون به طور دقیق حکاکی شده است. با آنکه روابط فرهنگی و بازرگانی با دولت روم گسترش یافته بود، کمتر سکه ای در این دوران به تقلید رومیان به مناسبت یادبود حوادث تاریخی ضرب شده است. بیشترین رغبت شهریاران این سلسه آن بود که یاد بود این گونه رویداد ها را به جای مسکوکات به وسیله سایر عوامل هنری مانند کتیبه ها به سینه کوهها یا در آثار سیمین و زرین از خود به یادگار گذارند. چه بسا علل مذهبی یا بازرگانی مانعی در راه حصول این مقصد بوده است.
نزدیک ترین سکه به مناسبت یادبود، نقش فرزند جوان بهرام دوم بر روی سکه سیمین، و همچنین تصویر همسر همین شاه بر روی سکه دیگری است. سوین سکه که احتمالا ً آن را باید یاد بود شناخت، سکه ای است نقرهای با تصویر ملکه پوران ساسانی و نام او.
در مسکوکات شاپور اول که نقش آتشدان در پشت سکه ها بوده، دو نفر نگهبان در طرفین آن دیده می شوند. این نقش تا انقراض این سلسله در زمان یزدگرد سوم بر کلیه مسکوکات ساسانی ضرب شده است. سکه های طلای ساسانی را « دینار» مسکوکات نقره را « درهم » و پول های سیمین را «پشیز» می نامند.
مسکوکات این دوره هر قدر به زمان انقراض این سلسله نزدیک می شویم نازکتر و پهن تر شده و از لحاظ تصویر و نقش رو به پستی و نقصان می گذارد. (احسانی؛ 1382؛ 122-121)(تصویر 1-6-1)
1-7: فلزکاری پس از ظهور اسلام
دین مبین اسلام در سده هفتم میلادی وارد ایران شد. در طول دو قرن اولیه اشغال ایران که آیین شرع اسلام بر جامعه ایرانی حکمفرما بود، موازین و مقررات حاکم بر جامعه در چند دهه باعث سلب نبوغ و قدرت خلاقیت هنرمندان ایرانی شد. چنین وضعی هنرمندان را از تجلیات هنری باز داشت و بعلت پراکندگی و مهاجرت آنها هنر ظریف کاری فلزکاری به دست فراموشی سپرده شد.
در این دوران بعلت نهی دین اسلام، خوردن و نوشیدن در ظروف زرین و سیمین حرام بود. مضافاً ساخت هر گونه اشیاء رابصورت مجسمه در پرهیز از بت پرستی یا ترسیم نقش جانداران بر روی ظروف و اشیاء فلزی و همچنین بر در و دیوارهای بناهای مسجد تحریم شده بود.
هنرمندان ایرانی پس از ثبات وضع و ایجاد آرامش و طلوع حکومت های ملی، از گوشه و کنار ایران پدیدار شدند تا قریحه ملی و نژادی خود را به منصه بروز برسانند. آنان توانستند از فلزات دیگر چون، آهن، مفرغ، مس و برنج اشیاء و ظروف نفیسی بسازند که همگی نشانی از غنای ذوق و قریحه نژادی سازندگان آنها است. شیوه و سبک هنر ساسانی پس از استیلای اعراب هنوز در شمال خراسان و ماوراءالنهر باقی بود. هنرمندان این عصر با قرار دادن روش و اسلوب ساسانیان به خلق آثار هنری پرداختند.
در طول چند قرن از استیلای ساسانیان صنعت و هنر فلزکاری و اشیاء هنری تحولات گوناگونی یافت، تا اینکه در قرن هشتم و نهم هجری به سر حد جلال و شکوه رسید. (احسانی؛ 1382؛ 131 – 129)
در اوایل اسلام اشیاء از دو روش قالب ریزی و چکش کاری صفحات فلزی ساخته شده اند. روش های تزیین دیگری نظیر قلم زنی، تصریع، حکاکی، سیاه قلم، برجسته کاری، مینا کاری و بندرت زراندود برای ظروف باقی مانده از اوایل دوره اسلامی دیده شده است. (لک پور؛ 1375؛ 12)
1-8: هنر فلزکاری در دوران سامانیان، دیالمه و آل بویه:
پس از قیام ایرانیان بر علیه اموی و روی کار آمدن بنی عباس، ایرانیان تا حدی به مقصود خود رسیدند و با استیلای نفوذ معنوی و سیاسی بر دستگاه خلافت عباسی توانستند به احیای صنایع و هنر های باستانی خویش بپردازند. از همین زمان نفوذ هنری هنرمندان ایرانی بخصوص در صنعت و هنر فلزکاری به سایر ممالک اسلامی راه یافت. استادان فلزکاری ایران در این دوران اشیاء فلزی را از مفرغ؛ مس، آهن و بندرت از طلا و نقره، مبتنی بر هنرهای ساسانی می ساختند، و ظروف را با مناظر رزم و بزم و شکار، به حمایت و تشویق امیران محلی می آراستند. (احسانی؛ 1382؛ 133)
روابط بازرگانی ایرانیان بخصوص در مناطق کوهستانی البرز و امارت نشین های ساحلی جنوب دریای خزر که هنر فلزکاری در آنجا رونق و رواج داشت، با همسایگان شمالی ایران از طریق معاوضه و مبتنی بر سنت قدیم هنوز ادامه داشت. ایرانیان در قبال فروش و یا تعویض آثار فلزی محصولات همسایگان شمالی را از جمله پوست، برده، شمش های طلا و نقره دریافت می داشتند. (احسانی؛ 1382؛ 133)
از صنایع فلزی و هنری این دوران به علت حملات اعراب به شهر ها و حدوث زد و خوردها، آثار بسیار اندکی باقی مانده است. (احسانی؛ 1382؛ 135)
1-9: هنر فلزکاری در عصر سلجوقی:
در قرون سوم و چهارم هجری ظروف فلزی را به سبک و سنتی که از قدیم در ایران رایج بود می ساختند. سادگی و استحکام اساس ساخت آنها بود. ولی در بعضی ظروف و اشیاء فلزی بر حسب سنت رایج از زمان کهن تمام یا قسمتی از ظرف را به شکل کله یا بدن جانوران در می آوردند. این سبک همانطور که در قبل بیان شد، یادگار دوران پیش از تاریخ قبایل آریایی است که به این کشور کوچ کردند، و بر این باور بودند که نوشیدن در ظرفی که به شکل جانوران ساخته شده است یا تصاویر آنها بر بدنه ظروف نقش بسته، سبب می شود که نیروی جانور به انسان منتقل شود. به همین دلیل قالب تنگ ها و مشربه ها و جام های سلجوقی به تقلید از هنر ساسانی با کله جانوران یا پرندگان تزیین شده است. (احسانی؛ 1382؛ 139)
طبقات متوسط جامعه که در این زمان وضع اقتصادی بیشتری داشتند، ظروف و اشیاء فلزی را به صورت ساده و بی پیرایه در زندگی روزانه مورد استفاده قرار می دادند. ولی بزرگان و امیران، بویژه شاهان و درباریان از اشیاء فلزی نفیسی استفاده می کردند که بیشتر آنها امروزه بصورت شاهکار های هنری در موزه ها و مجموعه های خصوصی نگهداری می شود.
شک نیست که سازندگان این آثار نفیس طبق نام های مندرج بر روی بعضی از آنها هنرمندان خراسانی هستند که در شرق و شمال شرقی ایران توطن اختیار کرده بودند. عده ای از این هنرمندان بعلت زد و خوردها و جنگ های محلی جلای وطن کرده، در سایر شهرهایی مانند زنجان، بروجرد، همدان، و تبریز و بویژه در شهر موصل اقامت گزیدند. آثار بی نظیر و نفیس این دسته از هنرمندان فلزکار ایرانی در شهر موصل به آن درجه از شهرت جهانی رسید که به هنر موصلی معروف شد. (احسانی؛ 1382؛ 139)
با گذشت چهار قرن از استیلای مسلمانان بر ایران به تدریج در هنر فلزکاری از نظر شکل و همچنین تزیینات تغییراتی پدید آمد. به این ترتیب هنر فلزکاری در منطقه خراسان به وضوح پیشرفت کرد، ویژگی های خاص خود را یافت و مکتب فلز کاری خراسان به وجود آمد. این مکتب در دوره سلجوقی به اوج خود رسید.
گسترش هنرهای مختلف مورد توجه وحمایت بسیاری از سلاطین و حکام سلجوقی قرارگرفت و هنر فلز کاری دراین دوره پیشرفت چشم گیری کرد.
آثاری فلزی دوره سلجوقی گویای تغییر و تحول هنر فلزکاری از دورۀ ساسانی به بعد و بیانگر ویژگی های خاص مکتب خراسان است که به چند خصوصیت این مکتب اشاره می شود.
1- در مکتب پیشین خراسان با حفظ سنت های پیشین فلزکاری، در ساختن اشیاء تنوع و ابداعاتی پدید آمد. این تنوع را می توان درشکل عود سوزها، تنگها، پیه سوزها، کاسه ها، سینی ها و. . . مشاهده نمود.
2-جایگزینی طرح های کوچک و متراکم به جای نقوش منفرد معمول در دوره ساسانی.
3-قرار گرفتن پیچک ها و خط نوشته هایی در تقسیمات مشهور طرح های بازو بندی که مختص فلزکاری مکتب خراسان است.
4-در دوره اسلامی خط (مانند دیگر هنرهای اسلامی) در هنر فلزکاری، به خصوص در خراسان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و در اکثر ظروف فلزی کلمات دعا وآرزوی خیر برای دارنده ظرف نوشته شده است.
5-از ویژگی های دیگر مکتب خراسان نمایش انسان در حالت های مختلفی مانند: نواختن آلات وادوات موسیقی رقص، کشتی، انسان نشسته بر تخت یا در قالب صور فلکی است. (لک پور؛ 1375؛ 13 – 12)
طرز کار فلزکاران سلجوقی:
برای روشن کردن چگونگی هنر فلزکاری دراین عصر، تنگی برنجی را که از آثار مهم و شاهکارهای این دوره است را مورد مطالعه قرار میدهیم.
قدمت این تنگ یا مشربه برنجی، قریب به 800 سال می باشد. از نظر شکل ظرف مزبور به سبک ظروف ساسانی ساخته شده است. در نقره کاری این ظروف که برای طبقات بالای جامعه ساخته شده است، ابتدا بوسیله چرخ های تراش ریز نقش صحنه را بربدنه برنجی ظرف حکاکی و کنده کاری کرده، لایه ای باریک از مفتول طلا یا نقره را با چکش کاری در شیارهای نقوش حک شده بر بدنه ظرف جای می دادند. در سطوح پهن تر با عمق بیشتری محل نقوش را کنده کاری کرده لایه طلا یا نقره را در محل مقعر جاسازی می کردند. آنگاه با چکش کاری لبه پیش آمده از بدنه ظرف را با مهارت به قطعات ریز طلا یا نقره متصل می کردند و پس از آن متن و زمینه را با مواد سیاه و رنگی می پوشاندند تا ترسیمات بصورتی برجسته نمایان گردد. جالب ترین نکته در این شاهکار هنری جزییات خطوط صورت انسان ها و البسه آنان و پرندگان و تصاویر هندسی بر باریکه های نوار نقره کاری ها در فضایی تنگ است که با ظرافتی ماهرانه به بدنه این ظرف نقش بسته است. (احسانی؛ 1382؛ 141)
سبک های نقره کاری و نمونه های کار بر نقوش در دوره سلجوقیان:
صنعت فلزکاری سلجوقی مانند دوران ساسانی بر دو نوع است.
1- اشیاء ساخته شده از ورق های مس، آهن، برنج و ندرتا ً طلا و نقره. (تصاویر 1-9-1؛ 1-9-2)
2- اشیاء ریختگی ساخته شده از مفرغ، برنج، مس و احتمالا ً طلا و نقره.
نوع اول همان فلزکاری ساسانی است که به طور اجمال هنرمندان این عصر هم با چکش کاری ورقه مس یا نقره را پس از صاف کاری و مسطح ساختن آن به حالت سرد به شکل مطلوب در می آوردند و بعدا ً نقره کوبی یا کنده کاری می کردند. اوراق فلزی را بیشتر برای ساختن اشیایی مانند ظروف مسطح از جمله قلمدان، پایه های بلند شمع دان مشبک، جعبه سینی، تنگ و قدح بکار می بردند.
آرتور پوپ در تألیف خود « شاهکار های هنر ایران » درباره هنرمندان سلجوقی می گوید:« دو روش مختلف یا مکمل یکدیگر بیشتر در ایران رواج داشته است. یکی آنکه سطح فلز را با طرح ها ونقش های متعدد کاملا ً بپوشانند و با این وسیله ظرف را زیبایی و تجمل و جلوه بخشند.
دیگر آنکه زمینه را باز و ساده بگذارند تا نقش را برجسته تر نشان بدهد. »
از جانب دیگر نقش پیکره انسانی روی شمعدان مسجد روشی کفرآمیز بود در اینجا زمینه مناسبی برای طرح های اسلیمی وجود داشت. این شیوه در این زمان به اوج تکامل خود رسید. (احسانی؛ 1382؛ 146 – 143)
حکاکی فلزات از دیرباز هنر سنتی ایران بوده و در تمام اعصار در این سرزمین رواج داشته است.
ولی نقره کوبی روی ظروف و اشیا ء فلزی از ایالات شرقی، بو

دانلود مقاله تدابیر پرستاری در بیماریهای پوستی

اختصاصی از حامی فایل دانلود مقاله تدابیر پرستاری در بیماریهای پوستی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

ضمائم و وظایف پوست
ساختمان و عملکرد و پاتولوژی پوست
پوست بزرگترین ارگان در بدن است و سطحی حدود 2 متر را می پوشاند. وزن آن حدود 5/2 کیلو گرم و شامل میلیون ها پایانۀ عصبی است . توانایی برای دوباره سازی خود را دارا است . بدین ترتیب اسیب های وارد به خود را ترمیم می کند. ساختمان و عملکرد آن برای نگهداری هموستاز بدن ضروری است . قبل از شناسایی بیماری های پوستی ما باید در ابتدا ساختمان و عملکرد پوست سالم را بشناسیم .

آناتومی پوست
1- اپیدرم 2- درم 3- ضمائم پوست
پوست از دو لایۀ مشخص تشکیل شده است. لایۀ خارجی اپیدرم و لایۀ داخلی درم است .
اپیدرم شامل سلول هایی است که از لایۀ بازال به سطح مهاجرت می کنند. در طول این فرآیند هستۀ سلول ها از بین رفته و شکل سلول ها تغییر می کند. ضخامت این لایه بستگی به محل دارد. در کف دست و پا این لایه خیلی ضخیم است . در اپیدرم هیچ عروق خونی وجود ندارد و بوسیلۀ عروق خونی درم تغذیه می شود.

لایۀ دوم
ضخیم تر از اپیدرم است و شامل بافت همبند فیبروز – عضلات صاف ( چسبیده به فولیکول های مو) عروق خونی – مجاری لنفاوی و اعصاب است . بافت همبند از اپیتلیوم محافظت کرده و باعث حرکت پوست بر روی ارگان می شود
زیر درم بافت زیر جلدی می باشد که پوست را به ارگان زیرین آن می چسباند. این لایه ترکیبی از بافت همبند و بافت چربی است و مهمترین عمل آن نگهداری گرمای بدن می باشد.

اپیدرم از 5 لایه تشکیل شده است
استراتوم کورنه(Stratum corneum) یا لایۀ شاخی
1- لایۀ استراتوم لوسیدوم (Stratum lucidum) این لایه در همه جا وجو ندارد و فقط در قسمت های ضخیم مثل کف دست وپا دیده می شود
2- استرانوم گرانولوزوم (Stratum granulosum)
3- استراتوم اسپینوزوم(Stratum spinosum)
4- استراتوم بازال(Stratom basal) ملانوسیت ها یا رنگدانه های پوست در این قسمت وجود دارند.

درم
شبیه اپیدرم است با این تفاوت که ضخامت آن متفاوت است. در کف دست وپا خیلی ضخیم اما در پشت چشم و اسکروتوم و پنیس نازک است. درم به پوست خاصیت ارتجاعی میدهد که به خاطر فیبرهای الاستیک است اما در عین حال بسیار محکم است زیرا از بافت همبند فیبروز سخت تشکیل شده است. این بافت همبند در دو لایۀ مشخص یافت می شود که عبارت اند از لایۀ پاپیلری و رتیکولر
لایۀ پاپیلری ضخیم است و نزدیک اپیدرم قرار گرفته و دارای عروق خونی فراوان است،همچنین آب آن نیز زیاد است . فیبرهای کلاژن در لایۀ پاپیلری نزدیک هم هستند و فضای خالی ندارند.
لایه رتیکولر عمیق است و 80% درم را تشکیل می دهد. فیبرهای کلاژن در این لایه ضخیم است و باعث قدرت و انعطاف پذیری این لایه می شود. غدد عرق ، بافت چربی ، فولیکول های مو ، اعصاب و عروق خونی در این لایه قرار دارند.

ضمایم پوست
ضمایم پوست شامل ناخن ها ، غدد عرق ، غدد سباسه و مو هستند

عملکرد پوست
پوست عملکرد های مهم زیادی دارد که می تواند به صورت های زیر تقسیم بندی شود
1- محافظت 2 – تنظیم حرارت بدن 3- احساس 4- تولید ویتامین D 5- نقش روانی و جنسی

محافظت : محافظت می تواند به سه گروه تقسیم شود:
1- محافظت در برابر صدمات فیزیکی ، تروما ها و عفونت
2- عملکرد ایمنی
3- التهاب و ترمیم
عملکرد ایمنی پوست:

سیستم ایمنی بدن به صورت پیشرفته ای می باشد این سیستم توانایی آن را دارد که عوامل خطرناکی را که وارد بدن می شوند شناسایی کند و آنان را نابود کند. علیرغم این موضوع سیستم ایمنی ما همیشه به سود بدن عمل نمی کند و گاهی اوقات باعث آسیب هایی به بدن می شود که به صورت حساسیت بروز می کند که انواع مختلفی دارد

نوع 1 : حساسیت آنافیلاکسی سریع:
این نوع حساسیت پایۀ تمام واکنش های آلرژیک می باشد که به آتوپی معروف است .آتوپی می تواند در ده درصد مردم ایجاد شود و شامل : اگزما ، بیماری Hay Faver
، آسم و آلرزی های غذایی می باشد.
در همۀ اینها سیستم ایمنی در معرض یک آنتی ژن خارجی که حساسیت زا می باشد قرار می گیرد که این عامل خارجی می تواند گرده گیاهان و یا مواد غذایی دریایی باشد . این آنتی ژن باعث تحریک ساخت IgE (آنتی بادی) که معمولا" در سطح سلول ها وجود دارند می شود این سلول ها cells Mast نام دارند و در نقاط بخصوصی مانند بینی و
ملتحمۀ چشم قرار دارند. در این حالت یک واکنش آنافیلاکتیک بوجود می آید . در مواقعی که بدن دوباره در معرض مادۀ حساسیت زا قرار می گیرد آنتی ژن ها خودشان را به IgE می چسبانند . واسطه های شیمیایی قوی که از سلول آزاد می شوند اغلب بصورت موضعی عمل می کنند واین باعث می شود که چشم هاو بینی دچار آبریزش شوند که این در بیماری Hay Faver یا حساسیت فصلی و خس خس سینه و سرفه ( در اثر منقبض شدن عضلات صاف نای) در آسم و اسهال در آلرژی های غذایی ایجاد می شود.

نوع 2 Cytotoxic Hypersensivity

در این نوع واکنش سلول ها مورد حملۀ آنتی بادیهایی قرار می گیرند که وارد سیستم شده اند و در اثر فاگوسیتوز، یا نابود و یا دچار آسیب شده اند. یک نمونه از این حساسیت ها ناسازگاری های RH است. درطول حاملگی آسیب جفت ممکن است باعث شود که آنتی بادی های منفی جنین از سد جفتی عبور کند و به آنتی بادی های RH مثبت مادر برسد . آنتی بادی های منفی در بدن مادر تولید می شوند و در خون جریان میابد . در طول حاملگی های بعدی این آنتی بادی ها می توانند از جفت عبور کرده و باعث تخریب و همولیز اریتروسیت های جنین شود و در نتیجه جنین از بین برود.

نوع 3 واکنش های آلرژی کمپلکس واسطه دار

این آلرژی وقتی اتفاق می افتد که آنتی بادی های داخل جریان با آنتی ژن ها بصورت کمپلکس آلرژیک ترکیب می شوند این نوع واکنش حساسیتی عامل اصلی بوجود آوردن
بیماری گلومرو نفریت است که یک بیماری التهابی حاصل از واکنش فعال شدن این کمپلیان هستند که معمولا" در اثر آن اسیب شدید سلولی به وجود می آید این کمپلکس های ایمنی به دو صورت دیده می شود:

1- حل شدنی: وقتی که یک تجمع آنتی ژنی وجود دارد کمپلکس های ایمنی قابل حل شکل می گیرند که میتوانند در خون منتشر شوند و ایجاد بیماری های سرم نمایند.

2- حل نشدنی: با یک تجمع از آنتی بادی ها بین آنتی بادی ها و آنتی ژن ها یک سری رسوبات می توانند شکل گیرند که به آنها Arthus Reaction می گویند و بطور معمول در مکان های بخصوصی خصوصا" در اندام ها باعث ته نشین شدن رسوبات می شود و ایجاد واسکولیت می کنند
در پی استنشاق یک آنتی ژن خارجی مانند گرد چوب واکنش آرتوس می تواند در داخل ریه اتفاق بیافتد واین آسیب می تواند در مجاری تنفسی ایجاد بیماری کند مانند بیماری ریة نجارها

نوع 4 آلرژی تأخیری:
این نوع از آلرژی فرم مجزایی از سه نوع اول می باشد که در آنها لنفوسیت های T دخالت دارند و هیچ آنتی بادی در آن شرکت نمی کند واکنش تست مانتو ( تست سل) شامل این گروه از آلرژی ها می باشد.وقتی بدن در مقابل آنتی ژن که همان باسیل سل می باشد قرار می گیرد لنفوسیت های T در مقابل این آنتی ژن ها حساس می باشد این سلول های حساس شده می توانند به صورت خفته سال های زیادی در بدن باقی بمانند وقتی بدن دوباره در معرض همان آنتی ژن قرار بگیرد مانند تزریق پروتئین توبرکولین داخل پوست این سلول های T حساس شده در مقابل آنتی ژن واکنش نشان داده و باعث تظاهرات سطحی پوست می شود. ماکروفاژها و عوامل التهابی در این محل تحت تأثیر واسطه هایی به نام لنفوکین ها قرار می گیرند این لنفوکین ها هر کدام متعلقات بی نظیری برای زیاد کردن این پروسه دارند . درجة آسیب نسج ارتباط مستقیم با حساسیت واکنش دارد در واکنش های شدید ممکن اسن نکروز بافتی بوجود آید و در موارد خفیف تر باعث واکنش پوستی شود
التهاب وترمیم:
التهاب در پاسخ نسج زنده به آسیب سلولی ایجاد می شود و ترمیم در اثر جایگزینی سلول های جدید به جای سلول های آسیب دیده و نابود شده ایجاد می شود.

تنظیم درجه حرارت:
درجه حرارت بدن بستگی به از دست دادن گرما و یا بدست آوردن آن دارد گرما به چهار طریق می تواند از دست برود و یا بدست آید :
1 – تابش 2- انتقال یا هدایت 3- جابجایی 4 – تبخیر( از طریق عرق کردن و رطوبت پوست)

احساس :
پوست یک اندام حسی گسترده است که شامل تعداد زیادی گیرنده(بصورت فیبرهای عصبی) می باشد. تعدادی از این فیبر های عصبی دارای عملکرد بازدارنده می باشند و نقش محافظتی دارند مانند: حس درد ، خارش و سوزش و فشار .

ساخت ویتامین D:
ویتامینD یک نیاز اصلی برای حفظ اسکلت بدن است و پوست نقش مهمی در تنظیم این ویتامین در بدن دارد. وقتی پوست در معرض تابش نور آفتاب و خصوصا" اشعة UVB قرار می گیرد یک ماده ای به نام دهیدروکلسترول7 که در سلو ل های پوست یافت می شوند را تبدیل به کله کلسیفرول می کند و این ماده پیش زمینه ای برای ویتامینD می باشد.کله کلسیفرول بعد از ساخته شدن به کبد و کلیه رفته و تبدیل به ویتامینD می شود.این ویتامین نقش مهمی در تنظیم کلسیم وفسفر خون دارد.

نقش روان شناسی پوست:
عملکرد روانی:
آخرین نقشی که پوست برای بدن بازی می کند نقشی است که برای ارتباط با دیگران بوجود می آورد. اگر بلافاصله بعد از زایمان مادر به این امر تشویق شود که کودک خود را در آغوش بگیرد این ارتباط پوست به پوست باعث پیشرفت در ارتباط مادر و فرزند می شود. اما اگر این ارتباط انجام نشود مثل موقعی که نوزاد در داخل انکیباتور گذاشته
می شود ، این پدیده ناکام می ماند . لمس کردن نوزاد باعث ایجاد احساس امنیت برایش می شود.
پوست می تواند به ما کمک کند که بخوبی جنس ، نوع و سن یکدیگر را تعیین کنیم و می تواند اشاره به درجۀ سلامتی و تندرستی باشد.
همان طور که پوست در رساندن علائم در حیوانات به یکدیگر دارای اهمیت است بین جنس های مخالف نیز پوست نقش مهمی را بازی می کند .

مقدمه

توانایی انجام یک معاینۀ جامع برای همۀ پرستاران ضروری است . بررسی زودرس مراقبت از بیمار را پیش از آنکه بیمار به کمکی نیاز داشته باشد ، تقویت می کند.

محیط

یک اتاق خصوصی و گرم با نور طبیعی یا نور مصنوعی خوب که رنگ طبیعی پوست بیمار را تغییر ندهد ضروری است. یک لامپ با قدرت بزرگ نمایی خوب برای ارزیابی ضایعات مفید است و جستجوی تغییرات پوستی مخفی را امکان پذیر می کند . یک تخت معاینه باعث می شود بیمار دراز بکشد، طوری که پوست در وضعیت رلاکس بررسی شود. تخت باید طوری قرار گیرد که شما بتوانید دست راست بیمار بیاستید یا بتوانید اطراف او راه بروید. در این صورت لمس کردن کبد و طحال وقتی بیمار را از سمت راست معاینه می کنید راحت تر است.
اگر ارزیابی بیمار د رمنزلش انجام می گیرد ، سعی کنید از نور طبیعی استفاده نمائید. شما می توانید همیشه از لامپ قابل حمل استفاده کنید.
کار خطرناکی است که فقط یک ضایعه / راش بیمار به تنهایی بدون مقایسه کردن آن با بقیه پوست بدن نگاه کنید. شانس پیدا کردن یک ملانوم در معاینه کامل پوست 4/6 برابر بیشتر از زمانی است که معاینۀ جزئی فقط در مناطق باز پوست انجام شود.
به بیمار بگوئید راحت باشد و باعملکرد خود به او اطمینان دهید و نشان دهید که شما مشتاق گوش دادن به داستانشان و دانستن آنچه که آنها می گویند، هستید. بیماران سالم ممکن است در مورد وضعیت پوستشان ناراحت و عصبانی باشند ، در حالیکه بیماری که از نظر سیستمیک بی حال است می خواهد که مراقبت های پرستاری را دریافت کند.

مشاوره با وابستۀ بیمار( همراه) " مشاوره با خانوادۀ بیمار"

اگر بیمار یک بچه است یا شخص مترجمی دارد، توجه کنید که چه کسی شرح حال می دهد . به اطلاعاتی که از بیمار بدست می آورید ارجحیت بدهید. اما از همراه بیمار نیز اطلاعات گرفته شود.

نوشتن اطلاعات:

نوشتن اطلاعات در مورد تشخیص ، چگونگی درمان و توصیه های عملی در مورد تغییرات محیط می تواند بوسیلۀ بیمار در یک سند دیگر خوانده شود.
یک شمارۀ تماس برای زنگ زدن و توصیه به بیمار، معمولا" به بیمار اطمینان می دهد.

گرفتن شرح حال :

گرفتن شرح حال یک نقطۀ شروع مهم است تا مشخص شود چرا بیماران اینجا هستند و ارزیابی آنچه بیماران می گویند در زمینۀ سلامتی عمومی و اعتقاداتشان در سنت های خود است. کلمات خود بیمار را تا آنجا که ممکن است ثبت نمائید که بیانگر سطح فهم بیمار است و اینکه مطمئن شوید که زبانی که بوسیلۀ پرستار استفاده می شود ، بوسیلۀ بیمار فهمیده می شود. معمول است که ابتدا سؤال های باز پرسیده شود و سپس بسته تر شود. وقتی بدنبال اطلاعات مخصوص هستید ، بخصوص در مورد علائم بیماری سؤالات مستقیم پرسیده شود.

مستند کردن اطلاعات:

 تاریخ و روز مشاوره
 اطلاعات مربوط به هویت ( سن، تاریخ تولد، وضعیت تأهل، شغل و مذهب)
 منبع ارجاع : خود بیمار ، حادثۀ اورژانس ، پزشک عمومی، پرستار مشخص، ویزیتورسلامتی یا دیگران
 منبع شرح حال: بیمار ، همراه، بستگان ، دوستان یا نامه
 میزان اعتماد: بیمار جزئیات را بیان می کند. متفاوت بودن شرح حال از اطلاعات موجود در نامۀ ارجاعی
 شکایت اصلی: استفاده از کلمات خود بیمار یا مشخص کردن اهدافش ، مثل آمدن برای check up
 بیماری موجود: استفاده از یک مدل ساختاری برای اینکه مطمئن شویم هر چیزی بطور صحیح ثبت شده است.
به نکات منفی بارز توجه کنید( فقدان علائمی که به تشخیص افتراقی کمک می کند.
از بیمار در مورد شکایت پوستی اش بپرسید و با کلمات خودش ثبت کنید.
ابتدا از کجا و چه زمانی شروع شده است .
ضایعات شبیه چه چیزی بوده اند
آیا قبل از بروز ضایعات ، علامت دیگری ایجاد شده است؟ هر علامت دیگری مثل سوزش ،خارش ،درد،گرمای لوکالیزه یا هر علامت سیستمیک دیگری مثل تب و درد مفصلی.
آیا راش در پایان هفته و در زمان تعطیلات بهبود می یابد؟ مثلا" درماتیت تماسی تحریکی
آیا اخیرا" مسافرتی داشته است یا در مناطق جنگلی بوده است ؟ مثلا" بیماری لایم Lyme
شدت اولیۀ ضایعه را مشخص کنید، که می تواند در مشاوره های بعدی بیانگر عود بیماری باشد. مثلا" استفاده از یک سیستم درجه بندی 10-0 . 0 معادل بهترین و 10 معادل بدترین حالت باشد.
هرگونه فعالیت جدید، سرگرمی یا شغل جدید
هر فعالیتی که آنها نمی توانند به مدت طولانی انجام دهند مثل شنا و در اجتماع بودن
هر نوع داروی جدید یا هر چیزی که بدون نسخه خریده شده و یا داروی تجدید قوا؟ ایبوبروفن
فعالیت جنسی ممکن است تعدای از بیماری ها را تحت تأثیر قرار دهد،باعث بدتر شدن یا تغییر در تظاهر بیماری شود مثلا" پسوریازیس ، HIV
آیا هرگونه سابقۀ فامیلی آتوپی، پسوریازیس ، سرطان پوست ، ارتباطی به وضعیت موجود بیمار دارد؟
بیمار فکر می کند با چه چیز ی بدتر می شود؟ چه عقایدی در مورد سلامتی شان دارند؟ میزان اگاهی و شناخت بیمار از انتظاراتش نسبت به مشاوره چیست؟
از آنچه که بیماری شان را شروع کرد بپرسید مثل :
اضطراب – سابقۀ گذشته- وضعیت سلامتی و عقاید بیمار-تناسب و سلامتی- بیماری دوران بزرگسالی- بیماری روانی – حوادث و تروماها- عمل جراحی – بستری شدن قبلی در بیمارستان
درمان های جاری: داروهایی که موضعی یا خوراکی مصرف می کند ، طبق دستور پزشک عمومی یا از داروهای بدون نسخه؟
آلرژی به هر چیزی – تغییر خود را بیان کند
سیگار : نظر خود را درمورد سیگار بیان کند

الکل:
اثر الکل روی پوست . بیماران مبتلا به پسوریازیس مزمن، اثرات الکل روی کبد ممکن است مانع درمان سیستمیک در طولانی مدت شود. بیماران مبتلا به الکل اغلب ذکر می کنند که پوست شان در طول روز بعد از مصرف الکل خشک می شود

تغذیه

بیماران اغلب ذکر می کنند که ضایعات پوستی شان بعد از مصرف تعدادی از غذاها ، بدتر می شود.

واکسیناسیون

مثل کزاز ، دیفتری، فلج اطفال ، سرخک ، سرخجه، اوریون، آنفلوانزا، هپاتیت B

الگوی خواب

چند ساعت در روز بطور معمول خواب و چند ساعت بیدار است؟ آیا تغییری در الگوی خواب ایجاد شده است ؟ آیا مشکلاتی در شروع به خواب رفتن یا در خواب ماندن بیمار وجود دارد؟که این میتواند بیانگر این موضوع باشد که بیمار مدت زمان طولانی را در شب در حال خاراندن است بنابراین در طول روز خسته است .

ورزش و فعالیت

آیا این فعالیت ها را متوقف کرده است؟

وضعیت منزل و یا مسائل بارز دیگر. چه کسی می تواند به شما کمک کند؟ آیا کسی در خانه با شماست.
زندگی روزانه وضعیت تیپیک روزانه بیمار چه می باشد؟

عناوین سؤالات DLQI
1- علائم ازجمله سوزش و خارش و درد
2- احساس خود آگاهی
3- تداخل با خرید یا مراقبت از خانه
4- لباس ها
5- فعالیت های اجتماعی
6- اثر روی کار یا مطالعه
7- ورزش
8- مشکلات با همسر یا دوستان نزدیک یا بستگان
9- مشکلات جنسی
10- اثرات درمان

نگرش جامع

هرچند بیماری با علائم پوستی تظاهر پیدا کرده است . شما ممکن است به بررسی سیستمیک کامل نیاز داشته باشید. یک بیمار پوستی ممکن است تظاهری از یک بیماری سیستمیک باشد.

عمومی : وزن معمول ،هرگونه بالا و پائین شدن وزن با توجه به افزایش یا کاهش لباس ها ، ضعف ، خستگی یا تب ،سردرد و ضربه به سر

چشم ها : دید و تغییرات اخیر عینک ، لنز تماسی ، دید مختل ،درد،پرش نور، گلوکوم ،آب مروارید ، دلمه ، خشکی

گوش ها : شنوایی ، سرگیجه ،گوش درد ،پوسته ،عفونت، ترشح، خارش یا توده

بینی و سینوس : سرماخوردگی مکرر،گرفتگی بینی، ترشح ،تب یونجه، خونریزی بینی، مشکلات سینوس

دهان و گلو: وضعیت دندان و لثه ، زخم ها، تاول ها، ترشحات ، سوزش زبان ، تغییر در ظاهر زبان ، گلو درد، گرفتگی صدا

گردن: توده ، افزایش سایز ، درد یا ناراحتی ، ترشح از نیپل ، معاینه توسط خود بیمار

دستگاه تنفسی : سرفه ، خلط ( رنگ و مقدار)، تنگی نفس، تاریخ آخرین گرافی ( اشعۀ ایکس) از قفسۀ سینه

قلبی عروقی: ناراحتی یا لرزش و تپش قلب ، ورم انتها ها ، تاریخ آخرین EKG یا اکو

دستگاه گوارش: مشکلات بلعی ، سوزش قلب، اشتها،تهوع ، استفراغ ، قی ، استفراغ خونی ، مشکلات هضم ،، عادت دفعی ،تکرر، رنگ ، بافت ، اندازه ، هموروئید، یبوست ، اسهال ، خونریزی ، درد شکمی آروغ مفرط و باد شکمی

دستگاه ادراری : تکرر ادرار ، درد یا سوزش در ادرار ، نیاز شدید، تأمل و درنگ ، ادرار قطره ای ، بی اختیاری ادرار ، خون در ادرار، یا فقدان فشار

دستگاه تناسلی: ترشح و ویا زخم در آلت تناسلی ، زخم در ساختارهای بافتی ، درد در بیضه ها ، ورم غدد ، فقدان و از دست دادن مو تاریخچۀ بیماری های مقاربتی و درمان، علائم ختنه ، رضایت ، فعالیت ، علاقه و تقدم جنسی ، مشکلات دیگر

زن: سن قاعدگی ، نظم ، مقدار، تکرر . طول دوره ها، خونریزی ناگهانی یا بعد از مقاربت ، آخرین دورۀ خونریزی ، تنش قبل ازقاعدگی ، سن یائسگی ، علائم یا خونریزی بعد از یائسگی ، ترشح ، خارش، تخریب ساختار بافت ، درد مقاربتی ، توده ها و زخم ها، تاریخچۀ بیماری های جنسی و درمان، تعداد بارداری ها ، زایمان یا سقط خودبخودی ، رضایت، تمایل یا برتری جنسی و مشکلات دیگر

عروق محیطی : انقباض پا ، گرمای موضعی ، واریس ، تغییرات رنگدانه ها ، از بین رفتن حساسیت ، خشکی یا سوزش پوست

دستگاه اسکلتی : درد یا ورم ماهیچه یا مفصل ، سفتی، درد پشت در صورت وجود – توصیف منطقه، تکرار شدت ، ورم ، قرمزی یا محدودیت حرکت

دستگاه عصبی : بیهوشی ، تیره و تار شدن ، حملۀ ناگهانی ، ضعف ، فلج شدن ، بیحسی و کرختی، حس خارش یا سوزن سوزن شدن ، رعشه یا حرکات شدید

دستگاه خونی ( هماتو لوژی) : خستگی ، خونریزی یا صدمات سریع ، تزریق خون یا هر وامنشی به آنها

غدد داخلی: تحمل سرما و گرما ، تعریق بیش از حد، خستگی یا فعالیت زیاد، تشنگی یا گرسنگی زیاد

روانشناختی: مشکل اعصاب ، فشار، نوسان در رفتار و حالات روحی

بیمار ممکن است در توصیف علائم خاص بسیار خجالتی باشد مگر اینکه سؤالات خاص مطرح شود مانند : خارش آلت تناسلی در اسکلروزیس گلسنگی (Lichen)

نکات مهم در گرفتن تاریخچه از کودک:

گرفتن تاریخچه از کودک بسیار مشکل است چرا که شما باید بر مشاهدات تکیه کنید. همچنین اگر مشکلات زبانی وجود داشته باشد ممکن است نتوانید با مراقبت اصلی کودک صحبت کنید. ممکن است روابط در خانواده پیچیده باشد. ممکن است اهداف مختلفی وجود داشته باشد که با شرایط موجود نتوان هیچکدام را انجام داد.

ارزیابی:

شناسایی داده ها: اسم مستعار ، شناسایی والدین یا مراقب کودک ، شماره تماس شغل و ساعات کاری آنها

شکایت اصلی بیمار : آیا بیمار، والدین یا هر شخص دیگر مانند معلم مدرسه نگرانی هایی دارند؟

بیماری حاضر: چگونه همۀ فامیل به علائم بیمار پاسخ می دهند؟ چه فکری می کنند؟ آیا یافتۀ روحی برای بیمار وجود دارد؟

تاریخچۀ تولد: اولین دو سال زندگی ، در شناسایی فقدان ارتباط با او ، دستیابی به مراحل برجسته مهم است.

تاریجچۀ جنینی:
بیماری مادرزادی قبل و در طول بارداری، تشدید و تخفیف بیماری پوستی ، نکات جنینی مربوط به بارداری،

تاریخچۀ تغذیه ای:

تغذیه با شیر مادر و مدت تغذیه ، استفاده از تغذیۀ مصنوعی تکمیلی، هرمشکلی که بروز کند (استفراغ،کولیت،اسهال) زمان و روش از شیر گرفتن

تغذیۀ مصنوعی(شیر خشک):
نوع و غلظت ، مقدار و تکرارشیر دادن،زمان و روش از شیر گرفتن. هر مشکلی که با آن برخورد شود/آیا پوست کودک قرمز شده و کودک با ادامۀ هر نوع تغذیه ای سوزش می گیرد؟

مکمل های ویتامین و آهن ارائه شده:نوع ،مقدار ، تکرار و طول دوره

غذا های جامد:انواع و مقدار غذای کودک پاسخ نوزاد، آشنائی باغذا های سر سفره ، روش تغذیه کردن ، پاسخ والد و نوزاد

رفتارهای غذایی در دوران کودکی: دوست داشتن ها و دوست نداشتن ها ، انواع یا مقدار خاص غذای خورده شده ، نظر والدین در مورد خوردن بطور کلی و در مورد کودک.

پاسخ والد به مشکلات خوردن: بررسی کودک ، در یک دورۀ 7 تا 14 روزه برای ارزیابی دقیق دریافت غذا یا ثبت چگونگی واکنش کودک یا پوست او به غذاهای خاص. آنها چه چیزی را از رژیم حذف کردند و ایا با نظارت رژیم درمان صورت گرفته است؟رژیم های انحصاری باید تحت نظارت انجام شود. زیرا کمبود های تغذیه ای می تواند مشکلات دراز مدت در رشد ایجاد کند

تاریخچۀ رشد و پرورش کودک: بویژه در دوران نوزادی و کودکی مهم است برای مواجهه با مشکلات تأخیر رشد بدنی ، ذهنی و عقب افتادگی ذهنی و ناراحتی رفتاری

o رشد بدنی: وزن و قد دقیق زمان تولد ، در دوره های منظم و 10 سالگی
o توسعه و نحوۀ مراحل زندگی
o رشد اجتماعی
o خواب
o مدرسه رفتن
o شخصیت
o آلرژی ها
o سیستم ایمنی

معاینۀ بالینی بیمار

پروسیجرهای آزمایشی عملیات
انجام معاینه از نیمۀ راست نیمکت با استفاده از حس لامسه این سبک به شما اجازه می دهد بافت و وسعت جراحات را ارزیابی کنید
از ناخن ها شروع کنید آیا کوتیکول ها سالمند
تا بند انگشتان و کف دست و پشت دست رفته رفته تا هر دو بازو بالا بروید حفره ، اونیکولایزیس ، یا خطوط اضافی وجود دارند؟ علائم جراحات یا آسیب به قسمت های اکستانسور و فلاکسور در زیر بغل
پوست فرق سر مو را تفکیک کنید تا شفت مو بررسی شود به الگوی کم پشت شدن مو در اطراف سر و پیشانی و پشت گوشها توجه کنید
معاینۀ صورت شامل : چشم ها ، مژه ، ابرو بازنگری شود حفرات بینی و موکوس مخاطی و زبان را بررسی کنید.
بررسی تنه از زیر چانه شروع کنید تا زیر بغل ، پائین قفسۀ سینه ، مقابل شکم تا منطقۀ لگن خاصره
دوباره از سر انگشتان پا شروع کنید و تا بالای هر دو پا کارتان را ادامه دهید میان انگشتان پا و کف پا
از بیمار بخواهید برگردد یا برخیزد سپس می توانید پس گردن تا پا را معاینه کنید مطمئن باشید هیچ قسمت از پوست بدون معاینه نمانده است
وقتی نقاط جنسی را معاینه می کنید محترمانه و نجیب رفتار کنید از بیمار بخواهید نقاط مورد نظر را نشان دهد. برای معاینۀ دقیق باید در صورت زخم شدن یا شکستن پوست، دستکش بپوشید

تشخیص درماتیت تماسی مانند یک کار بازرسی خوب است. تاریخچه و علائم اولیه ضروری هستند و تصمیم گیری در مورد دستور آزمایش تکمیلی را تحت تأثیر قرار می دهد.

آفتاب سوختگی

تجمع رنگدانه ها در بافت ها(پیگمانتاسیون)

این مهم است که از محدودۀ رنگ پوست آگاه باشیم ( تفاوت در رنگدانه ها) در نژاد بشری دپیگمانته شدن ممکن است به دنبال تغییرات التهابی باشد و اغلب بعد از هرپس زوستر و اگزما ایجاد شود.

پوست نوع 1 همیشه می سوزد
پوست نوع 2 بعضی وقت ها می سوزد و گاهی برنزه می شود
پوست نوع 3 همیشه برنزه می شود (قهوه ای) هیچگاه
نمی سوزد
پوست نوع 4 هیچگاه نمی سوزد ، همیشه قهوه ای می شود
پوست نوع 5 بطور متوسط یا شدید رنگ عوض می کند
پوست نوع 6 پوست آفریقایی سیاه

بیوپسی تشخیصی :

تصمیم گرفتن برای انجام بیوپسی به تشخیص های افتراقی بستگی دارد . یک بیوپسی ممکن است تشخیص شما را تأیید کرده و اطلاعاتی در مورد درمان به شما بدهد.

نسج بیوپسی شده را جهت موارد زیر برسی می کنند:

• تفسیر پاتولوژی
• کشت از نظر عفونت های میکروبی
• ایمنوفلورسانس(روشی که وجود و محل آنتی ژن ها ، آنتی بادی ها و اجزای سلولی را در بیماری های تاولی تشخیص می دهد.)

بررسی پورفیرین

بیمارانی که تظاهراتشان به صورت پوست شکننده در نواحی در معرض آفتاب ( وزیکول ، بول همراه با درد)می باشد نیاز به تشخیص پورفیرین و نوع آن در ادرار و مدفوع دارند>
نتایج نشان داده اند که این شرایط بستگی به نوع پورفیرین در بیمار دارد. باید مطمئن بود که نمونه های نسج از نور محافظت شده اند زیرا اشعه ماوراء بنفش در پورفیرین نمونه اختلال ایجاد می کندو نمونۀ گرفته شده باید با یک لایه پوشیده شود. در نمونۀ خون نیز همین شرایط باید رعایت شود.

درموگرام:

اگر چه فقط 42% از کل مردم درموگرام مثبت دارند ولی درموگرافیسم های علامت دار آزاردهنده هستند با کشیدن پوست توسط یک قلم چوبی بعد از 5 دقیقه علائم کهیر(Urticaria) خطی ظاهر می شود.
جای چوب بعد از 30 دقیقه صورتی و برجسته می شود . این علامت یک تست مثبت تشخیصی است و در Urticaria مفید است.
دیاسکوپی:

به آرامی با یک لام روی ضایعه پوستی فشار وارد می شود این عمل به شما این توانایی را می دهد که کاهش قرمزی روی ماکول یا پاپول و تبدیل آن به اریتم ( باز شدن عروق بسیار ظریف) و یا پورپورا (گشاد شدن مویرگ ها) را ببینید.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  174  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید