لینک پرداخت و دانلود در "پایین مطلب"
فرمت فایل: word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحات:82
296
شیوه ی معیشت غالب و اقتصاد حاکم بر نقاط بررسی شده مبتنی برکشاورزی سنتی است که به دو شاخه ی زراعت و باغداری بخش پذیر است. تا چند سال پیش در بیشتر مناطق کشاورزی بر پایه ی اقتصاد خود مصرفی یا خانوادگی بوده است. اغلب افراد به فراخور وسع مالی خود مقداری آب و ملک در اختیار داشته بر روی آن کار می کرده اند تا حداقل گندم یا جو مورد نیاز خانواده ی خود را تأمین کنند و یا بتوانند آذوقه چند رأس دامی که برای مصرف خانواده ی خود پرورش می دادند برآورده سازند. در برخی از مناطق کوهستانی که تحت تأثیر محیط و موقعیت طبیعی از اراضی هموار و مسطح محروم هستند و امکان مکانیزه شدن شیوه های کشت و زرع و به تعبیری امکان استفاده از دستگاه ها و ماشین آلات کشاورزی را ندارند با همان شیوه ی سنتی عمل می کنند که کشت و زرع آن ها ناچیز و بیشتر در حد نیازهای معمولی زندگی خانواده هاست ولی به سبب داشتن آب و هوای سردکوهستانی، فعالیت باغداری در این مناطق از رونق بیشتری بر خوردار است. اما کشت و زرع در مناطق صاف و هموار که امکان به کارگیری ماشین الات کشاورزی در آن ها بیشتر است تا حدودی از حالت سنتی فاصله گرفته است جز در مواردی که امکان استفاده از تراکتور نباشد. در تمام مناطق پایین بودن میزان بارندگی و نزولات آسمانی باعث شده تا کشت آبی تنها شیوه ی کشت و زرع در این مناطق باشد. به همین علت استفاده از قنات ازدیرباز متداول بوده است. آبادی های مناطق کوهستانی و پست و ناهموار تحت تأثیر موقعیت طبیعی دارای اراضی سخت و ناهموار غیرقابل نفوذ هستند که این باعث شده آب حاصل از بارندگی کمتر به زمین فرو رود و بیشتر به سمت دامنه ها ی پایین دست و به تدریج حاشیه ی کویر جاری شود. به همین علت سفره های زیرزمینی پاره ای از آبادی هایی که در پایین پای مناطق کوهستانی و حاشیه ی کویر واقع شده اند پرآب و کمتر دچار مشکل کم آبی شوند و از فعالیت زراعی قابل توجهی برخوردار باشند. کشت برنج در منطقه ی بادرود با بهره برداری از آب دره های برزرود و چیمه رود که چند فرسنگی در بالا دست بادرود قرار گرفته و نیز حفر ده ها حلقه چاه عمیق در محدوده ی اراضی کشاورزی بادرود، ابوزیدآباد، آران بیدگل، نوش آباد و غیره مصداق این ادعا است.
یکی دیگر از ویژگی های کشاورزی سنتی نقش تمام افراد خانواده در فعالیت های زراعی و باغداری است که معمولاً نوع و میزان این نقش به تناسب نیروی جسمانی افراد متداول شده است. مثلاً زنان و دختران در مرحله ی داشت( پاک سازی اراضی از علوفه هرزه و...) و همچنین در جمع آوری و برداشت محصول زراعی و باغی نظیر خوشه چینی در درو گندم و جو و برداشت سردرختی مانند سیب، گلابی، هلو، انار، انگور وغیره و نیزتهیه ی خشکبار و تنقلات محلی از میوه های جمع آوری شده بیشتر نقش دارند. در روستای های قهرود، طامه، کامو، برزک ومخصوصاً ابیانه و... زنان حتی خشکبار و محصولات باغی را می فروشند. و یا در فصل پاییز که برگ درختان شروع به ریزش می کنند زنان جهت تأمین آذوقه ی چند رأس دامی که در منزل نگهداری می کنند برگ های درختان را جمع آوری و با الاغ به منزل می آورند.
کشت های متداول در مناطق کویری و کوهستانی عبارتند از: گندم، جو، ذرت، پنبه، لوبیا، سیب زمینی، ماش، خیار، خربزه، طالبی، گرمک، هویج، هندوانه، زعفران وغیره ونیز محصولاتی چون سیب، گلابی، آلو، انگور، انجیر، زردآلو، توت، خرمالو، به، انار، گردو و بادام از محصولات باغی هستند که غالب این محصولات در مناطق کوهستانی برداشت می شوند.
297
ابزار و وسایل کشاورزی
در برخی از نقاط بررسی شده ابزار وسایل کشاورزی تلفیقی از ابزار ابتدایی و سنتی و ابزار جدید و موتوری است. طبیعی است روستاهای کوهستانی که اراضی و باغات آن ها در مناطق ناهموار واقع شده اند، تکنولوژی نوین کشاورزی و روش های جدید تأثیر چندانی بر کشاورزی سنتی آن ها نداشته و هنوز ابزار ساده و ابتدایی به کار می گیرند. اما در مناطق حاشیه ی کویر از جمله بادرود، ابوزیدآباد، حسین آباد و منطقه ی آران بیدگل نوش آباد و... به علت فزونی و گسترش فعالیت های کشت و زرع و نیز در اختیار داشتن اراضی صاف و مسطح، روش های جدید و مکانیزه ی کشاورزی در کنار ابزار سنتی به کار برده می شود طوری که برخی از این ابزارها کاربری خود را از دست داده و انبارنشین شده اند. هر کدام از این ابزارها برای کاری ساخته شده اند که کارآیی آن ها در مراحل سه گانه ی کشت، داشت و برداشت مشخص مس شود. پاره ای در مرحله آماده سازی و شخم زمین، برخی در جمع آوری علوفه هرزه، وجین، هرس، سم پاشی، کوددهی و غیره و بعضی دیگر در مرحله ی برداشت و جمع آوری محصول استفاده می شوند. تمام این ابزار ها دست ساخته ی نجاران و آهنگران محلی است. به همین علت از مشتریان به اصطلاح پا به قرص نجار و آهنگر کشاورزان هستند. نکته ی دیگر این که مالکیت این ابزارها از دیر باز شخصی بوده است. هر زارعی به فراخور میزان حجم فعالیت های زراعی و نیز نوع کشت از ابزارهای مختلف استفاده می کند. برخی از ابزارها نظیر چرخ خرمنکوب کمتر عمومیت داشته اند. این نمونه ابزار را معمولاً در اختیار کسانی بوده که در به کارگیری آن مهارت لازم را داشته باشند و از طرفی بتوانند با آن امرار معاش کنند. چنان که در برخی مناطق افرادی به نام «چون کش» با چرخ و قاطر خود خرمن های یک آبادی را خرد می کردند و مزد خود را از همان محصول بر می داشتند. البته نوع همیاری در هر جامعه ی سنتی متداول است. در اینجا هم برخی افراد که این گونه ابزار را در اختیار دارند از روی همیاری و نوع دوستی در اختیار افراد دیگر قرار می دهند و طرف مقابل هم امکان داشت در فعالیت های زراعی او را همیاری کند.
به هر شکل این ابزار و وسایل که برای آماده کردن زمین، بذرافشانی، وجین، درو، خرمن کوبی، باد دادن و پاک کردن گندم، بوجاری کردن، انبار کردن، باغداری، درخت کاری و غیره به کار گرفته می شوند در مناطق کاشان، نطنز و آران بیدگل اغلب به لحاظ شکل ظاهری و نیز فن کارکرد، متجانس و متشابه ولی درامر واژگانی و نام آن ها نسبت به مناطق مختلف متفاوت می باشند که در ادامه ضمن شرح و توصیف فن کارکرد ابزار، واژگان و نام محلی هرکدام بیان می شود:
بیل: معمولی ترین و ضروری ترین ابزار کشاورزی است که نمونه هایی از آن در خانه ی هر کشاورز وجود داد. بیل در انواع و اندازه های مختلف است و هر کدام برای کاری ساخته شده اند.
الف ـ بیل نطنزی یا زواره ای: از دیرباز نطنز و زواره از مراکز عمده ساخت بیل های محلی بوده اند. معمولاً آهنگران این مراکز قبل از شروع فصل فعالیت کشت و تخم کاری، دست ساخته های خود را به روستاها و شهرها برده می فروشند. چنانکه این نوع بیل در بیشتر آبادی ها نطنز و کاشان از جمله حسین آباد، ابوزیدآباد و... مشاهده شده است. بیل های نطنزی مخصوص شخم زدن و کندن زمین هستند ولی در برخی اوقات برای آبیاری و خاک برداری هم به کار برده می شوند. کفه ی هر کدام دارای دو وجب قد ویک وجب پهنا است. بالای کفه ی آن ها چند سانتیمتری به داخل برگشته که به اصطلاح به آن «شانه »می گویند که هنگام بیل زدن با قرار دادن کف پا بر روی شانه ی بیل نیروی خود را به آن انتقال می دهند. گفته می شود این بیل ها وزنی معادل 5 کیلوگرم دارند. در کاشان و برخی از مناطق دیگر به این بیل بیل «تیرtir » در ورکان و برزک «چارهčâre» و در ابیانه به آن «اسبارکره» گفته می شود.
298
ب ـ بیل پهنpahn: این نوع بیل از بیل تیر یا نطنزی کوتاه تر و پهن تر و سبک تر است که برای خاک برداری و آبیاری به کار گرفته می شود.(تصویر1 بیل تیر و پهن را نشان می دهد)
ج– جیم بال jimbâl: بیل های نطنزی یا زواره ای به تدریج فرسوده و کوتاه می شوند و کارآیی اصلی خود را از دست می دهند در چنین صورتی به ناچار درآبیاری، خاک برداری و کندن زمینهای نرم به کارگرفته می شوند. در نطنز«بال اوbâlov» و در ابیانه به آن«زین باله zinbâl » به آن می گویند. دـ بیل دولتی: چون این بیل ساخت کارخانجات دولتی است به این نام می خوانند. کفه ی این بیل پهن، کوتاه و گود و قوس آن بیشتر از بیل نطنزی و جیم بال است. از آنجایی که قدرت و استحکام آن با بیل های محلی قابل مقایسه نیست. بیشتر برای خاک برداری استفاده می شود. گفتنی است این بیل حدود سی سال است که در نقاط بررسی شده معمول گردیده است. زارعان آن را از بازار شهرهای کاشان، نطنز و اصفهان می خرند. در برخی از مناطق مانند کاشان، آران بیدگل، نطنز، طرق، طامه و هنجن به آن«دولتی» و زارعان ابیازن به آن«اسرائیلی» و زارعان فریزهند به آن «جیم فرنگی» و زارعان ابیانه و بادرود آن را «روسی» می خوانند.
ه ـ بیل تهرونی: این بیل در ابیانه استفاده می شود. بعد از بیل اسبارکره و زین باله در این روستا معمول شده است. کفه ی آن کوچک و پهن است بیشتر در ساخت گل و خاک برداری مورد استفاده می شود. اکنون این نوع بیل کاربری ندارد.
وـ بیل ذرت تراشی: این بیل معمولاً در مناطق ذرت خیز به کار می رود. کفه ی آن باریک تر از بیل نطنزی یا جیم بال است. با این بیل خاک بین بوته ها را بر می دارند. به طورکلی هر بیل از سه قسمت کفه، «کوkova یا keva» (جای دسته بیل) و دسته بیل ترکیب یافته است. کفه ی بیل قوس دار ومنحنی است که با انتقال نیروی انسان زمین را می کند یا خاک را جابه جا می کند. جای دسته بیل لوله ای آهنی به طول 10 تا 15 سانتیمتر است که در زیر شانه به کفه میخ شده است و برای این که دسته در جای خود ثابت بماند حلقه ی فلزی به نام «طوقه tavqa» (طوق) را بر روی کوه و دسته بیل می اندازند و با میخ طوق را به دسته می کو بند. معمولاً هر بیل دارای دسته چوبی به طول 50/1 تا یک متر است. می گویند بهترین جنس دسته بیل از چوب درخت زبان گنجشک، بید و درختی به نام جودونjovdun می باشد. در بعضی نقاط چوبی را که می خواهند از آن دسته بیل بسازند نخست تاب گیری می کنند
مقاله کشت و زرع
