مقدمه :
یادگیری تغییر نسبتا دایمی در رفتار است که در نتیجه تمرین حاصل شده است. تغییراتی در رفتار که حاصل‌اش (و نه تمرین) ، با شرایط موقت جاندار (مثل خستگی یا حالات ناشی از مصرف برخی داروها) باشند مشمول این تعریف نمی‌شود
نقش یادگیری در همه صحنه‌های زندگی نمایان است. یادگیری نه تنها در آموختن خاص مطالب درسی ، بلکه در رشد هیجانی ، تعامل اجتماعی و حتی رشد شخصیت نیز دخالت دارد. مثلا یاد می‌گیریم از چه چیزی بترسیم، چه چیز را دوست بداریم. چگونه مودبانه رفتار کنیم و چگونه صمیمیت نشان دهیم.
نظریه های یادگیری
اصولاً هر فعالیتی یک مبنای نظری دارد که منتج از یک سری تحقیقات و تابع یک اصول و شناخت کلیت یافته¬ای است .
نظریه به معنای وسیع عبارتست از تعبیر و تفسیر حوزه ای از شناخت . در نتیجه براساس این تعریف، نظریه¬های یادگیری اصول کلیت یافته¬ای هستند در زمینه یادگیری و شرایط آن . یعنی نظریه¬های یادگیری در واقع تحلیل کننده شرایط یادگیری است .
بسیاری از معلمین و دانشجویان بین نظریه و فرضیه تفاوت قائل نیستند یا اشتباه می¬کنند وقتی می-گوییم فرضیه یعنی یک راه حل احتمالی علمی مسأ¬له در برابر یک مسأ¬له¬ای که هنوز صحت و سقم آن تأیید و یا رد نشده است .
اما نظریه ها مجموعه ای از معرفت و دانش بشری هستند در حوزه¬ای از مطالعات که دقیقاً به اثبات رسید ، این نظریه یا مجموعه تحقیقات یک کلیات دارند که مجموعه آنها را شامل می¬شود . در واقع بر اساس آن کلیات است که شما می¬توانید یک فعالیت را تعریف و تفسیر کنید بنابراین به معنای تأ¬یید نشده هستند ، اما به این معنی نیست که مطلق باشد ، همین است و دیگر عوض نمی¬شود ، خیر . پس نظریه قابل تغییر و تحول هست. در نظریه مجموعه عوامل در اختیار محقق نیست مخصوصاً در تحقیقات علوم انسانی و گیاهی ، گر چه اکثر نظریه¬ها¬یمان در روانشناسی تربیتی و یادگیری بر اساس تحقیقاتی است که در آزمایشگاه صورت گرفته و دقیقاً همان مراحل کنترل که در بقیه تحقیقات وجود دارد در اینجا حاکم است ولی با این حال ما نظریه را بعنوان یک قانون و قطعیت نگاه نمی¬کنیم ولی نتایج تأ¬یید شده و پذیرفته شده بر اساس کار محقّقان است .
نظریه¬های مختلفی در زمینه یادگیری وجود دارد که ما آنها را در دو حوزه و قلمرو مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم .
حوزه رفتار گرایی یا نظریه¬های شرطی
حوزه نظریه¬های شناختی
دیدگاه این دو نظریه در مورد یادگیری و حتی در زمینه آموزش کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند. حال این سؤال مطرح می¬گردد که اگر یادگیری یک مفهوم مشخص است ، پس چرا این همه نظریه¬های مختلف وجود دارد و نقد زیاد شده است ؟
دلیل آن اینست که محقق و روانشناس بر اساس دیدگاه خود و یا از منظری که به یادگیری نگاه می¬کند آنرا تعبیر و تفسیر می¬کند بنابراین نگاه او درست است و غلط نیست . او از یک زاویه نگاه می¬کند اما باید یادآور شد که نظریه نمی¬تواند باز¬گو کننده تمام مجموعه فرآیند یادگیری باشد .
اگر چه مقوله بحثمان در این حوزه و حیطه نیست و عزیزان باید به کتاب روانشناسی تربیتی و یادگیری مراجعه کنند . اما چون در جلسه قبل بحث ما تدریس و یادگیری بود لذا باید از نظریه یادگیری تا حدودی آشنا باشیم .
در نظریه رفتارگرایی افراد زیادی را دیدید که معروفترین آنها اسکینر و پاولف می¬باشند. اما آنچه در روانشناسی تربیتی بیشتر مطرح می¬باشد اسم اسکینراست که مترادف شده با رفتارگرایی رفتارگرایان اصولاً یادگیری را عبارت از ایجاد و تقویت رابطه و پیوند بین محرک و پاسخ در سیستم عصبی فرد می¬دانند . اینها معتقدند یک نوع رابطه و پیوند عصبی بین محرک و پاسخ است که در فرد تغییر ایجاد می¬کند .
البته دیدگاهها متفاوت است که مشهورترین آنها شرطی شدن کلاسیک یا شرطی شدن پاولوفی و یا شرطی شدن واکنشی است و دیگر نظریه شرطی شدن فعال است که بیشتر بنام اسکینر است ، که ما سعی می¬کنیم برای نمونه اشاره کنیم . و بعد این نظریه¬ها را تحت عنوان الگوهای یادگیری دنبال کنیم.
حال سؤال اینجاست که چرا ما نظریه¬ها را تحت عنوان یادگیری دنبال کنیم ؟
می¬گوئیم چون می¬خواهیم کاربرد آن را بررسی کنیم بهمین دلیل نظریه¬ها را تحت عنوان الگوهای یادگیری ذکر می¬کنیم .
پس از دیدگاه رفتارگریان یا شرطی شدن ، یادگیری یا تغییر عبارتست از ایجاد و تقویت رابطه بین محرک و پاسخ در حالی که در نظریه شناختی برعکس است . آنها معتقدند یادگیری ناشی از شناخت، ادراک و بصیرت است اما به هیچ وجه شناختیها منکر نظریه رفتارگرایان نیستند چون هر کدام از آنها از زاویه¬ای به قضیه نگاه می¬کنند به قول مولوی « هر کسی از دید خود شد یار من وز درون من نجست اسرار من » بنابراین هر کس نظر خودشان را بیان می¬کنند .
برای نمونه از رفتاریها ، نظریه سورن¬لایت و از شناختیها هم نظریه « برونر » را مطرح می¬کنیم و تیتروار آنرا مورد بحث و بررسی قرار می¬دهیم .
همه شما با کاری که آقای سورون¬لایت با گربه یا حیوانی که در قفس بوده انجام داده. آشنا هستید حیوان گرسنه است ، و وقتی که گرسنه است به تلاش می¬افتد ، و حرکت می¬کند و بطور نا¬خودآگاه بر روی کفه قرار می¬گیرد ، به محض اینکه روی کفه قرار گرفته غذا در اختیارش قرار داده می¬شود. گربه ، کم کم از طریق آزمایش و خطا درمی¬یابد که هرگاه غذا می¬خواهد باید روی کفه قرار بگیرد بر همین اساس از نگاه سورون¬لایت و اسکینر ، یادگیری چه در انسان و حیوان در اثر کوشش و خطا ایجاد می¬شود . آنان برای تحلیل و حمایت نظری از بحث خودشان ، تحقیقات آزمایشگاهی زیادی دارند و سه قانون را مطرح می¬کند .
یکی از این قوانین ، قانون آمادگی است ، قانون آمادگی یعنی چه ؟
یعنی اینکه فرد باید به یک مرحله از رشد و دانش برسد که بتواند موضوع را بفهمد ، مثلاً فردی چراغ نفتی دارد و می¬خواهد روشن کند کبریت می¬زند ولی روشن نمی¬شود . فکر می¬کند نفت ندارد و یا کبریت مشکل دارد ولی مشکل از آنها نیست با اندکی دقت متوجه می¬شود فتیله به اندازه کافی بالا کشیده نشده که شعله بتواند به آن برسد.
بنابراین کار معلم در اصرار وزیدن برای آموزش دادن دانش¬آموزان که از نظر ظرفیت عقلی و ذهنی به آن مرحله نرسیده مثل روشن کردن چراغ نفتی است .
قانون دیگری که آقای سورون¬لایت در بحث مطرح می¬کند ، قانون اثر است
یعنی بین محرک و پاسخ باید رابطه خوشایندی وجود داشته باشد . یعنی اگر گربه که بر روی کفه قرار گرفته بجای غذا ، کتک بخورد . آیا دوباره بر روی آن کفه قرار خواهد گرفت برای گرفتن غذا ؟ مسلماً خیر پس غذا ، یک عامل محرک خوشایند است .
در این آزمایش و خطا وقتی رفتاری از ارگانیسم سر زد . باید این رفتار همراه باشد با یک فرایند خوشایند تا موجب تثبیت شود . این یک قانون اثر است .
سومین قانونی که آقای سورون¬لایت مطرح می¬کند، قانون تمرین و تکرار است
ایشان معتقد است وقتی قانون اثر یعنی رابطه بین محرک و پاسخ خوشایند شد . اگر چنین رفتاری تکرار و تمرین شود ، بیشر تأثیر می¬گذارد . بنابراین در نظامهای آموزشی ، فرهنگ تکلیف و تمرین دادن رایج شد ولی سؤال اینجاست که آیا هر نوع تکلیف و تمرین و یا تکراری موجب یادگیری خواهد شد . جای تأمل دارد و حتی خود آقای سورون¬لایت در پایان کارهایش می-گوید ، هر تغییر تکراری موجب یادگیری نمی¬شود و حتی ممکن است برخی از تمرینها موجب باز داشتن یادگیری و کندی یادگیری شود . مثل تمرینهایی که در گذشته اغلب مدارس داشند ، تمرینهای تکراری و بی¬معنا و خسته کننده¬ای که ما در طول تحصیلات داشتیم .
در اینجا سورون¬لایت حداقل دو ویژگی برای تمرین مطرح می¬کند
عامل شدت : به زبان ساده هر چه محرک در مقابل محرکی که ارائه می¬شود خوشایند باشد و از شدت خوشایندی بیشتری بر¬خوردار باشد ، یادگیری بیشتر خواهد بود یعنی اگر تمرینی که من انجام می¬دهم احساس کنم علاقه¬مند به این تمرین هستم ، آن تمرین مؤثر است و اگر تمرین با بی¬میلی و با فشار انجام دهم ، نتیجه بخش نیست .
عامل تازگی : هر چقدر فعالیتی که ارگانیسم بخواهد انجام دهد ، تازگی داشته باشد ، یادگیری بیشتر است و هر چقدر مطالب تکراری و کهنه باشد و از تازگی برخوردار نباشد آن تمرین ، زیاد تمرین موثر نخواهد بود . بنابراین معلمان در امر تدریس و آموزش بچه¬ها باید به این دو امر توجه داشته باشد و اگر دو عامل شدت و تازگی در تمرین حذف شود ، درس جذابیت خود را از دست می¬دهد اما در نگاه شناختی«برونر» بعنوان یکی از شاخصه¬های این نوع تئوری مطرح می-باشد .
در حالیکه رفتارگراها معتقدند که محیط یک عامل بسیار مهم در امر یادگیری است . همانطوری که اسکینر اشاره کرد و می¬گوید با دستکاری عامل محیط می¬توانیم موجب یادگیری آن موجود زنده شویم اما در دیدگاه شناختیها ، یادگیری را . تنها عامل محیطی نمی¬دانند بلکه آنرا یک عامل درونی و ذهنی رابطه و شناخت پدیدها ، بصیرت و بینش تلقی می¬کنند .
« برونر » در فرایند یادگیری بر چند عامل تاکید دارد
تاکید بر فرایند یادگیری : رفتارگراها به نتیجه بیشتر توجه می¬کنند . مثل خودمان که چی یاد گرفتیم در حالیکه شناختیها مثل برونر به فرایند بیشتر توجه دارد . مثلاً چگونه یاد گرفتیم .
ممکن است یک دانش آموز در کلاس بیست بگیرد اما نه از طریق تجزیه و تحلیل و فهم و آزمایش بلکه فقط از طریق تکرار محض . « برونر » می¬گوید : این واقعاً ارزشمند نیست . آن نتیجه¬ای ارزشمند است که در فرایند مطلوب کسب شود و یا ممکن است محصول یک کارخانه-ای بسیار مرغوب باشد اما همین کالای مرغوب در اثر استثمار کارگر بوجود آمده باشد . کالایی ارزشمند است که در یک فرایند تولید عادلانه و در محیط سالم بوجود بیاید . بهمین خاطر برونر به فرایند بیشتر توجه می¬کند .
تاکید بر ساخت شناختی¬فرد فرد زمانی مسأله¬ای را یاد می¬گیرد که زمینه و پایه آن را در ذهن داشته باشد و اگر زمینه و پایه آنرا در ذهن نداشته باشد یادگیری صورت نمی¬گیرد .
تاکید بر بصیرت و شهود . یعنی کشف رابطه .
انگیزش درونی :
البته « برونر » انگیزه بیرونی را رد نمی¬کند می¬گوید شما وقتی شاگرد فعالیتی را انجام می¬دهد پاداش می¬دهید و او را تقویت می¬کنید ولی تا چقدر ؟ بالاخره بجایی می¬رسید که دیگر محرکهای شما تأثیر¬گذار نیست . ایشان می¬گوید : یادگیری اگر بر اساس انگیزه¬های درونی باشد مثل شاگردی که پیشرفت و اعتبار را دوست دارد حتی اگر پدر و مادر توصیه کنند کمتر بخوان و کمتر کار کن ولی او علاقمند است چون انگیزه درونی دارد .
شناختیها به محرک درونی و انگیزهای درونی بیشتر بهاء می¬دهند در حالیکه رفتارگراها به انگیزهای بیرونی بیشتر اهمیت می¬دهند . این بدان معنی نیست که رفتارگراها انگیزهای درونی را قبول ندارند یا شناختیها انگیزهای بیرونی را . بنابراین معلم خوب ، معلمی است که در شرایط خاص تشخیص دهد کدام یک از محرکها را استفاده کند و تا بتواند محرکهای بیرونی را به محرکهای درونی تبدیل کند . یادگیری از راه دور: ابزار نیرومندی برای متخصصان پرتوانمند
پرتوانمندی(multiskilling) اصطلاح جدیدی در زبان انگلیسی است و بواقع آنقدر جدید است که هنوز در تازه‌ترین نگارش‌های لغتنامه‌های انگلیسی آکسفورد و وبستر نیامده است. من تعریف کوتاهی برای این واژه دارم: «به‌دست‌آوردن و به‌کاربستن مجموعه‌ای از مهارت‌های مختلف در محل کار». این واژه بسیار مورد استفادة متخصصان منابع انسانی قرار می‌گیرد.
در این دوران که خرید از مراکز خارجی رواج می‌یابد و اندازه و قطع کالاها کوچک و کوچک‌تر می‌شود و در نتیجه، بیکاری به تهدیدی جدی بدل می‌گردد، نیاز فزاینده و فوری ما این است که به افرادی پرتوانمند بدل شویم. خصوصاً حرفة اطلاع‌رسانی در بریتانیا از رکود اقتصادی و کاهش تبعی تعداد کارکنان کتابداری و اطلاع‌رسانی صدمه دیده است. مشاهدة افرادی در کتابخانه که هر یک کار دو یا سه نفر را انجام می‌دهند، یا می‌کوشند که انجام دهند، نامعمول نیست. اکنون افراد خیلی زود درمی‌یابند که از آنان انتظار می‌رود یک شبه مهارت‌هایی را ــ مثلاً ــ در مدیریت مالی، مدیریت پروژه، یا بازاریابی، علاوه بر تخصصی که در مدیریت اطلاعات دارند به دست آورند.
مهندسان اجتماعی پیش‌بینی می‌کنند که در آینده‌ای نه چندان دور، زمانی می‌رسد که م در طول حیات کاری خود، چندین بار حرفة خود را تغییر می‌دهیم. حتی امروز نیز انعطاف‌پذیری در برخورد ما با کارکردهای شغلی‌مان برای اشتغال مداوم و مستمر، یک الزام همگانی است. آیا توانایی چشم بستن بر این گرایش را داریم، یا اینکه می‌توانیم برای حفظ شغل خود گام‌هایی برداریم و چه بسا شغل‌های جدید و رضایتبخش دست و پا کنیم؟ چگونه می‌توان این کار را انجام داد؟ با پرتوانمندی؛ یعنی با تضمین این که بتوانیم به کارفرمایان ــ کنونی و آتی ــ خود نشان دهیم که دارای مهارت‌های مطلوب هستیم.
برنامه‌های مهارت‌آموزی و ارزشیابی علمی در بریتانیا وجهة فزاینده‌ای یافته است؛ در نتیجه بازار تحصیل و مهارت‌آموزی در بریتانیا اکنون دارای گردش سالانه‌ای برابر با 5/3 میلیون پوند است. کمیسیون اروپایی برنامه‌ای با نام «لئوناردو داوینچی» با هدف ترویج توسعة خط‌مشی‌ها و اقدامات مستمر شغلی ارائه کرده و بودجه‌ای در حدود 600 میلیون دلار امریکایی تنها به همین برنامه که از 1995 تا 1999 اجرا خواهد شد تخصیص داده است.
مفهوم محوری برنامة لئوناردو این است که مهارت‌آموزی باید جزئی همیشگی و ضروری از حیات کاری فرد باشد، و به منظور پشتیبانی از ایدة نیروی کار پرتوانمند و کاملاً کیفی، سال 1996 «سال یادگیری مادام العمر» نامیده شده است. اکنون به مهارت‌آموزی یا یادگیری، بسیار بیشتر از هر زمان دیگری توجه می‌شود. بسته‌های آموزش آزاد، یا از راه دور، زیاد شده‌اند. در راستای اهداف این مقاله، اصطلاح «یادگیری از دور» (یعنی زمانی که دانشجو یک موضوع یا مهارت را، بیرون از محیط کلاس درس و بدون کمک گرفتن از آموزش چهره به چهره، با استفاده از کتاب راهنما، نوار دیداری یا شنیداری، و دیگر رسانه‌های الکترونیکی و البته با پشتیبانی آموزش از راه دور می‌آموزد) مفهوم «یادگیری آزاد»(open learning) (نوعی از یادگیری که بیرون از کلاس درس انجام می‌شود و نوارهای دیداری و شنیداری، کتاب‌های خودآموز، و... را در بر می‌گیرد) را نیز شامل می‌شود.
در برنامة مطلوب مهارت‌آموزی، ممکن است مهارت‌آموزی «ضمن خدمت»، مهارت‌آموزی رسمی همگانی در کلاس درس، و انواع گوناگون آموزش از راه دور با هم ترکیب شوند. به نظر من هیچ نوع مهارت‌آموزی بهتر از آن مهارت‌آموزی «ضمن خدمت» که به وسیلة یک متخصص داده شود نیست. اما در غیاب این نوع از آموزش، محصولات آموزش از دور می‌توانند جایگزین قابل قبولی به شمار آیند. اگرچه آموزش از دور راه حلی برای موانع موجود بر سر راه مهارت‌آموزی ــ موانعی همچون هزینه، غیبت کارکنان، و ...ــ ارائه می‌دهد، اما معایبی نیز دارد. یادگیرندة از راه دور چه‌بسا که احساس انزوا کند و دلش هوای تعامل چهره به چهره با همدرسانش را کند؛ او می‌خواهد با جلب توجه مستقیم و شخصی معلم، اطمینان خاطر کسب کند. بعلاوه، چه بسا از نظر استفاده‌کننده، بسته‌های آموزش از راه دور موجود، قالب کاملاً مناسب نداشته باشند. بهترین بسته‌های آموزش از راه دور، اگر استفاده کننده مجبور باشد برای استفاده از آن بر روی نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای جدید سرمایه‌گذاری کند، ارزش خود را از دست می‌دهند.
آموزش از دور به چند دلیل از پروفایل بسیار خوبی برخوردار است:
1. به استفاده‌کننده امکان می‌دهد به جای غیبت از محل کار، خودش در فرصت‌های خاص خودش مطالعه کند. این امر البته ممکن است از نظر استفاده‌کننده، در مقایسه با حضور
در یک دورة همگانی، یک اشکال باشد! در هر حال برای کسی که در یک بخش کوچک و کم بودجه کار میکند، برنامة آموزش از دور تنها گزینة موجود است؛
2.استفاده‌کننده میتواند با سرعت خاص خود مطالعه را پی بگیرد؛
3. دورة آموزش از راه دور باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های سفر و اسکان می‌شود، و
مستلزم غیبت کارکنان هم نیست ــ و این امر همیشه موضوع جذابی برای کارفرمایان است؛
4. برنامه‌های آموزش از دور در طیفی از رسانه‌ها موجودند. برخی از بسته‌های آموزشی
مشابه در رسانه‌های مختلف عرضه می‌شوند و در نتیجه استفاده کننده میتواند قالبی را
انتخاب کند که بیش‌ترین تناسب را با نیازها و منابع او دارد؛
5. با این شیوه، آموزش در تمام دنیا دسترس‌پذیر می‌شود. دوره‌های بسیاری هستند که
عمدة آنها در حال حاضر از سوی دانشگاه‌های امریکا ارائه می‌شوند و
دوره‌های کوتاه‌مدت و دوره‌های مقطع‌دار را بر روی اینترنت عرضه می‌کنند. اگر کسی که در بریتانیا زندگی میکند یقین کند که دورة خاصی از یک دانشسرا، دانشگاه یا مؤسسه
آموزشی در ایالات‌متحده، یا سنگاپور، یا استرالیا برایش کاملاً مناسب است، در این
صورت، فناوری موجود تمام موانع عملی را از میان برخواهد داشت.
با این که بسته‌های آموزش از راه دور از ده‌ها سال پیش موجود بوده‌اند، همگرایی فناوری‌های جدید رسانه‌ای، زمینه‌ساز رشد سریع دوره‌های آموزش از راه دور بر روی دیسک رایانه، دیسک فشردة خواندنی(CD-ROM) ، دیسک فشردة تعاملی(CD-I) و اینترنت شده است. بویژه اینترنت باعث گستردگی طیف دوره‌های موجود امروز، و افزایش روزافزون تعداد ارائه‌دهندگان این آموزش‌ها شده، و آنان از اینترنت به عنوان یک واسطة ارائه استفاده می‌کنند. دانشگاه آزاد بریتانیا که دوره‌های آموزش از دور را از طریق رسانه‌های متفاوت ارائه میکند تدریجاً به این نتیجه می‌رسد که دانشجویانش به گونة فزاینده‌ای از پست الکترونیکی برای ارتباط با استادان خود استفاده می‌کنند.
تعداد دانشجویانی که با استادان دانشگاه آزاد ارتباط برقرار می‌کنند در سال گذشته از 5000 ناگهان به 16000 دانشجو افزایش یافت. میزان اتصال‌های اینترنتی در حال افزایش تصاعدی است و بنابر یکی از پیش‌بینی‌های اخیر، می‌توان انتظار داشت که تا سال 2000، تعداد استفاده‌کنندگان از اینترنت به رقمی حدود 52 میلیون نفر برسد این وضع، بازار گسترده‌ای را برای ارائه‌دهندگان دوره‌های آموزش از دور فراهم می‌آورد. بررسی‌های پیمایشی نشان می‌دهند که بخش بزرگی از استفاده‌کنندگان از اینترنت (91%) از این رسانه برای یکی از انواع آموزش از راه دور استفاده کرده‌اند.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 15 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله نظریه های یادگیری
