دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .
فرمت وُرد
299 صفحه
مقدمه و کلیات
کلیات
تاریخ نشانگر تغییر و تحول بسیار در عصرهای مختلف می‌باشد. با هر نسل ابزارها، سنت‌ها و عقاید جدید رشد می‌کنند و این موضوع در آغاز قرن بیستم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی در حال تحول می‌باشند. ابزارهای جدید موجب پدید آمدن روشهای نوین و نیز چالش در اندیشه انسانی شده و با این چالش تفکرات جدید متولد می‌شوند و در نتیجه نظام‌هایی متنوع و سازگار با نیازهای اجتماعی جدید خلق می‌شوند. زمانی که ایده مرتبط ساختن کامپیوتر به وسیله تلفن در سال 1965 به وسیله دو نفر از محققان به نام‌های لری رابرتز (Lary Roberts) و توماس مریل (Thomas Merril) مطرح گردید و توانستند دو کامپیوتر یکی در کالیفرنیا و دیگری در ماساچوست را به هم وصل نمایند هیچ کس تصور نمی‌کرد که این فناوری بتواند چنین تحولی در جوامع بشری ایجاد کند. در سال 1972، رابرتز اولین حافظه E-mail را نوشت. در سال 1980 ساخت کامپیوترهای شخصی با سرت و حافظه بیشتر توسعه یافت و در دهة 1990 با طراحی شبکه جهانی وب (world wideweb) و گسترش ناگهانی اینترنت تحولی عظم در فناوری اطلاعات به وجود آمد که این فناوری بر روی دانش، آموزش، یادگیری، ارتباطات و دهها مقوله دیگر تأثیر بسزایی گذشت و این موضوع آنچنان سریع رخ داد که بسیاری از دست‌اندرکاران، سیاستگذاران و رهبران آموزش عالی را حتی در کشورهای پیشرفته غافلگیر نمود. به طوریکه پیش بینی می‌شود پس از پایان دهة اول 21 کمتر فعالیت آموزشی و پژوهشی بدون استفاده از اینترنت و ارتباطات کامپیوتری صورت پذیرد. (chronicle of Higher Education, 2001)
مراکز آموزش عالی اغاز مسیر استفاده از اشکال مختلف فناوری اطلاعات برای بهبود آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی را طراحی می‌کنند و این ابزار به عنوان منبع قوی وارد آموزش عالی شده است. (Szatmary, 2000)
در عصر حاضر شکاف شمال و جنوب ناشی از شکاف علمی و فناوری میان این دو گروه از کشورهاست. پر کردن این فاصله محتاج رویکردی نوین و متفاوت به آموزش در سطوح مختلف و برنامه ریزی صحیح و بلندمدت با استفاده از فناوریهای نوین می‌پردازد.
مفهوم آموزش در تمام طول زندگی یکی از کلیدهای ورود به هزاره جدید است. این مفهوم به دلیل پاسخگویی به مسئله تغییر و تحول جهان و نیز به دلیل مزیت‌های انعطاف پذیری و تنوع و قابل دسترس بودن، خود مفهومی ضروری است. به علاوه این مفهوم از تمایز سنتی آن میان آموزش اولیه مدرسه‌ای و آموزش پیوسته پا را فراتر می‌گذارد. (ادگارفورد، 1972) بنابراین آموزش مداوم و مادام العمر می‌تواند از نخستین راهبردهایی باشد که مورد توجه تصمیم سازان آموزش به ویژه فنی و حرفه‌ای و عالی قرار گیرد. قابلیت انعطاف دانشگاه‌ها و متعاقب آن دانش آموختگان و آمادگی برای فراگیری و همگامی با فناوریهای نوین باید سرلوحه برنامه‌ریزان آموزشی آینده باشد. چه بسا دانشگاه‌هایی که آموزش پایه‌ای خوبی را ارائه دهند. اما اگر این آموزش در قالبی خشک و منجمد ارائه شود، نمی‌تواند آموزش صحیح و اصولی در قرن حاضر محسوب شود. و این اصل صرفا شامل حاصل اساتید و دانشجویان نخواهد شد بلکه دانش آموختگان نیز باید بتوانند قابلیت انعطاف را در خود فراهم آورند تا بتوانند در عرصه رقابت‌های حرفه‌ای و عملی باقی بمانند.
امروزه هیچ کس نمی‌تواند منکر اهمیت آموزش و مهارت آموزی شود و پس از جنگ جهانی دوم تقریبا اکثریت نظام‌های آموزشی به این اهمیت پی برده‌اند. وانگهی امروزه ما در سیاره‌ای زندگی می‌کنیم که ساکنان آن ارتباط گسترده‌ای با یکدیگر دارند و تداوم پیشرفت فناوری موجب ایجاد تحولات نوینی در این مناسبات خواهد شد و به عصری گام نهاده‌ایم که دانش و مدیریت دانش نقش عمده‌ای در زندگی هر یک از ما ایفا می‌کند.
اغلب فعالیت های اقتصادی مبتنی بر دانش است و کارهای دستی اغلب برای کارگران بسیار ماهر در نظر گرفته می‌شوند، توده دانش با سرعتی بیشتر از گذشته، نو می‌شود و افکار تازه، خیلی زودتر تازگی خود را از دست می‌دهند.
در سدة بیستم، نظام‌های جدید آموزشی به طور گسترده متأثر از شیوه تولید صنعتی بودند. اما در آستانه هزارة سوم باید آموزش را به گونه‌ای تعریف کرد که بتواند امکانات محدودیت ناپذیری را برای فراگیری در سراسر زندگی ایجاد کند. از این رو نظام‌های آموزشی در این سده با چالشهای نوینی مواجه بوده و چنانچه نتوانند انعطاف لازم را در خود ایجاد کنند، دیگر قادر به ادامة حیات نخواهند بود.در جامعه مبتنی بر دانش، کار دستی بدون مهارت در نهایت از میان خواهد رفت و این در حالی است که استفاده از کار دستی ارزان قیمت در گذشته‌ای نه چندان دور یکی از عوامل موفقیت (CSF) محسوب می‌شده است.
در آینده نزدیک، مهارت در کار دستی یکی از عوامل توسعه به شمار خواهد رفت و دستیابی به مهارت‌های روز آمد جز در سایة آموزشی مداوم میسر نخواهد شد. در سدة بیست و یکم، آموزشی مورد قبول یک جامعه پویاست که در آن دستیابی به اطلاعات،امتیازی برای افراد خاص محسوب نمی‌شود و ارتباطات تمامی سده‌های اجتماعی را درهم خواهد شکست، بنابراین وظیفه آموزش ایجاب می‌کند که موقعیت‌های پایان ناپذیر فراگیری را به همگان در همه جا عرضه کند و آموزش از راه دور که با شیوه‌های جدید آمیخته شده می‌تواند از مهمترین راهکارهای پاسخگویی این عصر باشد.
در دنیای کنونی فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی را در پیشرفت کشورها از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایفا می‌کند. در دنیائی که ارتباط و اطلاع رسانی در اولویت اول بسیاری از کشورهای نیمه صنعتی قرار دارد، بی‌توجهی نسبت به این پیشرفت‌ها خصوصاً در سطح آموزش عالی باعث می‌شود که جامعه به نوعی عقب ماندگی و برخورد انفعالی در برابر هجوم اطلاعات از سوی جامعه جهانی گرفتار شود. دانشگاه‌ها باید با استفاده بهینه از امکانات فناوری جدید و با توجه به ابعاد مثبت و منفی آن، زمینه را برای تغییر و تحول بنیادی در حرکت نظام آموزشی کشور از حالت سنتی به سوی آموزش نوین آغاز نماید. مهمترین دلایل برای توجه مراکز دانشگاهی به فناوری اطلاعات و ارتباطات به شرح ذیل است:
- از آنجائیکه مراکز دانشگاهی محل جمع آوری و تجزیه و تحلیل آخرین اطلاعات علمی هستند، تجهیز دانشگاه‌ها به هر فناوری، که در انتقال اطلاعات و اطلاع رسانی نقش مهمی را ایفا می‌کند، ضروری به نظر می‌رسد.
- مراکز دانشگاهی محل تحقیق و تتبع برای نیل به حقایق و واقعیات بوده و لازمه دستیابی به این حقائق، داشتن اطلاعات جامع پیرامون موضوع اصلی است. این امر با ایجاد ارتباط تنگاتنگ با مراکز علمی و متخصصان در سطوح مختلف در سراسر جهان حاصل می‌گردد.
- پویائی و تحرک مراکز دانشگاهی مستلزم وجود عناصر محقق و مبتکر اعم از دانشجو و استاد است. مراکز دانشگاهی بستری برای تولید علم و دانش می‌باشد و این تولیدات زمانی تحقق می‌یابد که نظام سنتی در مراکز دانشگاهی جای خود را به نظام پویا، خلاق همراه با ارتباط متقابل دانشجو و استاد بدهد. در عصر جدید استاد و دانشجو هر دو به دنبال کشف حقیقت هستند و هر دو از منابع مختلف اطلاعات استفاده کرده تا دانش جدیدی را تولید نمایند.
لازمه استفاده بهینه از این امکانات، ایجاد نگرش مثبت در دانشجویان و اساتید جهت استفاده در پژوهش‌های علمی است. تا زمانی که دانشجویان نسبت به کارآیی اینترنت امکانات و محدودیت‌ها، نحوه استفاده از آن ها، تأثیر آن در پیشبرد علوم اطلاع ناچیزی داشته باشند. حداکثر بهره‌وری از این امکانات در مراکز دانشگاهی صورت نخواهد گرفت. برای پی بردن به میزان آشنایی دانشجویان به کاربرد اینترنت در آموزش اجرای یک سری تحقیقات در سطح دانشگاه‌ها امر ضروری است تا بتواند نیاز واقعی دانشجویان را در این رابطه تبیین نماید. از میان تحقیقات انجام شده می‌توان به تحقیق سلاجقه در دانشگاه شیراز اشاره کرد. به نظر وی کاربران مرکز اینترنت دانشگاه علوم پزشکی شیراز نسبت به کاربرد اینترنت نگرش مثبتی داشته و آنان علاوه بر انجام پژوهش‌های مشخص، امکانات شبکه را برای آموزش خود نیز مورد استفاده قرار داده‌اند. همچنین میان استفاده از منابع الکترونیکی اطلاعات و استفاده از رایانه، رابطه معنی‌دار است.
ایجاد دوره‌های آشنایی با اینترنت و کاربرد آن در علوم مختلف، زمینه مساعدی برای افزایش آگاهی و اطلاعات دانشجویان در این زمینه است تا بدین وسیله ضمن افزایش آگاهیها، مهارت لازم برای کاربرد شبکه در دانشگاه‌ها ایجاد شود. آشنائی دانشجویان در مراکز دانشگاهی پیرامون فناوری اطلاعات و ارتباطات در دو بعد کلی قابل تقسیم است. یک بعد آن مربوط به علم انفورماتیک است که شامل آشنائی دانشجویان با سخت افزار و نرم افزار رایانه و زبانهای برنامه نویسی می‌باشد. در بعد دیگر کاربرد این فناوری در علوم مختلف و همچنین آموزش علوم با کمک رایانه است. از طرف دیگر یادگیری این علوم به دو صورت امکان پذیر است : شرکت در آموزشهای رسمی با گذراندن دوره‌های مربوطه و یادگیری به صورت خودآموزی یعنی دانشجو با مطالعه انفرادی و با تمرین مستقیم با رایانه مهارت لازم را کسب نماید. میزان موفقیت گروه خودآموز در کار با رایانه موفقتر از گروهی است که به صورت تئوریک مطالب آموزشی را یاد می‌گیرند زیرا آنان با انگیزه درونی و از طرفی با کار مستقیم با رایانه مهارت‌های لازم را کسب می‌نمایند. این بیانگر این واقعیت است که موفقیت دانشگاه در آشنایی دانشجویان به فناوری جدید بیشتر متکی بر تشکیل کارگاه‌های رایانه‌ای و ایجاد امکانات مناسب برای خود یادگیری توسط دانشجویان بوده و صرف تشکیل چند دوره آموزشی بدون آموزش عملی، موفقیت چشمگیری به دنبال نخواهد آمد. ]1[
فصل اول
فن آوری
1-1- فناوری اطلاعات و پردازش اطلاعات در ذهن
می‌توان کاربرد فناوری مدرن را به دو طبقه مهم تقسیم کرد: در یک طبقه فناوری اطلاعات و کاربرد آن در آموزش مورد تأکید است که عمدتا به پردازش اطلاعات در محدودة رایانه‌های شخصی بدون اتصال به شبکه قابل طرح است. از سوی دیگر فناوری ارتباطات که موضوع شبکه و نقش آن در تبادل اطلاعات پیرامون موضوعات آموزشی را مورد بررسی قرار می‌دهد. به بیان دیگر در فناوری اطلاعات دریافت داده‌ها، پردازش آنها و به نمایش در آوردن نتیجه این پردازش به اشکال گوناگون مانند تصویر، متن، صورت و در فناوری ارتباطات موضوع ارتباط بین مراکز اطلاعاتی، بین افراد و بالاخره بین افراد و مراکز اطلاعاتی در سطح محلی و جهانی مطرح است.
بسیاری از صاحبنظران تعلیم و تربیت یک همبستگی بین پردازش اطلاعات در ذهن و رایانه ایجاد می‌نمایند. انسان اطلاعات خود را از محیط دریافت می‌نماید (ورودی) و آنها را در مغز مورد تجزیه و تحلیل قرار داده (فرآیند) و سپس نتیجه آن را در قالب فرمانی از مغز به اعضای بدن جهت انجام یک فعالیت صادر می‌کند (خروجی). در رایانه‌ها نیز اطلاعات از طریق دستگاه‌های ورودی مانند صفحه کلید و ماوس به واحد پردازش مرکزی منتقل می‌شود و این واحد که از سه بخش کنترل، محاسبه و منطق و واحد حافظه تشکیل شده به پردازش اطلاعات پرداخته و سپس نتیجه را در دستگاه‌های خروجی مانند مانیتور و چاپگر به ثبت می‌رساند. این مقایسه باعث شده تا پردازش اطلاعات در ذهن با الگوپذیری از این پردازش در رایانه‌ها مورد تفسیر قرار گیرد. تئوریهایی همچون تقسیم حافظه به دو قسمت دراز مدت و کوتاه مدت، نحوة یادآوری مطالب و فعال کردن مطالب در ذهن نمونه‌هائی از آن است (مندل، 1988: 74).
در مجموع، تحقیقات فناوری آموزشی نشان می‌دهد میزان کارآیی و اثربخشی رسانه‌های جدید در انتقال مطالب وابسته به میزان هم خوانی آنها با پردازش اطلاعات در ذهن است. هر اندازه پردازش اطلاعات در ذهن و رایانه شبیه به هم عمل نماید، امکان عمق بخشیدن به مطالب و تسریع فرآیند یادگیری بیشتر خواهد بود و بنابراین یکی از رسالت‌های مهم مراکز دانشگاهی خصوصا در رشته‌های علوم تربیتی و روانشناسی، تحقیق پیرامون عملکرد ذهن انسان به هنگام پردازش اطلاعات و طراحی رسانه‌ها در راستای نتایج این تحقیقات است. البته این همخوانی به هیچ وجه نمی‌تواند به صورت صد درصد و با انطباق کامل انجام پذیرد. زیرا فرآیند پردازش اطلاعات در ذهن و رایانه علاوه بر وجوه مشترک دارای نقاط اختلافی هستند که زمینه تمایز تفکر انسانی با تفکر ساده ماشینی و حتی تفکر هوشمند ماشینی را فراهم می‌کنند.
امروز بیشتر جوامع برای جبران کاستی‌های گذشته و در جهت رفع موانع موجود، نظام آموزشی خود را مورد بررسی و تجدید نظر قرار می‌دهند، و برای این که در این راه از تکرار اشتباه و تحمل هزینه‌های گزاف و سنگین جلوگیری کنند، با حفظ ارزش‌های ملی و اعتقادی خود، از نتایج تحقیقات و تجربیات علمی و فنی سایر کشورها نیز به تناسب شرایط و نیازهای کشور بهره می‌گیرند. یکی از این تجارب ارزنده و مفید استفاده آگاهانه و مدبرانه از جنبه‌های مختلف تکنولوژی آموزشی است. از این طریق توانسته‌اند بسیاری از مشکلات تربیتی خود را از بین برده و یا کاهش دهند و در نتیجه، کیفیت آموزش در دانشگاه، مدرسه یا صنایع را به سطح بسیار مطلوبی ارتقاء دهند.
نتایج تحقیقات آموزشی در جهان نشان می‌دهد که اغلب کشورها – با توجه به شرایط خود، با مشکلات و معضلات آموزشی خاصی در گیرند. بی‌شک در کشور ما می‌توان به مشکل تراکم دانش آموز و دانشجو در کلاس‌های درس و گسترش بی‌رویه آموزش عالی و کاهش کیفیت آموزشی اشاره کرد. اگر چه گسترش و نوآوری در آموزش عالی بایستی موجب پدید آمدن مؤسسات آموزشی گردد که پاسخگوی نیازهای روز افزون فرد و جامعه باشد، ولیکن در عمل این گسترش بدون توجه به چنین نوآوری‌هایی انجام می‌پذیرد. به هر حال بسیاری از این عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگی و آموزشی موجب گردیده‌اند تا تجدید نظر اساسی در کیفیت آموزشی عالی کشور لازم و ضروری به نظر برسد اگر چه این تجدید نظر و گسترش نباید منحصرا به اضافه کردن واحدهای جدید و تکرار الگوها منجر گردد.
شیوه کار در مؤسسات آموزش عالی بعد از دبیرستان، باید از قالب‌های سنتی دیرین آزاد شود و هماهنگی بیشتری با نیازهای متغیر فرد و جامعه داشته باشد. نوآوری در آموزش عالی باید شامل تغییرات مطلوبی در آئین‌های نامه‌ها، اصول پذیرش داوطلبان، محتوای برنامه‌های آموزشی، درسی، ایجاد برنامه‌های کارآموزی کوتاه مدت به موازات برنامه‌های رسمی دراز مدت بوده و همچنین قدر به فراهم آوردن امکاناتی برای برنامه‌های آموزشی برای پاسخگویی به نیازهای محلی باشد. به طور خلاصه، بکارگیری روش‌ها و تکنیک‌های جدید در آموزش و استفاده بهینه از تکنولوژی آموزشی در جهت بازآموزی اساتید و بکارگیری آن در امر آموزش و بهبود کیفیت تدریس و یادگیری و انتقال اطلاعات از جمله این نوآوری‌ها می‌باشد.
حجم اطلاعات و یافته‌های بشر به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم به سرعت افزایش یافت و وضعیت خاصی را ایجاد کرده است. بدین جهت عصر کنونی را عصر انفجار دانش نامیده‌اند، نود درصد تمامی دانش و اطلاعاتی که در طول تاریخ بشر ایجاد شده در نیمه دوم قرن بیستم بوده است، انقلاب اطلاعات (با بقول تافلر موج سوم) آغاز و اکنون ما در نقطه اوج این انقلاب اطلاعات هستیم و برای هماهنگ کردن امر آموزش با تغییرات سریع تکنولوژی باید اندیشه‌ای کرد، زیرا چنین به نظر می‌رسد که دانشگاه‌ها و دیگر مراکز آموزشی ما هنوز با نبض انقلاب صنعتی می‌تپد و این در حالیست که روند انقلاب اطلاعاتی بسیار سریع‌تر از انقلاب صنعتی باشد. از اینجاست که جامعه کنونی را جامعه دانش بر، جامعه نرم افزار یا جامعه اطلاعاتی می‌نامند. یعنی مرحله‌ای که در آن تکنولوژی اطلاعاتی بر تمام انواع تکنولوژی‌ها سلطه پیدا خواهد کرد و تولید اطلاعات و دانش به عنوان مهمترین منبع تولید ناخالص ملی در خواهد آمد.
به منظور شناساندن مفهوم تکنولوژی و ابعاد آن ضرورت کاربرد تکنولوژی جدید آموزش عالی و همچنین موانع موجود در کاربرد مطلوب آن به نگارش درآمده، تلاش دارد تا با معرفی تکنولوژی جدید پیشنهاداتی جهت رفع موانع دهد.]1[
1-2- فن آوری اطلاعات و آموزش
اگر سرعت را از ویژگی‌های عصر حاضر بدانیم باید همسوئی و همگرایی پیشرفت‌های تکنولوژیکی را نیز جزء الزامات و ضروریات آن تلقی نموده زیانهای جبران ناپذیر اقتصادی ناشی از تعلل در این زمینه را بپذیریم هر چنداختراع ماشین بخار و انرژی برق زمینه ساز وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تسری آن به سایر نقاط شد ولی نباید فراموش کرد که این تحولات با آهنگی بسیار کند و به مرور زمان صورت گرفت، چرا که نبود زیر ساخت‌های لازم و امکانات مکفی مالی از یک سو و آگاهی اندک و فقدان ارتباطات از سوی دیگر موجب می‌شد تا تغییرات به کندی و در فواصل زیاد زمانی تحقق پذیرد. به طور قطع هر چند از پیدایش اینترنت ورود آن به زندگی مردم مدت زیادی نمی‌گذرد ولی این پدیده به سرعت در کلیه جوامع اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و در بین تمام اقشار دانشگاهی تا افراد معمولی جایگاه خود را به دست آورده و هر کس در حد ظرفیت و استغنا خود از آن بهره می‌گیرد. کاربران اینترنت از آن برای مقاصد متفاوتی همچون تحقیقات علمی، دسترسی سریع به اطلاعات، انجام امور تجاری و اقتصادی و حتی برای سرگرمی استفاده می‌کنند. آنچه اینترنت را از سایر رسانه‌ها و وسایل ارتباطی متمایز می‌سازد، سرعت، جامعیت، خلاقیت، کارآیی، شفافیت اطلاع رسانی و صرفه اقتصادی و بسیاری از ویژگی‌های دیگر آن است.
در هزاره سوم میلاد مسیح، اطلاعات به عنوان رکن اصلی قدرت تمدن‌ها مطرح می‌شود. تاریخ گواه است که انسان سه گذر اصلی در طول زندگی خود داشته است. هر یک از این مراحل عواملی نمایانگر قدرت تمدن‌ها بوده است: کشاورزی، صنایع و اطلاعات. در دورانی، وسعت سرزمین و توسعه کشاورزی و بعد از آن کارخانه‌ها و صنایع و در حال حاضر اطلاعات و فن آوری آن به عنوان اساس قدرت تمدن‌ها مطرح بوده و هستند. تولید، پردازش، توزیع و به‌کارگیری اطلاعات می‌تواند شاخص‌های آینده قدرت‌ها را دچار تغییرات بنیادی کند. در سراسر جهان، فنآوری اطلاعات در حال ایجاد انقلابی نوین است که از لحاظ اهمیت و ابعاد تأثیر گذار، کمتر از انقلاب صنعتی نیست. این انقلاب، ظرفیت‌های تازه و چشمگیری به محدوده هوش و دانش بشر داده و ابزارهایی به وجود آورده که ماهیت کار و زندگی را تغییر داده است. نخستین کشورهایی که وارد عرصه‌ی جامعه‌ی اطلاعاتی شوند، بیشترین بهره را خواهند برد. آنها خط‌مشی کشورهایی را تعیین خواهند کرد که باید این مسیر را دنبال کنند. اما در مقابل کشورهایی که کند تصمیم می‌گیرند، در مدت کمتر از یک دهه از افت فاحشی در میزان سرمایه‌گذاری و نیز تنگنای اشتغال خواهند شد. فنآوری اطلاعات یک تخصص میان رشته‌ای با تلفیق علوم ریاضی، رایانه، اطلاعات و اطلاع رسانی و مخابرات می‌باشد که در فهرست فن‌آوریهای نوین جهان قرار گرفته است. فنآوری اطلاعات امروزه به عنوان یکی از دغدغه‌های مهم کشورهای توسعه یافته، در صدر برنامه‌ریزی این جوامع قرار دارد. به نظر می‌رسد این دولتها بر سر یک دوراهی تعیین کننده قرار گرفته‌اند. راه حل اول این که فنآوری اطلاعات را در برنامه‌ریزی توسعه ملی قرار داده و منابع مالی هنگفتی را متحمل شوند تا شاهد رشد اقتصادی، اشتغال، ارتباط با شاهراه‌های جهانی اطلاعات و زندگی در عصر اطلاعات باشند و راه حل دوم، بستن دروازه‌های کشور به روی این موج جدید و نادیده گرفتن تحولات جهانی و تبعیت از استانداردها، مقررات و محدودیت‌های وضع شده توسط راهبانان شاهراه‌های جهانی را پیشنهاد می‌کند. موج ایجاد شده چنان اهمیت دارد که کلیه کشورها و جوامع بین المللی را بر آن داشته است تا پیش‌نویس راهبردهای جامعه‌ی اطلاعاتی را تهیه و یا به کل آن را نهایی کنند.]2[
فنآوری اطلاعات به عنوان یکی از ابزارهای بسیار قوی در فرآیند بررسی عوامل خارجی سازمان مورد استفاده قرار می‌گیرد در سالهای کنونی اطلاعات رقابتی که در دسترس سازمان‌های قرار می‌گیرد، از نظر کیفیت و کمیت افزایش چشمگیری یافته است. برای شناسایی فرصت‌ها و تمهیداتی که متوجه سازمانها می‌شود می‌توان از فنآوری پیشرفته رایانه‌ای، ارتباطات راه دور، گردآوری داده‌ها، و شبکه اینترنت و شبکه‌های اطلاع رسانی و … استفاده کرد. شبکه اینترنت به عنوان شاهراه اطلاعاتی توانسته موفقیت سازمانی را تضمین کند و به عنوان یکی از ابزارهای بسیار اثربخش مورد استفاده قرار می‌گیرد.
فن آوری اطلاعات از طریق ایجاد تغییر در زمینه‌های زیر باعث تغییر در ماهیت فرصت‌ها و تهدیدات شده است، تغییر در چرخه حیات محصول سازمانها، افزایش در سرعت توزیع محصولات و خدمات عرضه محصولات و خدمات جدید، از میان برداشتن محدودیت‌های موجود در بازارهای سنتی جغرافیایی، و .. بسیاری از سازمانها برای این که از فنآوری اطلاعات به شیوه‌ای اثربخش و موفقیت آمیز بهره‌برداری کنند دو سمت جدید ایجاد کرده‌اند مدیر ارشد اطلاعات و مدیر ارشد فنآوری. این گویای اهمیت روز افزون فن آوری اطلاعات در مدیریت استراتژیک می‌باشد. ]3[
1-3- مروری بر آموزش الکترونیکی
همزمان با تغییرات سریع فنون و مهارت‌ها، تغییر در سیستم آموزشی نیز ضروری می‌باشد. برگزاری کلاس‌های مجازی و دوره‌های آموزشی بدون صرف هزینه‌های گزاف مانند آماده نمودن کلاس درس، تنظیم وقت استاد و فراگیران، هدف اصلی آموزش الکترونیکی است. در این اثنا، عبارتی به مانند روشهای جایگزین، رسانه‌های نوین و چند رسانه‌ای معمولا تحت عنوان روشهای جدید آموزشی عرضه شده اند. و در بعضی موارد ین عبارت با نام‌های رسانه دانش و آموزش با حمایت فنون معرفی شده‌اند. در نهایت بهترین عبارتی که بتوان تعریف جامع و کاملی از تمام نام‌های ذکر شده ارائه دهد، همان آموزش الکترونیکی یا e-Learning می‌باشد. این نام از عبارت کسب و کار الکترونیکی، e-Business اقتباس شده است. آموزش الکترونیکی به شکل روز افزونی مورد استقبال و توجه قرار گرفته است. در عین حال،مؤسسات سنتی هم شروع به بهره‌برداری از عناصر آموزش الکترونیکی در برنامه‌های آموزشی خود کرده‌اند با وجود این گونه‌گونی‌ها، تعریف آموزش الکترونیکی به سهولت امکان پذیر نیست. از جهتی آموزش الکترونیکی یک تغییر اجتماعی محسوب می‌شود که دستیابی به آموزش دانشگاهی را در ورای حیطه آموزش تمام وقت رسمی، میسر کرده است. همچنین، تحولاتی را در روشهای فرادهی با اسفاده از روشهای نوین ارتباطی برای فائق آمدن بر مشکلات بعد راه یا تأمین نیازهای آموزش پاره وقت، به وجود آورده است. در عین حال، آموزش الکترونیکی، تحولی در فرضیات آموزشی ایجاد کرده است که مبتنی بر سبک‌های نوین تکامل برنامه‌ریزی، فراگیری دانشجو و ارزشیابی می‌باشد. این سه عامل، در مجموع ما را بر آن وا می‌دارد که آموزش الکترونیکی را یک نوآوری انسجام یافته و با اهمیت بشماریم که آثاری پا برجا و عمیق بر سیستم‌های آموزشی عالی بر جای خواهد گذاشت.
تجارب مؤسسات آزمایشی موجود، مشکلات و نیروی بالقوه آموزش الکترونیکی را نمایان کرده‌اند: بخش بزرگی از ارزش تجارب این موسسات پیشگام و در این است که در واقع پرتو تازه‌ای بر روی مسائل قدیمی انداخته شده و افکار جدیدی در اذهان نوپردازان ایجاد کرده‌اند. برای مثال ضرورت تجدید نظر در فرضیات مرسوم در خصوص آموزش حضوری، فرضیات مربوط به طول مدت دوره آموزشی و محتوی و روشهای فرادهی آن، ماهیت فراگیری دانشجو، روشهای برگزاری امتحانات رسمی برای نظارت بر ورود داوطلبان به آموزش عالی و یا اعطای مدارک، افزون بر این، احتمال دارد که آموزش الکترونیکی، قابل انعطاف‌تر و قابل تطبیق‌تر با نیازمندی‌های جمعیت شاغل و قابلیت‌ها و توانائی‌های فردی دانشجویان از کار آید، اعتماد به نفس بیشتر و فراگیری مستقل‌تری را امکان پذیر سازد. با توجه به دلایلی که بر شمردیم، ما اعتقاد داریم که آموزش الکترونیکی را می‌توان نهضت جدیدی در نظریات آموزشی انگاشت. این واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد که سیستم‌های آموزش الکترونیکی اولیه، بنابر اقتضای شرایط خاصی، طراحی و ایجاد شدند، تا بتوانند به دانشجویانی که به دلایلی از ادامه تحصیلات عالیه محروم شده بودند، خدمات آموزشی ارائه دهند. اما ناگفته پیداست که این سیستم‌ها تغییرات عمیق تری را به وجود خواهند آورد. رواج مسئله آموزش مستمر یا فراگیری مادام العمر نیز یکی دیگر از دلایل تعمیق و بسط فرصت‌های فراگیری است. ما بر این باور هستیم که توجه کمتر به مؤسسات خاص و عنایت بیشتر به مسائل و فرآیندهای این سیستم‌ها از جانب محققین سودمند خواهد بود. زیرا، هر نظامی به شکل خاصی فعالیت دارد که برای اهداف مشخصی تأسیس گردیده است، و ساختار سازمانی آن در سایر نقاط، کارآیی چندانی ندارد: فرضیات و روشهای آموزش، بیش از سیستم‌ها قابل مبادله می‌باشند. آموزش الکترونیکی به عنوان یک اصل، تأثیر تحسین برانگیزی بر جای گذاشته است، و مؤسساتی که بر اساس این اصل به کار بپردازد، سودمند واقع خواهند شد. سیستم‌های آموزش الکترونیکی، بیش از هر چیز دیگر، به اطلاعات، تحقیقات، آموزش و مبادله تجارب نیاز دارند. ]4[
تاریخچه پیدایش E-LEARNING
در مورد روندهای ظهور آموزش از راه دور دید گاههای مختلفی مطرح می باشد . از آن جمله عبارتند:
1 – از دید دکتر کاظمی عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور تهران ، آموزش ازراه دور تقریباً همزمان با شروع انقلاب صنعتی در اروپااز ابتدا ازطریق مکاتبه ای توسط پیت من در انگلستان در سال 1850 آغاز شد . هیچکس فکر نمی کرد این شیوه بتوتند توفیقی در آموزش بویژه آموزش عالی پیدا کند . اما بر خلاف انتظار نه تنها این شیوه بعد ا ز جنگ جهانی دوم گسترش یافت ، بلکه استفاده از رسانه های وسیعتر از جمله رادیو ، تلویزیون نیز به آ ن اضافه شد و کشور های پیشرفته از جمله ایالات متحده آمریکا ، انگلستان ، آلمان ، سوئد وشوروی سابق به استقبال آن به روشهای مختلف رفتند. تأ ثیرات مثبت آموزش ازراه دور از یکسو و گرایش فزاینده مردم به آموزشهای رسمی و غیر رسمی ، ضرورت استفاده از آنرا به عنوان برای کشورهای جهان بویژه کشورهای در حال توسعه ایجاب کرد و کشورهایی مثل استرالیا و چین، هند ، و بعدها اندونزی ، پاکستان و ایران و... را در برگرفت.(کاظمی، 1382:107)
2 – دکتر فیضی در مجله مطالعات مدیریت سال82 شماره های 37-38 چنین عنوان می کند :
تحقیقات در زمینه آموزش بر مبنای رایانه به سالهای دهه 1990 بر می گردد . ورود رایانه های شخصی دراواسط 1970 به بازار و گسترش بسیار سریع استفاده از آن برروی این تحقیقات افزود. اما توسعه واقعی این نوع آموزش از دهه 1990 به بعد با جهانی شدن اینترنت آغاز شد . آقای دکتر در سمینار اراک و سمینار دانشگاه علامه طباطبایی مجدداً این تاریخچه را عنوان نمودند. (فیضی،1382:118) آموزش ازراه دور به رویکرد رسمی دلالت دارد که در آن معلم و دانشجویان در فاصله های دور از هم قراردارند(وردین وکلارک ، 1991) واژه آموزش از راه دور برای اولین بار در سال1892 در دفترچه راهنمای دانشگاه WISCONSIN نوشته شد.( رامبل ، 1986 ) این واژه بوسیله مربی آلمانی به نام آتوپیترز در دهه 1960 معروف شد و در دهه 1980 در ایالات متحده رشد کرد .
3 – طبق بیان دانشگاه پیام نور در جزوه در راهنمای کامل دانشگاه دوره فراگیر، آموزش از راه دور از کشور هایی مثل استرالیا و کشورهای اروپایی شروع شد و ابتدا در سطوح پایین آموزشی مثل دبستان پدیدار شد که دانش آموزان توسط رادیو با معلم خود رابطه برقرار می کردند. (راهنمای جامع دوره فراگیر ، 1383:2)
آموزش از راه دور در ایران
تاکنون به پژوهش در شیوه های مدرن آموزش و اجرای آنها در ایران توجه بایسته نشده است . به عنوان نمونه ، دانشگاه آزاد سابق دست به الگو برداری محض از دانشگاه گشوده انگلستان (O.U) زد بدون اینکه به بسترهای جغرافیایی و اجتماعی دو کشور توجه لازم شود. (فیضی، 1355) فعالیت این دانشگاه چند سال بعداز تأسیس آن با ادغام در مجتمع ادبیات و علوم انسانی (1351) و بعداً دردانشگاه علامه طباطبایی تقریباً متوقف شد . دانشگاه پیام نور از سال 1366 فعالیتهای خود را با هدف نزدیک شدن به آموزش از راه دور به شکل نیمه حضوری آغاز کرد . این دانشگاه با وجود موفقیت نسبی در گسترش جغرافیایی آ موزش و پاسخگویی به بخش قابل توجهی از متقاضیان دانشگاهی ، هنوز با روشهای مدرن آموزش فاصله دارد.(فیضی ، 1382:119)
1-5- تعریف فن آوری اطلاعات
در ذیل به چند نمونه از تعاریفی که در خصوص فناوری اطلاعات ارائه شده است اشاره می‌کنیم.
تکنولوژی یا فناوری اطلاعات (IT) به ابزار و روشهایی اطلاق می‌شود که به نحوی اطلاعات را در اشکال مختلف (صدا، تصویر، متن) جمع‌آوری، ذخیره، بازیابی، پردازش و توزیع می‌کند.
فناوری اطلاعات عبارت است از گردآوری، سازماندهی، ذخیره و نشر اطلاعات اعم از صوت، تصویر، متن یا عدد که با استفاده از ابزار رایانه‌ای و مخابراتی صورت پذیرد.
فنآوری اطلاعات شاخه‌ای از تکنولوژی و فناوری است که اختصاص دارد به:
الف) بررسی و بکارگیری داده و پردازش آن شامل: دریافت و جمع آوری خودکار داده، تغییرات (تغییر شکل ) داده، مدیریت داده، جابه‌جایی و حرکت داده، کنترل داده، نمایش داده، تعویض داده، تبادل داده، انتقال و دریافت داده.
ب) توسعه و گسترش و استفاده از رویه‌های سخت افزاری، نرم افزاری و سازمان افزاری مرتبط با این پردازش.
1-6- نسل‌های تکنولوژی اطلاعات
تکنولوژی اطلاعات سه نسل دارد.
نسل اول: lowcost است که این نسل 15-10 درصد احتیاجات را بر طرف می‌کرد و از ویژگی آن می‌توان به:
- × حجم زیاد اطلاعات و امکان دسترسی به اطلاعات گذشته.
- × اختصاص بیش از 20 درصد بوجه برای ورود داده‌ها اشاره کرد.
نسل دوم: high profit نامیده شده است و این نسل 10-80 درصد نیازها را برآورده می‌کند و همان نسلی است که امروزه در آن به سر می‌بریم. از ویژگی‌های آن عبارت است از :
- × دسترسی به اطلاعات فعلی
- × Online بودن
- × وجود Database
- × امکان استفاده همزمان تعدادی زیادی از افراد
- × به‌کارگیری اینترنت
- × وجود Web Master
نسل سوم: اطلاعات نسلی مربوط به آینده است، که آن را leadership نامیده‌اند. در این نسل، کاربرد استراتژیک اطلاعات مطرح می‌شود و امید است که تا در آینده بشر به این نسل دسترسی یابد. از ویژگی‌های بارز این نسل :
- × اینترنت تجارت الکترونیکی
- × دسترسی سریع به نمودارها و شبیه‌سازی‌ها.
- × دسترسی به اطلاعات حال، گذشته، آینده است. ]5[
1-7- مفهوم تکنولوژی آموزشی و ابعاد آن
تکنولوژی آموزشی به معنای اعم خود، پدیده تازه‌ای نیست، قدمت آن را می‌توان با قدمت تعلیم و تربیت برابر دانست. اما تکنولوژی معنای خاص خود کمتر از یک قرن است که مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت جهان قرار گرفته است. و به معنی دانش کاربردی در مقابل علم محض است.
آموزش و تکنولوژی را یک ارتباط اساسی به هم پیوند می‌دهد. برای درک این پیوند لازم است که تعاریف و واژه‌های به کار رفته در نظریه‌ها یکسان باشند.همانطور که بیشتر تعاریف موجود در فرهنگ‌های لغت نشان می‌دهند. تکنولوژی کاربرد دانش علمی به منظور حل مسائل علمی می‌باشد. (هاپنیپک 1984 گالبرس 1967). مجموعه رویدادهائی که علم را به طرف تکنولوژی و تکنولوژی را به طرف عمل آموزش هدایت می‌کند چیزی است که جان دویی (1900) آن را علم ارتباط بین فرضیه و کار علمی نامگذاری می‌کند. جک گالبرس تکنولوژی آموزشی را کاربرد سیستماتیک دانش سازمان یافته یا عملی در حرفه‌های علمی می‌داند.
طبق این تعریف تکنولوژی واژه‌‌این است که به طراحی و برنامه ریزی مدون در امر و تربیت اطلاق می‌گردد. تکنولوژی آموزشی ممکن است از طریق استفاده مدبرانه از ابزار آموزشی الکترونیکی که شامل سخت افزار و نرم افزار مثل (تکنولوژی کامپیوتر، ویدئو دیسک CD-ROM ، رادیو، تلویزیون ویدئو- و دیگر منابع سمعی – بصری) می‌باشند بهتر و سهل تر توجیه گردد. اشکال سنتی تر تکنولوژی شامل وسایل و ابزاری مانند کتاب، تصویر،لوحه و عکس می‌باشند.
عملکرد یک سیستم تکنولوژی شامل ابعادی همچون رسانه،آموزش و مدیریت می‌باشد.رسانه‌های آموزشی الکترونیکی که از دستاوردهای تکنولوژی جدید بوده به عنوان حمل کننده اطلاعات محسوب می‌شوند از بعد سخت افزاری قابل توجه می‌باشد اما از نقطه نظر آموزشی رسانه‌ها نقش انتقال پیام را به عهده دارند به تنهائی عامل موفقیت یک سیستم جدید نمی‌باشند.
در راستای ایفای این نقش، بعد دومی نیز وجود دارد که از نظر تکنولوژی جدید بعد آموزشی نامیده می‌شود و به معنای این است که یک سیستم تا چه حد در دستیابی به روشهای پیشرفته و مطمئن در آموزش موفق بوده است.
سومین بعد در هر سیستم تکنولوژی سادگی یا پیچیدگی ساختار مدیریتی آن می‌باشد.
در بالاترین سطح، یک سیستم شامل قوانین و روشهای سازمان داده و برنامه ریزی شده و دارای انعطاف پذیری برای استفاده کنندگان مختلف می‌باشد و در پایین‌ترین سطح یک سیستم، یک سخنرانی سنتی خواهد بود که با آمادگی سخنران شروع و با سرعت و زمان دلخواه سخنران ادامه پیدا کرده و بدون در نظر گرفتن احتیاجات و نیازهای شخصی فراگیران سخنرانی را پایان می‌دهد.
بازدهی و کیفیت آموزشی هر موضوعی بستگی به میزان بکارگیری هر یک از ابعاد فوق دارد. با نگاهی به تناسب و ترکیب ابعاد سه گانه تکنولوژی می‌توان اثر بخشی توامان آنها را بر یک سیستم آموزشی مشاهده کرد.
- 1
- 1
- 1
در حالت اول هر سه بعد در پایین‌ترین حد ممکن قرار دارند.
این نوع روش سنتی تعلیم و تربیت که به روش سخنرانی معروف می‌باشد، معلم محور و یک طرفه است. ارتباط و آموزش تنها از طریق معلم به فراگیر، آن هم با ارائه پاره‌ای اطلاعات در مورد موضوعی خاص صورت می‌گیرد. در این روش هیچ گونه فعالیتی از سوی معلم برای ایجاد تمرکز و به فعالیت وا داشتن ذهن فراگیر از طریق تأکید کردن بر روی لغات کلیدی و اسامی کلیدی موجود در درس وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد در سطح بسیار پایین است. از هیچ رسانه‌ای برای کمک به فهم درس استفاده نمی‌شود. در بعد مدیریتی نیز هیچگونه برنامه‌ای برای کمک به فهم درس استفاده نمی‌شود. در بعد مدیریتی نیز هیچگونه برنامه‌ای از سوی معلم برای رسیدن به اهداف آموزشی و کامل کردن روند آموزش صورت نمی‌گیرد و زمینه لازم برای پرسش و پاسخ میان معلم و فراگیران مهیا نمی‌شود.
Media: 3
Management: 1
Pedagogical: 1
در این حالت معلم از رسانه مدد می‌گیرد. به عنوان مثال از یک یا چند رسانه اسلاید در مورد موضوع درس کلاس جهت ارائه مطلب جدید استفاده می‌کند اما ارتباط همچنان یک طرفه است و فراگیران نمی‌توانند آموخته‌های جدید خود را به معرفی آزمایش و سنجش قرار دهند. از نظر مدریتی نیز تفاوت‌های فردی دانش آموزان در این حالت لحاظ نمی‌شود و یکی از ضعیف‌ترین سیستم‌های مدیریتی محسوب می‌شود. مثلا معلم فقط اسلایدها را نشان می‌دهد و هیچ صحبتی نمی‌کند.
Media:5
Management:5
Pedagogical:5
در این حالت از حداکثر تکنولوژی، مدیریت کلاس و دانش آموز جهت ارائه مطلب استفاده می‌شود. در موقعیت فوق با استفاده از کامپیوتر، تمام شرایط لازم برای عینی ساختن و قابل پذیرش کردن مفاهیم درسی به فراگیر مهیا می‌شود. تمام اطلاعات از جانب کامپیوتر در دسترس قرار می‌گیرد از نظر مدیریتی نیز برای هر یک از فراگیران استراتژی آموزشی خاصی در نظر گرفته می‌شود و گزینه‌های مختلفی پیش پای فراگیر قرار می‌گیرد. هدف اصلی آموزش در این حالت، محقق می‌شود. ]6[
