آسیبها و تهدیدات امنیتی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی و راهکارهای مقابله با آن
چکیده :
در هر نظام سیاسی ، فرایند سیاست از توانمندی و قدرت تصمیم گیری ساختارهای درونی نظام شکل می گیرد . شناخت آسیبهای امنیتی سیاست خارجی موجب می شود تا در مواجه با چالشهای سیاسی موجود در صحنة بین المللی با دیدی باز و اقدامی به موقع به حل مسائل بپردازیم ؛ و موجبات تحکیم امنیت ملی خویش را فراهم سازیم .
با توجه به مسائل فوق سوال اصلی این پژوهش این است که :
مهمترین منابع تهدید امنیتی ج . ا . ا د حوزه سیاست خارجی چیست ؟
پژوهشگر سعی بر آن دارد تا با ارائه این فرضیه آمریکا در سطح بین المللی و اسرائیل را در سطح منطقه ای از مهمترین منابع تهدید امنیتی سیاست خارجی ج . 1 . ا معرفی نماید .
پژوهشگر با طرح سوالهای فرعی
1-راهکارهای مقابله با تهدید آمریکا چه می باشد؟
2-علت حمایت ایران از گروههای جهادی در فلسطین چیست؟
3-جهانی شدن چه تأثیری بر امنیت خارجی ایران دارد؟
و با پاسخگویی به این مسائل به دنبال راهکارهای مطلوب جهت مقابله با تهدیدات امنیتی ایران بپردازد .
روش تحقیق در پژوهش حاضر ، زمینه ای می باشد .
کلید واژه : امنیت ، سیاست خارجی ، استراتژی ، رواط بین الملل ، جهانی شدن
کلید واژه معادل لاتین :
security , foreignpolicy , strategy , International relations , Golbalization
مقدمه :
سیاست خارجی همچون دیپلماسی واژه ایست که دارای تاریخی غنی است . در میان آثاری از توسیدید ، سپس ماکیاول و آنگاه گووسیوس نشانی از سیاست خارجی به چشم می خورد .
در کنار توسعه علوم مربوط به روابط بین الملل و با مطرح شدن اقتصادی سیاسی بین المللی ، سیاست خارجی نیز بعنوان بخشی از روابط بین الملل به توسعه خود ادامه داد.
کتابهای کلیدی همچون ایجاد سیاست خارجی ، از ژوزف فرانکل و قربانیان فکر گروهی از ایروینگ جانیس و بوراشتهای درست و نادرست سیاست بین الملل از رابرت جرویس راه را برای تفکر و تدقیق بیشتر در زمینه سیاست خارجی بوجود آورند .(1)
مطالعات مربوط به سیاست خارجی در ایران به قبل از انقلاب به مرکز مطالعات عالی بین الملل بر می گردد و پس از انقلاب و با تأسیس دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل ادبیات مربوط به سیاست خارجی در جامعه گسترش یافت .
اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
مهمترین منبع برای شناخت اهداف سیاست خارجی ایران ، قانون اساسی ج . ا . ا می باشد . و مجموعه اصول حاکم بر سیاست خارجی با توجه به قانون اساسی عبارتند از
اول : تفوق حاکمیت ملی در اعمال سیاست خارجی
دوم : ائتلاف و همزیستی بین المللی که به موضوع برقراری روابط و همکاری کشورها با یکدیگر و راهکارهای ائتلاف و همبستگی جهانی اشاره دارد .
سوم : حمایت های انسان دوستانه در سطح بین الملل است که ایران بعنوان یکی از اعضای جامعه جهانی متعهد به اعمال چنین سیاستهایی است .
مجموع اهداف سیاست خارجی ایران با بررسی قانون اساسی موارد زیر است :
سعادت انسان در کل جامعه بشری - استقلال کشور ، ظلم ستیزی و عدالت خواهی و طرد نظام سلطه در جهان و حمایت از مبارزه مستضعفین ، تعهد برادرانه نسبت به همه مسلمانان ، ائتلاف و اتحاد ملل مسلمان و وحدت جهان اسلام و نیز دفاع از حقوق مسلمانان جهان ، نفی هر گونه ستم‌گری و ستم کشی و نفی هر گونه سلطه گری و سلطه پذیری و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر ، طرد کامل استعمار و جلوگیری از نفوذ اجانب و حفظ تمامیت ارضی و نیز نفی و اجتناب از پیمانهایی که موجب سلطه بیگانه بر منابه طبیعی و اقتصاد کشور ، فرهنگ وارتش گردد .
ساختار تصمیم گیری در سیاست خارجی ج . ا . ا .
در جمهوری اسلامی ایران گروههای سیاسی ،فرهنگی ، مذهبی و اقتصادی وجود دارند که در اعمال سیاستهای متخذه ارگانهای رسمی ذی نفوذ بوده و عکس العمل نشان می دهند .
از جمله می توان از بیوت آیات عظام ، اتمه جمعه ، احزاب سیاسی ، جامعه روحانیت مبارز ، مجمع روحانیت مبارز ، نهادهای انقلاب حوزه های علمیه ، رسانه ها و بویژه مطبوعات را نام برد . اما تصمیم گیری در سیاست خارجی دارای سلسله مراتب و نظام معینی است . تدوین سیاست خارجی در ایران و اجرای آن عمدتاً در حوزه اختیارات رهبری ، قوه مقننه و قوه مجریه است که هر کدام دارای اختیارات محدود در این زمینه می باشد :
مقام رهبری ، ریاست جمهوری ، هیأت دولت ، مجلس شورای اسلامی ، شورای عالی امنیت ملی ، شورای نگهبان ، مجمع تشخیص و قوه قضائیه (بطور غیرمستقیم)
پروسه تصمیم گیری در سیاست خارجی
بطور کلی دو دیدگاه راجع به سیاست خارجی ج . ا . ا وجود دارد که ریشه در دیدگاه این دو گروه نسبت به حکومت ایران و آنهم خود به اساس نگرش به حکومت از دیدگاه اسلامی و یا ایرانی دارد .
گروه اول هویت اصلی ج . ا . ا را برخاسته از انقلاب اسلانی با هدف بازگشت به ارزشهای اسلامی می دانند . این دسته برای بقای نظام پیشنهاد می نمایند(1)
1-حفظ توده های مسلمان در کشورهای اسلامی 2-ایجاد روابط نزدیک با کشورهای اسلامی 3-اجتناب از مذاکره با آمریکا
گروه دوم : بر این باورند که ایران یک ملت - دولت مانند دیگر واحدهای سیاسی در جهان امروزی است .(3)
عوامل تهدید امنیت ملی در حوزه سیاست خارجی
منابع ناامنی ایران هم داخلی هستند و هم خارجی که سطح خارجی به دو سطح منطقه ای و بین‌المللی تقسیم پذیر تواند بود . این سطوح رابطة دو سویه دارند و در بسیاری از مواقع ، سطح منطقه ای به شدت از سطح بین المللی متأثر می باشد . (حضور امریکا در افغانستان ، عراق و خلیج فارس) با این حال مسائل منحصراً منطقه ای نیز وجود دارد که منابع بین المللی بدان دامن می زنند (اختلافات میان کشورهای منطقه) .(4)
سطح داخلی و بین المللی تهدید علیه ج . ا . ا هر یک دارای چهار بعد می باشند که عبارتند از :
1-بعد اقتصادی 3-بعد نظامی
2-بعد سیاسی 4-بعد فرهنگی
این چهار بعد هم دارای روابط متقابلی هستند . برای مثال ، دستیابی به اهداف سیاسی مستلزم پشتوانه بالای اقتصادی است .
منابع تهدید ایران در سطح بین المللی
شناخت نظام بین الملل و درک قواعد بازی در آن از عناصر مهم سیاست خارجی کشورها برای رسیدن به اهداف موردنظر و تأمین امنیت ملی می باشد . در این میان عوامل تأثیرگذاری بر سیاست خارجی کشورها ، ساختار نظام بین الملل است که بدون توجه به آن سیاست خارجی هیچ کشوری نمی تواند موفق باشد .(5)
در سطح بین الملل آمریکا یکی از مهم ترین منابع تهدید امنیتی ایران است . در این زمینه بسیاری از پژوهشگران و نخبگان سیاسی ،امریکا را تهدیدی برای امنیت ملی ایران قلمداد می کنند . دکتر پیروز مجتهدزاده معتقد است که آمریکا منافع حیاتی ایران را در همة مناطق تهدید می کند .(6)
باید گفت که تهدید بین المللی امریکا ، از نقش این کشور در نظام بین المللی کنونی ناشی می‌شود؛ و خواهان تحمیل خواسته های خود بر کشورهای مختلف می باشد . در این بین ایران در یکی از مهم ترین ، استراتژیک ترین و حیاتی ترین حوزه های علائق امریکا یعنی خاورمیانه ، سیاستها و خط مشیهایی مغایر با اهداف ایالات متحده دنبال می کند . در نتیجه ، امریکا در سطوح مختلف منطقه ای و بین المللی فشارهای مختلفی را اعم از تبلیغاتی ، سیاسی ، اقتصادی بر ایران وارد می سازد . که یکی از آخرین نمونه های آن فشار بر آژانس بین المللی حکام برای ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت می باشد . همچنین تحریم اقتصادی ایران ، بلوکه کردن درایتهای ایران ، مخالفت با انتقال نفت آسیای میانه از ایران و ... را می توان اشاره کرد .
مواضع و اقدامات ایران در مقابل سیاستهای امریکا :
نکته ای را که باید در نظر داشت این است که اولاً اعلام سیاست تحریم و رویارویی امریکا با ایران، اعتبار خاصی به وجهة ایران در بین کشورهای جهان سوم و مسلمانان بخشیده است . دوماً دشمنیهای امریکا با ایران از شروع انقلاب اسلامی تاکنون ادامه داشته و چیز جدیدی نیست . ایرانی برای کم اثر و یا بی اثر کردن اقدامات خصمانه امریکا و تحریمهای اقتصادی امریکا اقدامات متعددی را می تواند انجام دهد .
1-درک و شناخت صحیحی از امریکا داشته باشیم . اقدامات و سیاستهای ما در قبال امریکا نباید منفعلانه باشد . شناخت شخصیتها و نهادهای مؤثر در سیاست گذاری امریکا ، می توان از منفعلانه بودن سیاستهایمان در قبال امریکا جلوگیری کند .
در حال حاضر مهم ترین شخصیت در ایالت متحده شخص رئیس جمهور بوش است . ذهنیت بوش باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد . گفته می شود که مهم ترین کتابی که بوش را تحت تأثیر قرار داده کتاب «Supfeme command» ، نوشتة استیفن کوان است . مضمون این کتاب این است که اگر رئیس جمهوری یک فرمانده نظامی واقعی نباشد ، نقش خود را بدرستی ایفا نکرده است . (7)
2-گسترش ارتباط با سایر کشورها
الف-روسیه : روسیه نقش محوری در سیاست خارجی ایران بازی می کند . اعمال سیاست تحریم امریکا منجر به بهبود مناسبات ایران و روسیه شده است که مهم ترین آن تکمیل پروژه نیروگاهی اتمی بوشهر است . البته باید با توجه به مشکلات اقتصادی روسیه ، عقب ماندگی تکنولوژیکی و کمبود سرمایه ، در گسترش ارتباطات اقتصادی با روسیه می بایست دقت لازم را به عمل آورد .
ب-ژاپن و چین : این دو کشور آسیایی پیشرفتهای قابل ملاحظه ای را در زمینه های اقتصادی و نظامی داشته اند . رابطه ایران با این دو کشور تأثیرگذار آسیایی و با توجه به اینکه چین از اعضاء دائم شورای امنیت بوده و از حق وتو برخودار می باشد ، می بایست اولویت خاصی در سیاست خارجی ایران برخوردار باشد .
3-توجه به تولیدات داخلی
توجه به تولیدات داخلی فواید بسیار زیادی را برای کشور داشته که از جمله آنها مبارزه با تحریمهای امریکا است . خودکفایی در تولید ادوات و تجهیزات نظامی (که اکثراً آمریکایی هستند) باید در اولویت باشد .
در این قسمت به بررسی امنیت ایران در سطح بین المللی و تهدیدهای امریکا نسبت به امنیت کشور پرداختیم . البته پرداختیم . البته پرداختن امریکا ، منحصر کردن تهدیدهای امنیتی کشور در سطح بین المللی به آن نیست ، بلکه بیشتر خواهان روشن کردن نقش امریکا در تهدیدات امنیتی ایران ، بطور کلی هستیم و باید توجه داشت تا زمانیکه ما از اصول اولیه انقلاب اسلامی کوتاه نیائیم، اقدامات امریکا نیز ماهیت تهدیدی خواهد داشت و در دو سطح بین المللی و منطقه ای و بوسیلة ابزارهای مختلف اعم از سیاسی ، اقتصادی و نظامی ، منافع و امنیت ملی ج . ا . ا را در معرض خطر قرار خواهد داد .
تهدیدات و منابع ناامنی ایران در سطح منطقه ای
هدف ، بررسی منابع ناامنی ایران در سطح منطقه ای (با محور قرار دادن اسرائیل ) است . در منقه خاورمیانه ، عوامل بین المللی نقش مهم و اساسی ایفا می کنند . اگرچه این امر ناشی از ضعفهای ساختاری است و آغاز گاه آن هر چه باشد ، باید این واقعیت را پذیرفت که می بایست با آن همواره با تدبیر روبرو شد .
در خلیج فارس ، نفت ، امنیت دسته جمعی و مسابقة تسلیحاتی نهاده هایی استراتژیک(1) هستند .
در خاورمیانه مسأله اسرائیل ، روند صلح خاورمیانه ، جنبشهای اسلامی و روابط ایران با کشورهای خاورمیانه مسائل استراتژیک هستند در آسیای مرکزی و قفقاز منافع اقتصادی ایران ، منابع انرژی دریای خزر و ثبات سیاسی دارای اهمیت استراتژیک هستند . باید توجه داشت که این حوزه ها و مسائل استراتژیک از هم جدا نبوده ، پیوندی دو سویه دارند . برای مثال مسأله امنیت دسته جمعی و مسابقه تسلیحاتی دارای رابطه متقابل هستند ، یعنی تحقق امنیت دسته جمعی باعث کاهش مسابقه تسلیحاتی می شود .
مسائل و مشکلات ساختاری و امنیتی خلیج فارس :
مهم ترین جنبه استراتژیک خلیج فارس ، ذخایر عظیم نفت و گاز است که بزرگترین منبع انرژی در جهان می باشد . خلیج فارس عموماً دارای کشورهایی می باشد که با مسائل و مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ساختاری روبرو هستند ، که این عقب ماندگیهای ساختاری ، زمینه‌ساز ناامنی ها و بی ثباتیهای موجود است . همین امر به بازیگران بین المللی فرصت لازم را برای ایفاء نقش اصلی در منطقه خلیج فارس داده است .
همة کشورهای خلیج فارس (به استثنای ایران) دارای حاکمیت غیردمکراتیک بوده و از لحاظ مشروعیت و ثبات سیاسی با مشکل مواجه هستند . فقدان مشروعیت داخلی و در نتیجة آن صنعت داخلی ما به اتکای حاکمان کشورهای منطقه به خارج از مرزهای خود منجر می شود که این امر از دو جهت به منافع کشورهای منطقه آسیب می رساند : اول اینکه زمینه های همگرایی و همکاری را کاملاً از بین می برد ؛ چرا که حاکمیت نیرومند ملی از ضرورتهای اولیه و اساسی هر گونه همگرایی می باشد . دوم اینکه موجب حاکمیت فزایندة بین المللی در منطقه می شود . خلاء توان سازمان یافتة داخلی بطور طبیعی ، فراخوانندة قدرت خارجی است .
این امر باعث شد که در میان مناطق جهان سومی ، در دوران پس از جنگ جهانی دوم ، تنها منطقه‌ای که با توجه به تواناییهای بالقوة داخلی شدیداً تحت نفوذ سیاسی و اقتصادی بین المللی باقی مانده خاور میانه باشد .(5)
نبود مشروعیت داخلی به بی ثباتی سیاسی و بی ثباتی سیاسی نیز به اختلاف کشورهای منطقه می‌انجامد . اختلافات موجود میان کشورهای منطقه نیز احساس ناامنی را در پی می آورد . احساس ناامنی دارای 2 نتیجه اساسی استا که آثار و پیامدهای بسیار منفی و بلندمدت بر رشد و توسعه سیاسی اقتصادی منطقه می گذارد : اول مسابقه تسلیحاتی و دوم دعوت از نیروهای بیگانه برای ایجاد امنیت . ناهمگونی ساختارهای سیاسی 8 کشور خلیج فارس به همان اندازه که بر سیاست خارجی آنها تأثیر می گذارد ، بر همکاریهای منطقه ای و به همان میزان بر امنیت خلیج فارس تأثیرگذار است . با وجود اینکه بعد از جنگ خلیج فارس روابط ایران و شورای همکاری خلیج‌فارس بهبود یافته است ، شبکه ای از عوامل تاریخی ، ژئوپلتیک ، ایدئولوژی و فرهنگی مانع از ایجاد همکاری امنیتی میان ایران و دولتهای عضو شورای همکاری خلیج فارس گردیده که عبارتند از :
1-پیدایش اختلافات ارضی بر سر جزایر ابوموسی و تنب
2-بی اعتمادی دولتهای عربی به تداوم سیاستهای کنونی ایران
3-هراس از سلطه درازمدت ایران در یک نظام امنیتی دسته جمعی بر اعراب
4-موضع قدرتمند امریکا در خلیج فارس و برقراری روابط امنیتی دوجانبه با کشورهای عربی
5-اختلاف بر سر نیروهای خارج از منطقه
6-بدگمانی متقابل که بر پایه عوامل قومی ، مذهبی ، سیاسی و تاریخی موجود از قبل استوار است.
چشم اندازهای آینده :
جمهوری اسلامی ایران تمایل خود را برای بهبود روابط خود با کشورهای منطقه اعلام کرده است . ایران ، بهترین ترتیبات امنیتی برای منطقه را با توجه به مسائل امنیتی آن ، تأمین امنیت منطقه به دست کشورهای منطقه می داند و همواره بر سیاست عدم مداخله کشورهای خارجی تأکید می‌ورزد .
معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه در این زمینه تأکید کرده است که جمهوری اسلامی به معنی واقعی کلمه و ارادة سیاسی دارد که در مورد تمامی مسائل سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی با کشورهای اسلامی و عربی همکاری کند(8) . وی در این زمینه گفته است «همانطور که در جنگیدن جدی بودیم ، در صلح نیز جدی هستیم»
همچنین ج . ا . ا تلاش فراوانی برای بهبود روابط خود با عربستان سعودی انجام داده است . سفر آقای هاشمی رفسنجانی در رأس یک هیأت بلندپایه سیاسی - اقتصادی و حضور ولیعهد عربستان در کنفرانس اسلامی تهران در همین جهت است . در این زمینه معاون عربی و آفریقایی وزارت امور خارجه تأکید کرده است که عربستان سعودی از کشورهای مهم منطقه است و ایران برای این کشور به دلایلی احترام بسیار قائل است .(9)
از دیگر اقدامات مفیدی که ایران می تواند انجام دهد تلاش برای تضعیف و شکست اتحادیه و کاهش نیروهای مستققر در منطقه است . این امر می تواند از طریق متقاعد کردن دولتهای شورای همکاری خلیج فارس مبنی بر اینکه آنها نیازی به حضور نیروهای بیگانه در منطقه ندارند ، انجام پذیرد ؛ چرا که ایران تهدیدی برای امنیت آنها نیست و شورای همکاری گسترده تر که شامل ایران نیز باشد می تواند به طور مؤثری پاسدار امنیت منطقه گردد . و گامهای مؤثری که در زمینة بهبود روابط ایران و عربستان و کشورهای عربی برداشته شده است و تداوم این روند می تواند تأمین کننده امنیت ملی ج . ا . ا و منافع تمامی کشورهای منطقه گردد .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 33 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله آسیبها و تهدیدات امنیتی جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست خارجی
