سفرهای دریایی و تاریخچه حمل ونقل دریایی
گفتار اول: آغاز سفرهای دریایی
کسی به درستی نمیداند که برای اولینبار چه شخصی از تنه درختان برای عبور از رودخانهها و دریاچهها و دریاها استفاده کرد و یا چه قوم و ملتی مبادرت به ساختن قایق و لنج نمود. ولی آنچه مشخص است، اینست که بشر اولیه بعد از سکونت در کنار آبهای ساکن و جاری، بالاخره با استفاده از تنه درختان توپر و یا پوک به موازات ساحل، در روی آبها به گردش پرداخت و بعدها با خالی کردن تنه درختان، آنها را تبدیل به قایق نمود و سپس در طی قرنهای بعدی با ساختن شناورهای بزرگ و بزرگتر و کمک گرفتن از نیروی پارو و باد، از آنها در عبور از دریاها بهره برد و به جزایر و سرزمینهای دور، دست یافت. پییر روسو مینویسد:
(( چنین تصور میرود که هنر دریانوردی روزی ابداع شد که ملاحظه کردند راههای دریایی غالبا خیلی کوتاهتر و عملیتر از راههای زمینی میباشند))[1]
اسماعیل رائین[2]، درباره نخستین قایقهای ساخته دست بشر مینویسد:
((قایقهای اولیه بشر از تنه درختان کهنسال که میان آن را تهی میکردند، درست میشد، با پاروهای کوتاه وپهن و چوبهای بلند که سر آن غالبا به کف رودخانه میرسید و با مساعد بودن بادهای موافق از آب میگذشتند. تختههایی که تنه این کشتیها را تشکیل میداد با طنابهای تابیده محکم علفی به یکدیگر وصل میشد و با این وسیله برای ماهیگیری یا صید صدف و به دست آوردن مروارید به وسط دریا میرفتند. ولی این وسیله در برابر بادهای سخت موسمی تاب مقاومت نداشته است. آنتوان ویلهلم بروگر[3] باستان شناس نروژی معتقد است که، ساختن قایق از زمانهای بسیار دور معمول بوده و در ردیف کهنترین اختراعات بشری است که ساکنین سواحل دریاها و رودخانهها از آن اطلاع داشتهاند و زمان اختراع آن را از 3000 تا1500 پیش از میلاد تخمین میزنند)).[4]
برتا موریس پارکر نویسنده فرهنگنامه در دستیابی تدریجی بشر به انواع قایق و شناور بدن شرح اشاره میکند:
((پیش از آنکه آدمی بتواند قایق بسازد، رودخانههای پهن همچون دیوار بلندی بود که زمینهای دو سکوی آن رود را از هم جدا میکرد، با ساخته شدن قایق، انسان توانست بر روی آب سفر کند. بعدها قایق وسیله مهمی برای گسترش تمدن شد. ممکن است که اندیشه ساختن قایق برای نخستین کسی که قایق را ساخته است، به این صورت پیدا شده باشد:
وی بر کنار رودخانهای ایستاده بود و از دور نشانههای وجود شکارگاه خوبی را در کرانه مقابل میدید، تنه درختی بر روی آب شنا میکرد، شاید از فکرش گذشت که با کمک پای خود ممکن است بتواند تنه درخت را از این طرف رود به آن طرف ببرد، همین کار را کرد.
دست کم اینرا میتوانیم به یقین بدانیم که آدمی پیش از آنکه بتواند چیزی برای سفر کردن با آن بر روی آب بسازد، آموخت که چگونه بر تنه درختان بر روی آب سوار شود، پس از آنکه آدمیان سوار شدن بر یک تنه درخت را آموختند، گام دیگری برداشتند و آن، این بود که، چند تنه درخت را با پوست و تسمه و الیاف درختان به یگدیگر بستند، به این ترتیب کلک ساخته شد و نیز به آسانی دریافتند که اگر میان تنه درخت را خالی کنند و در آن بنشینند، بهتر از آن است که بر روی تنه درخت سوار شوند. هیچکس نمیداند که در کجا چنین قایقی ساخته شده و راننده آن چه کسی بوده است)).[5]
بند اول : تاریخچه حملونقل دریایی جهان
اقوام مینو ساکن جزیره کرت[6] از اولین اجتماعاتی بودند که بازرگانی و رفتوآمد از راههای دریایی را به عنوان فعالیتهای اقتصادی انتخاب کردند. از جوامع آسیایی، فنیقیها دریانورد بودند و در پیوند با امپراتوری بزرگ ایران از استقلال نسبی برخوردار شده و بر محور امور دریایی و دریانوردی به همکاری با پارسیان پرداختند. نیاز به توسعه دامنه تجارت، بخش دیگری از این انگیزه، تمایل به دریا و حملنقل دریایی را تشکیل میدهد و این نهفته در هر عملکرد نظامی است. فاتحان پس از فتح کاخها به فتح بازارها اقدام میکنند و پس از ورود فرماندهان لشکری و سربازها، تجار و بازرگانان به سرزمینهای جدید وارد میشوند. پس از کسب پیروزی، بازرگانان جامعههای کشاورزی، مبادرت به کشف بازارها میکردند و از آنجا که هزینههای حملونقل سنگین بود، بازرگانان سعی میکردند تا حد امکان به تجارت کالاهای کموزن ولی دارای ارزش اقتصادی زیاد بپردازند. فرآوردههای ابریشمی، ادویه معطر، اسباب تزئینی ظریف وسنگهای ریز قیمتی از انواع این کالاها بودند. اما بازارهای دیگری نیز برای کالاهای حجیم در آنسوی دریاها وجود داشت که فقط روش حملونقل دریایی پاسخگوی آن بود و میتوانست راه مناسبی برای ارضای تمایلات رو به رشد تجارت باشد. چنین تمایلاتی در دوران متعلق به قرون وسطی به اوج شکوفایی رساند.
حملونقل دریایی از زمانهای دور زمینهساز رشد و توسعه تمدنها بوده و موجب تغییر و پیشرفت افق دید بشر گردیده است. از 6000 هزار سال پیش از میلاد مسیح، مصریان دارای کشتیهایی با دکل و بادبان بودند و از 3000 سال پیش از میلاد مسیح، کشتیهایی با نام گالی در رود نیل مورد استفاده قرار میگرفتند. در عصر حضرت سلیمان پیامبر (حدود سالهای 922 تا 961 پیش از میلاد) کشتیهای گالی فنیقیها از قبرس، مصر، آفریقا و دیگر سرزمینها، مس، کاغذ مصری( پاپیروس)، دندان فیل(عاج)، طلا و برده بارگیری مینمودند.
آمده است[7] تا پیش از ساخت قطبنما در اروپا، دریانوردان اروپایی برای سفر در دریاها از امکانات ابتدایی بهره میبردند. برای پیدا کردن راه خشکی از پرواز پرندگان همراه کشتی استفاده و در شرایط عام، در نیمکره شمالی از ستاره قطبی و از خورشید در هنگام ظهر به منظور تعیین موقعیت جنوب استفاده میکردند. بعدها دریانوردان با استفاده از تجربههای مختلفی که کسب کرده بودند، امکان ناوبری خود را افزایش دادند. در ابتدا دریانوردی مختص مسیرها و فاصلههای مشخص بود مانند؛ گذرگاه مانش، دریای مدیترانه و حدودی از دریای بالتیک. ساخت و ورود قطبنما و سکان کشتی به این عرصه باعث ایجاد تحولات و پیشرفتهای قابلتوجهی در کشتیرانی شد. در مدارک اروپایی، از اواخر قرن دوازدهم درباره قطبنما سخن به میان میآید. پییر روسو مینویسد:
اولین باری که در مدارک موجود اروپایی، از قطبنما گفتگو میشود، مربوط به سال 1200میلادی در فرانسه، 1207 در انگلستان و 1213 در ایسلند است. این قطبنما بهطور کامل ابتدایی بوده و از پرکاهی تشکیل میشده که عقربه مغناطیسی بر آن قرار داشته است و مجموعه آنها را روی تشتک آبی میگذاشتهاند. پییرروسو همچنین مینویسد: با ذکر قطبنما با اختراعی مواجه میشویم که تا پیدایش مدرک خلاف آن، کشور چین میتواند اولویت در اختراع آنرا به خود منسوب کند. آنچنان که مشهور است، در زمان سلطنت سلسله تسین در کشور چین (265 تا 419 میلادی) برای یافتن سمت جنوب، از عقربه مغناطیس در ارابههای مغناطیسی استفاده میکردند و آن عبارت از ارابهای بود که مجسمه کوچکی بر آن قرار داشت که میتوانست در حول محور قائمی حرکت کند و در داخل آن، آهنربایی تعبیه شده بود به نحوی که آدمک مزبور تحت تاثیر آن بطور خودکار همواره متوجه سمت جنوب میشد.[8]
طی قرن پانزدهم، دریانوردان اروپایی سفرهای مخاطرهآمیزی را با هدف کشف راهها و سرزمینهای جدید و انجام مبادلات بازرگانی وسیعتر آغاز کردند. توسعه حملونقل دریایی به سمت چین و هند و برتریجویی بر تجار و بازرگانان خاورمیانه از جمله اهداف آنان بود. در ادامه تعقیب چنین اهدافی قاره آمریکا کشف شد. اروپاییان و در ابتدا پرتغالیها و اسپانیاییها آنرا در اختیار گرفتند و ظرف پنجاه سال با غلبه برتمدن "اینکا" در پرو فعلی و "ازتک "در مکزیک بطور کامل، صاحب یک سرزمین ثروتمند و غنی شدند. در این شرایط آرام آرام تغییراتی در اوضاع طبقات اجتماعی پدیدار شد، بطوریکه احیای تجارت و پیدایش شهرها را در پی داشت، کشاورزی رونق زیادی پیدا کرد و به حملونقل محصولات کشاورزی (گندم، پارچه، ادویه، پنبه، ابریشم) جان تازه داد. تجارت دریایی باعث رونق حملونقل دریایی و شهرهای بندری و ساحلی گردید. جنوا، ونیز، مارسی، سواحل لومبارد، کرانههای دریای مانش، دریای مدیترانه و بالتیک و رود راین در این شرایط توسعه گستردهای را شاهد بودند.[9]
بند دوم: تاریخچه حملونقل دریایی ایران
اسناد و مدارک تاریخی شایان توجهی که در طی دهههای اخیر به دست آمده است،[10] بر این موضوع تاکید دارد که ایرانیان قبل از پیدایش خط، یعنی چندین هزار سال قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) با دریانوردی آشنا و همچنین دارای ابتکارات و ابداعاتی هم در زمینه دریانوردی بودهاند. افرادی همچون لردکرزن انگلیسی،[11] لرد بلگریو و سرآرنولد ویلسن و ر.وادالا نایب کنسول فرانسه در بوشهر در کتابها و خاطرات خود مدام سعی در خلافگویی در رابطه با دریانوردی ایرانیان کرده و ابتکارات ایرانیان را به دیگران نسبت دادهاند. به نظر نگارنده، این امر عجیبی نیست زیراکه انگلیسیها، فرانسویها و پرتغالیها اصولا در سرقت تاریخ و تمدن و انتساب آن به دیگران و یا خود و همچنین استعمار و دروغ سابقه درخشانی دارند.
در کنار تحریفگران تاریخ، اشخاص با وجدانی نیز وجود دارند که حقیقت را بر روی کاغذ میآورند و در دسته نابودگران واقعیت قرار نمیگیرند، از جمله پاول جلیناس[12] و روبرت شارف[13] که در کتاب تاریخ دنیا [14]یادآور میشوند :
((داریوش اول بزرگترین بحریه را که تا آن روز در جهان مانند نداشت، پدید آورد و سازمان یاد شده به عهد خشایارشا گسترده و پهناور گردید و نیرویی شگرف یافت)).
همین دانشمندان مینویسند:
ایرانیان در دوران هخامنشی نخستین دریانوردانی بودند که در راه شناسانیدن زوایای ناشناخته دنیا گام برداشته و در طریق ایجاد گذرگاههای دریایی، بیامان کوشیدند و تسهیلات بایستهای را در راستای حملونقل دریایی فراهم آوردند. برای مثال پیوستن دریای سرخ به دریای مدیترانه در عهد داریوش اول و ایجاد پلهای جابهجا شونده و شناور به روی تنگه داردانل در عصر خشایارشا را میتوان دلیل بارزی بر این مدعا دانست.
همچنین بنا به نوشته هرودوت :
(( قسمت بیشتر قاره آسیا در عصر و زمان داریوش و به وسیله سیلاکس سردار و دریاسالار وی کشف گردید و باید گفت که سیلاکس در سالهای 516 تا 512 پیش از میلاد کار عظیمی را به انجام رسانده است)). جرج سارتن پس از نام بردن از چهار دریانورد باستانی از جمله اسکولاکس(سیلاکس)، ساتاسپس(صد اسب) تحت سرپرستی ایران و دو نفر دریانورد دیگر به اسم هانون و هیمیلکون از اهالی قرطاجنه(کارتاژ) که متحد با ایران بر ضد یونان بهشمار میرفتند، در پایان بحث دریانوردی هانون کارتاژی و مقایسه سفر او با ساتاسپس ایرانی مینویسد:[15]
(( این دو دریانورد یا لااقل یکی از آن دو توانستهاند سواحل شمال غربی آفریقا را بشناسند و برای پیبردن به اهمیت کاری که کردهاند، باید به خاطر آورد که تا دو هزار سال پس از آن زمان هیچکس از حدودی که آن دو نفر دریانورد باستانی به آنجا رسیده بودند، تجاوز نکرده است)).[16]
نوشتهاند خلیجپارس جایگاه بشر اولیه بوده است و انسانهای نخستین برای اولینبار در این دریا به قایقرانی پرداختند و سپس هنر قایقسازی را همراه قایقهای خود به آبراهها و دریاهای دیگر بردند. حاشیه ساحلی خلیجپارس و دریایعمان از زمانهای بسیار دور محل سکونت طوایف مختلف و این دریا مسیر عبور و مرور قایقها و کشتیهای قبایل و ملتهای مختلف آن روزگار بوده است. در طول تاریخ گذشته سومریها، کلدانیها، آشوریها، ایلامیها و بابلیها در سرتاسر دریایعمان، خلیجپارس و دریایسرخ به رفتوآمد و دریانوردی اشتغال داشتند. علاوه بر آبهای اصلی کشور، رودخانهها و دریاچههای داخلی نیز محل عبور شناورهای کوچک و بزرگ اعم از پارویی و بادبانی بودهاند و بیشترین کالاها و مایحتاج ملل مختلف از این راه به بندرها و سواحل دور و نزدیک رسانیده میشده است.
کشف مهرگلی شهر چغامیش بیانگر این مطلب است که ایران دارای قدیمیترین سند دریانوردی جهان است و این مهر گلی که قدمت آن به شش هزار سال قبل از میلاد میرسد، به وضوح نشان میدهد که ایرانیان پیش از اختراع خط به دریانوردی و سفر در دریا پرداختند. مهمتر از همه اینکه ایرانیان قبل از اینکه به فکر ایجاد روزی به نام روز دریانوردی باشند، روز دهم مرداد مصادف با روز اول ماه اوت میلادی را روز دریانوردی خود قرار داده بودند.
[1] روسو، پییر، تاریخ صنایع و اختراعات، ترجمه حسن صفاری، انتشارات امیرکبیر، 1346
[2] رائین،اسماعیل،دریانوردی ایرانیان،ج 1و2،انتشارات جاویدان،تهران1345
[3] Antoin Wilhelm Broger
[4] رائین، اسماعیل، دریانوردی ایرانیان، ج 1و2، تهرن، انتشارات جاویدان، ص 140
[5] موریس پارکر،برتا، فرهنگنامه،ترجمه رضا اقصی، ج11، تهران، انتشارات امیرکبیر،1346،ص 1062-1063
[6] Crete
نوربخش،حسین،ایرانیان دریانورد پیشگام و نوآور دردریاها،روابط عمومی کشتیرانی جمهوری اسلامی،تهران 1376، ص 7[7]
همان،ص 18[8]
شرکت تحقیق وانتشارمسایل حملونقل ایران،از دریای پارستادریای چین، تهران 1346، ص 65[9]
همان، ص 10[10]
[11] وزیر امور خارجه انگلیس و خاورشناس و نایب السلطنه هندوستان در سالهای 1900-1905
[12] Paul J. Jelinas
[13] Robert Sharff
[14] History Of World
نوربخش،حسین،ایرانیاندریانوردپیشگامدردریاها ،روابطعمومی کشتیرانی جمهوری اسلامی، تهران 1376، ص 25[15]
[16] سارتن جرج ، تاریخ علم ترجمه احمد آرام، تهران موسسه مطبوعاتی امیرکبیر،1346،ص319
فرمت ورد قابل ویرایش
تعداد صفحات: 41
مبانی نظری و پیشنه تحقیق جهت نوشتن فصل دوم پایان نامه ارشد و دکتری
همراه با رفرنس نویسی و پاورقی داخل متن
منابع فارسی کامل
منابع انگلیسی کامل
ما در این بخش علاوه بر منابع مبانی نظری، منابع کلی دیگری رو برایتان در نظر گرفتیم تا همواره در نوشتن پایان نامه از این منابع بهره مند گردید.
تحقیق بررسی حمل و نقل دریایی با فرمت ورد
