جایگاه وتاثیر اخلاق در حوادث تکوینى وعلوم تجربی
یکى از اصول کلى که قرآن کریم بدان اشاره مىکند این است که انسان همانطورکه از حوادث اثر مىپذیرد، در آن اثر هم مىگذارد. چون انسان نسبتبه رخدادهاى جهان تافته جدا بافتهاى نیست که هیچ نقشى از خارج نگیرد وهیچ نقشى هم در آن نگذارد. از این رو حوادث خارج یقینا در انسان اثر مىگذارد. مردمى که در منطقهاى زندگى مىکنند مناسب با همان منطقهمىاندیشند و خواستههاى خود را بر اساس حوادث همان منطقه، تنظیم مىکنند و در این سخنى نیست; اما نکتهاى که قرآن از آن پرده برداشته این است که کارهاى انسان هم در حوادث خارج اثر دارد; یعنى اگر جامعهاى رو به صلاح وسعادت برود، حوادث خارج هم عوض مىشود و اگر جامعهاى رو به طلاح،طغیان و تعدى حرکت کند، حوادث جامعه هم بر همان اساس، دگرگون مىگردد.
از این رو قرآن کریم وعده مىدهد که اگر شما انسانهاى شایستهاى باشید،باران به موقع بر شما مىبارد:
«و ان لو استقاموا على الطریقة لاسقیناهم مآء غدقا» (1)
و نیز دستور نماز استسقاء مىدهد. وعده قرآن کریم این است که اگر جامعهاى روى صلاح و سعادت، حرکت کند، ما بارانهاى به موقع مىفرستیم و البته این وعده، اختصاصى به باران ندارد; چرا که ذکر باران در حد تمثیل است، نه تعیین و سایر نعمتها نیز چنین است; یعنى گیاهان هم به موقع و به جا مىرویند و معادن هم به موقع متکون مىشوند. اشاره به باران از این جهت کرده که آب در زندگى، اصل و عامل تعیین کننده است. لذا در آیه دیگر مىفرماید:
«و جعلنا من الماء کل شىء حى» (2) ;
و اختصاصى به باران ندارد.
در آیهاى دیگر مىفرماید:
«و لو ان اهل القرى امنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء» (3) :
اگر مردم سرزمینى، پرهیزکار و وارسته باشند، ما برکات فراوانى از زمین و آسمان براى آنان نازل مىکنیم، چنانکه در باره اهل کتاب مىفرماید:
«و لو انهم اقاموا التوریة و الانجیل و ما انزل الیهم من ربهم لاکلوا من فوقهم و من تحت ارجلهم منهم امة مقتصدة و کثیر منهم ساء ما یعملون» (4) .
البته همان طور که «روزى» مخصوص باران نیست; مخصوص خوراکیها و پوشاکیهاى ظاهرى هم نیست; زیرا علوم و معارف هم روزى است و اگر انسان در راه صلاح و اصلاح قدم بردارد، بسیارى از معارف، علوم و فضایل هم نصیبش خواهد شد و چون حوادث عالم در کیفیت اخلاق و اعمال انسان، مؤثر است کیفیت اخلاق و اعمال فرد یا جامعه هم در حوادث عالم مؤثر است.
زمان ظهور فضایل و رذایل اخلاقى
همان گونه که قرآن در مورد دنیا مىفرماید:
«و ان لو استقاموا على الطریقه لاسقیناهم ماء غدقا» (5)
همین تعبیر را به گونهاى عمیقتر و لطیفتر در باره قیامت هم دارد.
البته این دو مطلب کاملا از هم جداست: یک مطلب این است کسى که داراى رذائل اخلاقى شد، از برکات محروم است و آن کس که داراى فضایل اخلاقى شد از برکات متنعم است; یعنى، اگر جامعهاى اهل نماز استسقاء، دیانت، عدل و قسط و عمل صالح باشد، برکات را به موقع مىبیند و گرنه برکات از او گرفته مىشود.
جایگاه اخلاق در حوادث تکوینى وعلوم تجربی - 20 ص ورد
