1-1. مقدمه
امروزه، افراد در نتیجه انجام دادن کارهای جدید یا مهار فشار های بیش از حد، مبتلا به استرس و آشفتگی می شوند. به تعبیری، نیروی انسانی به عنوان ارزشمند ترین سرمایه سازمان در دنیای صنعتی و پر هیاهوی قرن حاضر، با مسائل و مشکلات عدیده ای رو به روست. بنابر این کارشناسان مدیریت و روانشناسان سازمانی، به عامل هایی توجه کرده اند که در افزایش یا کاهش کارایی انسان تأثیر می‌گذارند. آنها در گزارش سالانه خود آورده اند که مرگ زود رس کارکنان برای صنایع آمریکایی، سالانه 25 میلیارد دلار هزینه به بار می آورد. مؤسسات صنعتی ایالات متحده ی آمریکا، سالانه 125 میلیارد دلار را هزینه بهداشت و درمان کارکنان خود می کنند، این رقم هر سال 15 در صد افزایش می یابد. (اسدی،1382)
جوامع امروزی مملو از سازمانهای در هم پیجیده است که در آن تضادهای روحی و جسمی روز به روز رو به افزایش است، بطوری که تعادل جسمی – روانی بیش از پیش باید مورد توجه قرار گیرد (حداد عادل، 1374).
استرس حالتی است که در آن فرد با موقعیت ها وفرصت ها، موانع ومحدودیت ها، یا نیاز ها و انتظاراتی مواجه می گردد که نتایج حاصل از آن ها برای او مهم است اما امکان تحقق نتایج مذکور نامطمئن و غیر قابل پیش بینی می باشد (چالر[1]،1980) . و استرس شغلی نوعی از استرس می باشد که با محیط کار و عوامل مرتبط با محیط کاری فرد ارتباط دارد. علی رغم این نظر که استرس های مفید[2] نیز وجود دارد و مقداری از فشارهای عصبی برای ایجاد تحرک و تلاش در انسان ضروری است، زمانی که بحث استرس مطرح می شود بیشتر به عوارض و ضایعات آن توجه شده و استرس مضر مد نظر قرار می گیرد. از این رو گروهی از صاحب نظران رفتار سازمانی استرس را بیماری قرن نام گذاری کرده اند (مهدی الوانی، 1375).
فرسودگی شغلی حالتی از خستگی جسمی، عاطفی و روحی است که در نتیجه رو یا رویی مستقیم و دراز مدت با مردم در شرایطی که از لحاظ عاطفی طاقت فرسا است، ایجاد می شود (بابلی،1379 ).
با نیاز روز افزون تحقیق علمی، در باره استرس شغلی در سازمان، باید بررسی هایی صورت گیرد تا با اتخاذ تدابیری، بتوان آن را هدایت وکنترل کرد و باعث افزایش کارایی و بهره وری در سازمان شد. در این باره ،شناسایی مسائل، مشکلات روانی و استرسهای شغلی دبیران تربیت بدنی، اولین گام در راه تحقق آرمانهای تربیت بدنی آموزش وپرورش است. امید است، با شناخت میزان استرس شغلی و ارائه راه حل هایی برای تعدیل تنش زاها و در نتیجه، افزایش کارایی دبیران، قدم مثبتی در جهت سلامت، تندرستی وبهداشت جامعه برداشته شود.(اسدی،1382)
معلمان بیش از هر عامل دیگری در پیشرفت فعالیتهای تربیتی تاثیر دارند. برای اینکه معلمان به کار بیشتر و بهتر، بر انگیخته شوند، لازم است از شرایط مناسب بر خوردار باشند و اگر شرایط مطلوب ایجاد نشود به مرور زمان دچار کاهش قوای جسمی و روحی شده که به علت فشارهای شغلی که شامل استرسهای شغلی که دارای نشانه های جسمی، روانی و رفتاری است می باشد (راس و التمایر،1994).
1-2. بیان مسأله
در دهه های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه فناوری و صنعت موجی از استرس را به ارمغان آورده که سبب کاهش سلامت جامعه شده است. استرس برفعالیتهای انسان در زمینه های گوناگون همچون فعالیتهای روانشناختی، جسمانی وخانوادگی تأثیر سوء می‌گذارد. کاهش تولید، نارضایتی‌های حرفه ای، افزایش تصادف ها وخطاها وکاهش سلامت عمومی افراد، از جمله نشانه های استرس اند. هر چند بسیاری از مشاغل همراه با فشار روانی هستند، اما افراد شاغل در این حرفه ها می دانند که چگونه با فشارهای تنش زا مقابله کنند با وجود محرکهای تنش زا که روزانه با آن مواجه اند، روشهای اجتناب از آثار زیانبار این محرکها را می دانند. اما بعضی از افراد تا این حد توانایی وامکان لازم را برای مقابله یافرار از محرکهای تنش زا ندارند و همواره در معرض محرکهای تنش زا هستند(ساعتچی،1377).
با پیچیده تر شدن روز افزون جوامع امروزی، رسالت سازمانها برای برآوردن انتظارات جوامع، حساس‌تر و مهمتر می شود، به طوری که می توان اذعان کرد که دنیای ما دنیای سازمانهاست و آنچه امروز در بین اهل فن و به اتفاق نظر به یقین تبدیل شده، نقش اساسی نیروی انسانی به عنوان عامل گرداننده اصلی سازمانهاست. به عبارت دیگر، انسانها به کالبد سازمان جان می دهند. بی تردید، نیروی انسانی کار آمد و خود انگیخته می تواند برای رشد خود و توسعه و دستیابی به هدفهای برنامه ریزی شده سازمان، بیشترین کارآیی را داشته باشد. با توجه به حساسیت سازمان آموزش و پرورش، برای دستیابی و اجرای موفقیت آمیز هر فعالیت آموزشی افزون بر منابع مالی، وسایل و فناوری، وجود نیروی انسانی سالم ومتعهد، نقش اساسی را ایفا می کند(سعادت، 1377).
سلامت روانی افراد نیز از ویژگیهای مهم و مؤثر در روانشناسی سازمانی و روابط انسانی است. اغلب پژوهشهای اخیر در قلمرو بررسی استرسهای ناشی از کار این نکته را آشکار کرده اند که بسیاری از بیماریهای متداول بیش از آنکه ناشی از میکروبها و ویروسها باشند بر اثر فقدان سازش و ایجاد فشار به وجود می آیند(سلیه،1980).
شناخت عوامل استرس زای شغلی، مورد توجه بسیاری از محققان علوم اجتماعی، روان شناسی ورفتار سازمانی قرار گرفته است. بررسی عوامل یا محرک های استرس زای شغلی، از دیدگاه های نظری مختلف به دو منبع و عامل اساسی ما کرواسترسورها (عوامل استرس زای سازمانی) و میکرواسترسسورها (عوامل استرس زای فردی) محدود شده است. میکرواسترسورها به عوامل فردی، گروهی و فیزیکی مربوط به ماهیت شغل یا وظیفه(مانند ابزار و امکانات، حجم و حساسیت کار)وابسته اند و ارتباط زیادی با پیامدهای منفی جسمانی،عاطفی، رفتاری، شناختی و سازمانی دارند. این عوامل مانند حجم و کمیت کار، ابهام و تضاد نقش، حساسیت و کیفیت کار، فشار زمان و تکنولوژی شغل در کنار سایر ویژگی های فردی مانند وضعیت تأهل سن، تجربه، جنس، وضعیت رفاهی و غیره ارتباط زیادی با کاهش عملکرد و رضایت مندی، افزایش اضطراب و افسردگی، تحلیل و خستگی و سایر اختلالات روان تنی نشان داده‌اند. بررسی ماهیت سازمان و حرفه تربیت بدنی و ورزش از دیدگاه های مختلف نشان می دهد که ماهیت این حرفه و شرایط کار در آن با بسیاری از مشاغل متفاوت است(کلی و گیل[3]،1993).
آموزش و پرورش کلید توسعه پایدار است و وظیفه آن تربیت انسانی سالم از جهت جسمی و روانی است، تا سبب توسعه جامعه ای سالم به صورت روز افزون شود.چنین وظیفه ای به طور اعم بر عهده معلمان است.
حال اگر معلمان و به ویژه معلمان تربیت بدنی خود از لحاظ جسمی،روانی و رفتاری دچار مشکل باشند، آیا تربیت کردن دانش آموزی سالم، امکان پذیر است؟ بنابراین تدارک محیطی آرام و به دور از استرس، اضطراب و تشویش خاطر برای معلمان لازم و ضروری است، تا دچار فرسودگی شغلی که زاییده استرس، فشار شغلی، نا رضایتی شغلی و فشار روانی و... است، نشوند (علیزاده،1387).
بنابراین محقق امیدوار است نتایج این تحقیق ضمن مفید واقع شدن برای کلیه ی معلمان، بتواند به سؤالات زیر پاسخ دهد: استرس شغلی و فرسودگی شغلی معلمان ورزش و سایر معلمان چه میزان است؟ آیا بین استرس شغلی و فرسودگی شغلی معلمان ارتباط معناداری وجود دارد؟
1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق
در بررسی های اخیر، آمریکایی ها، شغل را مهمترین عامل بروز استرس معرفی کرده اند هم چنین عدم فعالیت های ورزشی و اجتماعی باعث ایجاد استرس در افراد شده است. اگر استرس مربوط به شغل باشد نتایج تخریب کننده ای از لحاظ فیزیکی، ذهنی و یا هیجانی به همراه خواهد داشت. استرس شغلی شدید و مداوم و محیط کاری نامناسب در صورتی که شخص ظرفیت کافی پذیرش استرس را نداشته باشد تخریب کننده است. شخصی که تحت چنین شرایطی قرار دارد به تدریج علائم افسردگی و خستگی مزمن را در خود آشکار می سازد(پراینده،1386).
امروزه هر کس در هر مکان و موقعیتی که باشد، درجاتی از فشارهای عصبی یا استرس را در محیط کار احساس می کند و این واقعیت، امری ملموس و انکار ناپذیر در سازمانهای مدرن امروزی است(ویتمن،1999). سلامت روانی افراد یکی از ویژگیهای مهم و مؤثر در روانشناسی سازمانی و روابط انسانی است. این پژوهشها نشان داده است که منبع استرس حرفه ای وسازمانی به عواملی چون شغل فرد، نقش سازمانی فرد، ساختار و جو سازمانی، جریان پیشرفت حرفه ای، روابط حرفه ای یا رویاروئی با کار بستگی دارد(استوار،1377).
در سازمانهای آموزشی نیز مانند دیگر سازمانها، هر عضو جدید در نخستین تماس حرفه ای خود با محیط کار امیدوار است که با جوی مناسب مواجه شود تا بتواند نیازهای اقتصادی، اجتماعی و روانی خود را به نحوی مطلوب برآورده سازد. یکی از قشرهای جامعه که باید به سلامت روانی آن اندیشید، معلمان مدارس هستند. معلم، در رشد و توسعه هر کشور و تعلیم و تربیت و پرورش آینده سازان آن نقش بسیار حساس و بنیادین دارد. به وجود آوردن شرایط آرمانی فرهنگی که زمینه تفکر و پژوهش در آن فراهم شود و فرآیند یاددهی و یادگیری به طور مطلوب صورت پذیرد، مستلزم آن است که معلمان از روحیه ای شاداب و قوی برخوردار باشند و حداقل مشکلات و سختیها را در زندگی شغلی و اجتماعی داشته باشند. معلمان با استرس های گوناگون مواجه اند. از نتایج این استرسها بروز فرسودگی شغلی در میان آنان است که تأثیر نامطلوب در سازمان، خانواده و زندگی اجتماعی و فردی بر جای می گذارد. از مهمترین آنها می توان غیبت کارکنان از کار، تأخیر متوالی، شکایتهای مختلف روان تنی، کشمکش و تضاد در محیط کار، تغییر شغل تدریس با مشاغل دیگر و در نهایت ترک خدمت را می توان نام برد. هنگامی که فرسودگی شغلی رخ می دهد، فقدان روز افزون واقع بینی، کاهش انرژی در ادامه فعالیتهای سودمند از دست دادن فلسفه نهایی زندگی و فقدان احساس همدردی و اختلالات روحی و جسمی ظهور پیدا می کند. برای فائق آمدن بر این مشکلات باید با استرس های روانی و فرسودگی مقابله کرد. راهبردهای متفاوت برای پیشگیری و درمان فرسودگی شغلی در منابع گوناگون پیشنهاد شده است. اهمیت این پژوهش در این است که ابعاد گوناگون فرسودگی
مقایسه ی فرسودگی شغلی با میزان استرس شغلی معلمان تربیت بدنی با معلمان غیر تربیت بدنی در شهرستان خرم آباد-- دو فصل -- 67 ص
