مقدمه
یک معلم خوب ، در هر حال و در همه جا با یک اندیشه زندگی می کند و آن ، کسب بالاترین کیفیت آموزشی توسط هر دانش آموز است و در این بین ارزشیابی واقعاً حیاتی ترین کار هر معلم است و چیزی است که می تواند تاثیری کلیدی بر نحوه بهبود و پیشرفت دانش آموزان داشته باشد . مهمترین اصل همخوانی آموزش و تربیت جهت تحقق نقش واقعی معلم در مدارس جلوه گری می کند و این امر تربیت در فرهنگ اسلامی علاوه بر مفهوم پرورش ، شامل تزکیه و پرورش معنوی نیز می شود . پرورش ، عهده دار تحقق توانایی های لازم در متربی برای اداره حیات فردی و اجتماعی خویش است ، ولی تربیت در عین مشتمل بودن بر همه این مفاهیم ، عهده دار حیات ملکوتی انسان نیز هست .
وقتی تربیت را این گونه معنا کنیم وسعت زیادی پیدامی کند و مستلزم دقت و هماهنگی مربی با متربی در سطح آموزش و یادگیری است . اینکه معلم با توجه به نقش و جایگاه ممتازش در جامعه چگونه و به چه شکلی در صدد تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس بر می آید و امید به آینده ای روشن خواهد داشت .
به طور کلی واژه آموزش و پرورش در طیف گسترده ای از مفاهیم ، روش ها و اصول از بالاترین سطح نظام آموزشی و پرورشی و تعامل بین یک متربی ، متعلم و مربی ومعلم رخ می دهد .
در این نوشتار مفاهیم کلیدی حائز اهمیت عبارتند از :
آموزش – پرورش – تربیت – تفکر خلاقانه – اثربخشی و کارایی
طرح مساله
دانش و مهارت معلمی را از چند جنبه می توان بررسی و تحلیل کرد و ما بر اساس تعیین موضوع نقش و جایگاه معلم در ایجاد وتقویت فرهنگ اسلامی در مدارس صرفاً جنبه تربیت دینی مطابق با فرهنگ اسلامی را مد نظر داشته چرا که این موضوع یکی از مهمترین رسالت ها و مسئولیت های معلمین در عرصه حیات آموزشی شان تلقی می گردد . پرواضح است که معلمین به عنوان متولیان امر تعلیم و تربیت باید خود از ارزش ها و هنجارها پیروی کنند و از سجایای اخلاقی برخوردار باشند . اهمیت این شاخص از آن بابت است که معلمین بسیجی ، با اصول و ارزش های فرهنگ اسلامی سروکار داشته و بایستی خود عامل به آنها باشد در سوره لقمان آیه 13 آمده است :
و اذ قال لقمن لابنه و هو یعظم یبنی لا تشرک بالله ان الشرک لظلم عظیم .
لقمان با تلطف و زبان خوش ، با پندو اندرز و با استدلال پسر خود را تربیت کرد و معلم باید این چنین به تربیت دانش آموزان خود همت بگمارد .
اهداف و دلایل انجام تحقیق
در بررسی هر موضوع تحقیق الزاماً محقق به دنبال اهدافی خاص پیرامون موضوع اصلی و یافتن راه های مناسب در جمع بندی از آن مطالب بوده است . ما نیز هدفهایی را که مطابق موضوع قابل بررسی و اجرا باشد و بتواند چشم اندازی روشن از آینده در جهت تحقق آموزش فرهنگی و دینی در نظام آموزش و پرورش باشد دنبال می کنیم .
مهمترین اهداف تحقیق حاضر عبارتند از :
1 - اهمیت نقش و جایگاه معلم در نزد خداوند و جامعه
2 - شناسایی راه های تقویت فرهنگ دینی و اسلامی در مدارس
3 - شناخت نقش معلم در تبیین مسائل اسلامی و فرهنگی نزد دانش آموزان
4 - تحکیم تفکر آموزشی و بسیجی معلمین و دانش آموزان مدارس
روش تحقیق و گردآوری اطلاعات
پژوهش علمی به سهم خود ، اهمیت فردی و اجتماعی قابل توجهی دارد . براین اساس در روش تحقیق کتابخانه ای ( اسنادی) جهت تهیه منابع شامل ( کتاب ومقالات) و طرح سوالاتی در خصوص موضوع اصلی و گردآوری اطلاعات محقق در صدد یافتن پاسخ های مناسب بوده است .
طرح سوالات ویژه :
برای شروع هر تحقیقی حقیقتا با توجه به موضوع تحقیق اهدافی مد نظر است و بر اساس و موضوع سئوالاتی در ذهن محققق شکل می گیرد برای تحقیق حاضر نیز سئوالاتی به شرح زیر می باشد .
1 - نقش تعلیم وتربیت در آموزش و پرورش در افزایش فرهنگ اسلامی مدارس چیست ؟
2 - اساسا فرهنگ فردی معلم چه نقشی در ایجاد و تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس دارد ؟
3 - در جایگاه تعلیم و تربیت چه ارتباطی بین ویژگیهای اخلاقی و اثر بخشی معلم در تقویت فرهنگ اسلامی مدارس دارد؟
4 - راه های تناسب و سازگاری معلمان و دانش آموزان در تحقق فرهنگ اسلامی چیست ؟
فصل دوم :
سیر تکامل حیات اجتماعی انسان :
نظری اجمالی بر سیر تکامل اجتماعی ، ما را کمک خواهد کرد که آموزش هر عصری را در ارتباط با سایر عوامل و نیازهای هر دوره ، به درستی ارزیابی کنیم . بر اساس منابعی که در دسترس است پیدایش انسانهای ابتدایی در حدود یک میلیون سال قبل اتفاق افتاده است . انسانهای خشن گرسنه و سرگردان دوره پارینه سنگی ، از بام تا شام در جستجوی خوراک بودند و با گوشت جانوران شکار شده و یا میوه و ریشه گیاهان ، رفع نیاز می کردند و هنگام شب که وسیله پیدا کردن غذا مشکل می شد ، در پناه تخته سنگها و شکاف کوهها و لا به لای درختها ، به خواب می رفتند . انسانهای اولیه در مبارزه با قهر طبیعت و حیوانات وحشی ناتوان بودند ، ولی آنچه که باعث شد ، در روی زمین باقی بمانند ، زندگی دسته جمعی آنها بود .
همچنین ویژگی های خاص انسانها که بصورت اشتراکی ابتدایی زندگی می کرده اند ، و از نوعی تولید اقتصاد جمعی بهره می گرفته است . جماعتهای اشتراکی به تدریج از شکل گروه های اولیه نامنظم ، به جامعه طایفه ای یا خانوادگی تبدیل شدند . در اثر گسترش تمدن وتوسعه اجتماعات ، زندگی جمعی موجب شد که انسانها جهت رفع نیازهای خوددست به دست هم دهند و با همیاری یکدیگر در مسیر رسیدن به خواسته های مشترک کوشش نمایند .
اهمیت تاریخ آموزش و پرورش
تعیین گستره تاریخ کار آسانی نیست .و آنچه که مسلم است ، هر جامعه ای در هر دوره ای از حیات اجتماعی خود و متناسب با نیازمندیهای آن دوره ، از انسانهایی که عضو آن جامعه هستند ، مطالبات معینی دارد ، با این همه ، هر گاه به تاریخ آموزش و پرورش بسنده کنیم می توانیم هم صدا و با « و. و . بریکمن » میان دو نوع تعریف گسترده یا قلمرو آن ، یک تعریف محدود و دیگری تعریف وسیع ، تفاوت قائل شویم.
تعریف نخست تنها به برخی صورتهای نهادی ( مانند مدرسه ابتدایی و متوسطه ودانشگاه ) یادگیری فنون یا انتقال دانش ها مربوط است و تعریف دوم همه انواع رسمی و غیر رسمی تاثیر بر روی افراد یا گروه ها را شامل می شود و علاوه بر مدرسه به خانواده و کلیسا و رسانه های گروهی و باشگاه جوانان و مانند اینها توجه دارد . به علاوه همه پیامدهای فرایند رشد آدمی در جامعه از قبیل عقاید ( ایدئولوژی) و مدیریت امور مالی و سازمان و روش ها و محتوای آموزش و آثار عمل تربیتی و مانند اینها را لحاظ می کند . فراتر از این مقولات ، تاریخ آموزش و پرورش می تواند به همه کشورها و همه دوره ها و از جمله دوره کنونی گسترش یابد . (آنتوان لئون ، 1380 : صص 29-30 )
اهداف کلی آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی ایران :
کمال انسان در نظام تعلیم وتربیت اسلامی رسیدن به قرب الهی است . این هدف غایی به اهداف زیر تقسیم می شود :
الف : اهداف اعتقادی
1 - ایجاد زمینه لازم برای خودشناسی و خداشناسی وتقویت روحیه حقیقت جویی
2 - تقویت ایمان و اعتقاد به مبانی اسلام و بسط بینش الهی بر اساس قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) با مراعات اصول 12 و 13 قانون اساسی در مورد پیروان مذاهب اسلامی و اقلیتهای دینی .
3 - پرورش روحیه پذیرش حاکمیت مطلق خداوند بر جهان وانسان و اعمال این حاکمیت در جامعه بر اساس اصل ولایت فقیه .
ب: اهداف اخلاقی
1 - تزکیه و تهذیب نفس و رشد فضائل و مکارم اخلاقی بر اساس ایمان به خدا و تقوای اسلامی
2 - پرورش روحیه تعبد الهی و التزام عملی به احکام و آداب اسلامی
3 - پرورش روحیه اعتماد به نفس و استقلال شخصیت
4 - تقویت احساس کرامت اخلاقی و برانگیختن عزت نفس
5 - پرورش متعادل عواطف انسانی و همزیستی مسالمت آمیز
6 - پرورش روحیه نظم و انضباط
7 - پرورش روحیه مبارزه با بیکارگی ، بطالت و مشاغل کاذب
پ : اهداف علمی آموزشی
1 - تقویت روحیه تحقیق ، تفکر و تعقل ، بررسی و تعمق ، نقد وابتکار
2 - پرورش روحیه تعلیم و تعلم وتربیت مستمر
3 - شناخت ، پرورش و هدایت استعدادهای افراد در جهت اعتلای فرد و جامعه
4 - شناخت اسرار جهان آفرینش و قوانین طبیعت به عنوان آیات الهی به منظور پیشبرد دانش و معرفت و تجارب بشری
5 - ترویج زبان و خط فارسی به عنوان زبان وخط رسمی مشترک مردم ایران و آموزش زبان عربی به منظور آشنایی با قرآن و معارف اسلامی
6 - توسعه علوم و فنون ومهارتهای مورد نیاز فرد و جامعه
7 - پرورش روحیه کتابخوانی و مطالعه
8 - پرورش روحیه مشارکت وهمکاری در فعالیت های گروهی
ت : اهداف فرهنگی هنری
1 - شناخت ، پرورش و هدایت ذوق واستعدادهای مختلف هنری و زیبایی شناسی.
2 - شناخت زیبایی های جهان آفرینش به عنوان مظاهر جمال الهی .
3 - شناخت هنر اسلامی و هنرهای ملی و جهانی مناسب
4 - پرورش روحیه حفظ میراث فرهنگی هنری و تاریخی
5 - شناخت ادب فارسی به عنوان جلوه گاه ذوق هنر و مظهر وحدت ملی و اجتماعی کشور
6 - شناخت فرهنگ و آداب و سنن مطلوب جامعه اسلامی ایران
7 - تقویت روحیه احتراز از رسوم منحط و خرافی .
8 - شناخت تاریخ و فرهنگ و تمدن اسلام ، ایران و جهان با تاکید بر فرهنگ معاصر
ث : اهداف اجتماعی
1 - پرورش روحیه پاسداری از قداست و روابط خانواده بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی
2 - پرورش روحیه تحقق بخشیدن به قسط اسلامی و پاسداری از آن
3 - پرورش روحیه برادری و تعاون اسلامی و همبستگی ملی و فرهنگی و تقویت آن
4 - پرورش روحیه امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه ای همگانی
5 - پرورش روحیه احترام به قانون و التزام به رعایت آن
6 - پرورش روحیه نظم در روابط فردی واجتماعی
7 - پرورش روحیه مسئولیت پذیری و مشارکت در فعالیت های دینی ، فرهنگی و اجتماعی
8 - تقویت روحیه تولی و تبری
9 - تقویت روحیه گذشت ، فداکاری و ایثار در روابط اجتماعی
10 - پرورش سعه صدر و تحمل آرای دیگران در برخورد اندیشه ها
11 - پرورش روحیه احترام به شخصیت افرادو مراعات حقوق مادی و معنوی آنان
12 - پرورش روحیه مقاومت در برابر تبلیغات سوء
ج : اهداف زیستی
1 - تامین سلامت جسمی و بهداشت روانی با فراهم ساختن شرایط مناسب
2 - تقویت روحیه رعایت بهداشت عمومی و حفظ محیط زیست
3 - پرورش روحیه توجه به تربیت بدنی به عنوان زمینه ای برای رشد معنوی انسان
چ : اهداف سیاسی
1 - ارتقای بینش سیاسی بر اساس اصل ولایت فقیه در زمینه های مختلف جهت مشارکت آگاهانه در سرنوشت سیاسی کشور
2 - پرورش روحیه اتحاد اسلامی بین مسلمانان و حمایت از حق طلبان ، عدالتخواهان ، مظلومان و مستضعفان جهان و تقویت روحیه مبارزه با مستکبران ، استثمارگران و ستمکاران بر اساس ارزشهای اسلامی .
3 - پرورش روحیه پاسداری از استقلال همه جانبه کشور و نفی هر گونه ستمگری و ستم کشی و سلطه گری و سلطه پذیری .
4 - پرورش روحیه سلحشوری به منظور حفظ کیان اسلام و تقویت بنیه دفاعی کشور .
5 - تقویت بینش سیاسی نسبت به مسائل ایران و جهان ، بخصوص ممالک اسلامی و ملل محروم
6 - شناخت ترفندهای استعمار و استکبار جهانی و ضرورت مبارزه با آن
ح : اهداف اقتصادی
1 - توجه به اهمیت رشد اقتصادی به عنوان وسیله ای برای رسیدن به رشد توسعه اجتماعی
2 - شناخت ارزش و قداست کار و معاش حلال
3 - مهارت بخشی و ایجاد آمادگی و علاقه جهت اشتغال مولد در بخشهای کشاورزی ، صنعت و خدمات
4 - ایجاد روحیه ساده زیستی ، قناعت و پرهیز از هر گونه اسراف و مصرف زدگی و تجمل گرایی
5 - پرورش روحیه انفاق و دستگیری از محرومان
6 - تقویت روحیه عمل به احکام اقتصادی اسلام
7 - شناخت حرف و مشاغل مولد جهت افزایش درآمد ملی ، رفع بیکاری و وابستگی اقتصادی
8 - تقویت روحیه مبارزه با بهره کشی اقتصادی و مشاغل خلاف مصالح جامعه اسلامی
9 - شناخت منابع اقتصادی کشور و شیوه های صحیح استفاده از آنها و پرورش روحیه حراست از اموال عمومی و ثروت ملی ( مصطفی عسگریان ، 1385 : صص 121-125)
ارزش و مقام معلم
در وصف عالی ترین نوع کرامت پروردگار همان بس که خداوند از آن جهت به وصف (اکرمیت ) ونامحدود بودن کرامتش ، توصیف شد که علم و دانش را به بشر ارزانی داشته است .
پیامبر اکرم (ص) مسلمانان را به دانش پژوهی و اندیشیدن و کسب مهارت و تخصص فرا خواند تا بر قدر ومنزلت آنان بیفزاید و قرآن مجید نیز در تشویق به ایمان و دانش اندوزی فرموده است :
خداوند مقام آن گروه از شما که ایمان آورده باشندو کسانی که به آنهادانش عطا گردیده رفیع می گرداند . ( سالم الصفار ، 1385 : ص 75)
بدون تردیددر قرآن معلمی جلوه ای از قدرت لایزال الهی است . نخستین آیات قرآن که بر قلب مبارک پیغمبر اکرم (ص) نازل شد :
« اقرا باسم ربک الذی خلق ، خلق الانسان من علق ، اقراء و ربک الاکرم ، الذی علم بالقلم ، علم الانسان مالم یعلم » ( قرآن مجید ،سوره علق : آیه 1)
« بخوان به نام پروردگارت که جهانیان را آفرید . انسان را از خون بسته سرشت ، بخوان و پروردگارت کریمترین است همان که آموخت با قلم ،آموخت به انسان آنچه را که نمی دانست »
آموزش و پرورش سنگ بنای آینده کشور است و شغل معلمی شریف و با عظمت است . امروزه کیفیت معلم به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت آموزش و پرورش قلمداد می شود . از مهمترین اهداف نظام آموزشی در هر جامعه ای حفظ عناصر و ارزش های اسلامی و فرهنگی است و این امر بدون تردید با تلاش معلمان محقق
می گردد .
فصل سوم
نقش تعلیم و تربیت در آموزش و پرورش در افزایش فرهنگ اسلامی مدارس چیست؟
تعلیم وتربیت یعنی آماده کردن فرد برای زندگی در اجتماع معین و آشنا ساختن وی به آداب و رسوم و عقاید و افکار خاص است .
یقیناً در بحث از آموزش و پرورش زمانی که از تعلیم وتربیت سخنی به میان می آید فلسفه تربیت و مبانی تربیت تفکیک و جدا خواهد شد ، چرا که فلسفه تربیت نه تنها وسیع تر از فلسفه سیاسی و اقتصادی ، اجتماعی و دینی است ، بلکه مجموعه و خلاصه آنهاست .
تربیت عبارت از رفع موانع و ایجاد مقتضیات و شرایط لازم برای اینکه استعدادهای انسان در جهت کمال مطلق شکوفا شود ( مصطفی دلشاد تهرانی ، 1380 :ص 22)
به نظر می رسد که برای ارتقای منزلت اجتماعی معلمان یک راه اساسی و چندین راه فرعی وجوددارد . بدون شک راه اصلی توجه و اهمیت دادن به مسئله منابع انسان و اولویت دادن به مفهوم سرمایه انسانی و سرمایه گذاری در تعلیم وتربیت است . سرمایه انسانی یک مفهوم کاملاً اقتصادی است . در حقیقت خصوصیات کیفی انسان نوعی
« سرمایه » است . زیرا این خصوصیات در پرتو آموزش ، توانائی های انسان را توسعه می بخشد و می تواند به صورت منبع درآمدهای بیشتر ، و یا رضایت خاطر فراوان تر در آینده در آید . چنین سرمایه ای « انسانی » است ، چرا که جزئی از اجزاء انسان را تشکیل می دهد ، با وی رشد می کند و با او از میان می رود . سرمایه انسانی به صورت کنونی در تاریخ اقتصادی ناشناخته مانده ، زیرا در تقسیم بندی سه گانه عوامل تولید ، جائی برای سرمایه انسانی در نظر گرفته نشده است ( مصطفی عمادزاده ، 1382 : ص 39)
به طور کلی سرمایه انسانی به کیفیت انسان ها و کیفیت توانایی های فردی می پردازد . بدون تردید ، در صورتی که به منابع انسانی اهمیت داده شود و سرمایه گذاری در تعلیم و تربیت در میان سایر گزینه های سرمایه گذاری اولویت یابد . سیاست های کلان کشور تغییر می یابد ، نتایج کار معلمان برای جامعه توجیه می شود ، حساسیت نقش معلم در توسعه کشور و فن آوری به درستی تبیین می گردد ، فقر و محرومیت از زندگی معلمان دورمی شود ، شیوه های جذب و تربیت معلم اصلاح می شود ، مدیریت آموزش و پرورش بهبود می یابد و در نتیجه ، منزلت اجتماعی معلمان ارتقاء می یابد . بدون تردید در فرایندتعلیم و تربیت بر اساس تقویت فرهنگ اسلامی ، برقراری رابطه انسانی با دانش آموزان و حفظ و تامین عزت نفس و احساس خود ارزشمندی آنان است . این امر استمرار فرهنگ اسلامی را در وجود دانش آموزان درونی می سازد و رفتارهای آنها مطابق با هنجارهای جامعه بروز و ظهور می یابد.
اساساً فرهنگ فردی معلم چه نقشی در ایجاد و تقویت فرهنگ اسلامی در مدارس دارد؟
معلم نباید فراموش کند ، که او کارگزاری است روحانی و ملزم به زندگی با نقش خود ، علاقمند به تمام اشیاء پیرامونی خود که الهام بخش راهنمایی هستند . محیط و پیرامون معلم می تواند مکمل فرهنگ فردی او باشد . معلم آگاه که به تدریس خود فکر می کند ، همیشه باید در فکر باروری کلاس درس خود باشد . از این راه است که او می تواند ، موقعیت کاری خود را استحکام بخشد . تکمیل معلومات معلم بستگی به مطالعه او و استفاده او از کتب و منابع علمی مختلف خواه در زمینه و خواه در حاشیه مواد تدریس دارد .
ولی اغلب داشتن یک کتابخانه شخصی برای هر معلمی امکان پذیر نیست . رفع این مشکل می تواند ، در شهرستانها بوسیله کتابخانه های دولتی ، در شهرستان های فاقد این امکان عمومی با خودیاری معلم به وسیله آموزش و پرورش متبوع و مدرسه مربوط مرتفع گردد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 28 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بررسی نقش و جایگاه معلم درایجاد وتقویت فرهنگ اسلامی در مدارس
