لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 25
مسجد جامع فهرج کهن ترین مسجد ایران
مقدمه
شکل گیری تمدن، در بستر زمان یا تاریخ و گستره سرزمین یا جغرایا، متاثر از عوامل گونه گونی است که به لحاظ زمانی، هر قدر به عقب برویم، فهم آنها دشوارتر و بنابراین اضهار نظر قطعی و نهایی مشکل تر خواهد بود.
مسجد جامع فهرج، واقع در سی کیلومتری شرق یزد، یکی از نادر نمونه هایی است که معماری پیش از اسلام ایران را به معماری دوران اسلامی پیوند می دهد. در نتیجه، می توان آن را به عنوان اثر کم نظیر دوران انتقال محسوب نمود.
اهمیت موضوع، زمانی بیشتر معلوم خواهد شد که فراموش نکنیم، اثر یاد شده نه تنها به ایران، که به جهان اسلام نیز تعلق دارد و می تواند به نوبه خود به سیر تحول تاریخی معماری مسجد (1) ۞ در سرزمین های اسلامی، روشنی و وضوح بیشتری بخشد.
فهم عوامل موثر در شکل گیری مدنیت ایرانی و کیفیت آمیختگی آن با فرهنگ اسلامی که تاریخ معماری و شهرسازی استان یزد، بخشی از آن را بازتاب می کند، یک بحث صرفاً تاریخی و مسبوق به گذشته نیست؛ بلکه همزمان، به حال و آینده نیز تعلق دارد. اینگونه مطالعات، به تولید بصیرتی می انجامد که می تواند در تداوم تولید تمدن و تشخیص میزان و روند تکاملی آن به کار گرفته شود تا «گسست فرهنگی»، در این ساحت بسیار مهم و حیاتی رخ ندهد؛ پدیده ای که دست کم، در قرن حاضر، معماری و شهرسازی ایران به آن مبتلا شده است.
فایده اینگونه بررسی ها، دستیابی به شاخص هایی است تا راه روشن تولید تمدن، از بیراهه پیروی از غرب، بازشناخته و متمایز شود و معلوم شود مدنیت معاصر ایران به کجا می رود؟ (2) ۞ دغدغه ای «مجهول» در برنامه ریزی توسعه در ابعاد ملی و منطقه ای.
نگارنده در طی سال ها مسیولیت خود در میراث فرهنگی استان یزد، مفتخر گردید تا سهم کوچکی در حفاظت و مرمت مسجد جامع فهرج داشته باشد. او خود را موظف می داند از کوشش های بی دریغ همکاران ارجمند و سابق خود، مرحوم مهندس فتح نظریان، مهندس ایرج طلایی، مهندس رضا علایی و همچنین استادکاران و کارگرانی که در سازمان حفاظت آثار باستانی قدیم (3) ۞ با دقت و امانت در صیانت از مسجد جامع فهرج کوشیده اند، سپاسگزاری نموده، یاد و نام آنها را گرامی بدارد.
نمای عمومی درونی و صحن مسجد جامع یا جمعه فهرج، منار گلی این مسجد از دور شاخص مسجد و آبادی است.
عکاس: عبدالحمید بقاییان
2- زمینه ۩
«فهرج» نام آبادی کوچکی است در شرق یزد که به لحاظ قدمت تاریخی واجد ارزش فراوان است. وجود منطقه ای در غرب آبادی به نام «شهدای فهرج» و روایت های که درباره آن نقل می شود، پیشینه آن را تا صدر اسلام محرز می کند.
مرحوم عنایت الله امیرلو، از اولین باستانشناسان ارجمندی بود که حفاری های پژوهشی در منطقه را آغاز کرد؛ اما افسوس که با فرا رسیدن مرگ آن عزیز، ناکام و ناتمام ماند. تا آنجا که نگارنده از توضیحات مرحوم امیرلو در محل به خاطر دارد، تمامی نشانه های کشف شده توسط ایشان، به دوران اسلامی تعلق دارد. هرچند آثار معماری موجود در آن محل نیز، همان وضعیت را دارا هستند.
رجوع به گزارش ها و احتمالاً یادداشت های منتشر نشده ایشان می تواند در بازشناسی قدمت منطقه نقش مفید و موثری را ایفا و تا حدود زیادی خط و خطوط فعالیت های پژوهشی را در آینده معلوم نماید. در هر صورت، اهمیت فرهنگی و تاریخی منطقه ایجاب می کند تا معاونت پژوهشی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، با همکاری دانشگاه یزد، پایگاه تحقیقاتی در منطقه تاسیس و برنامه ای سازمان یافته برای بازیابی هویت تاریخی منطقه تدارک ببیند.
از آخرین اسناد مکتوب درباره آبادی فهرج، رساله کارشناسی ارشد معماری آقای مهندس احمد علوی راد است که می تواند اطلاعات نسبتاً جامع و مفیدی را در اختیار علاقه مندان قرار دهد.
3- مروری بر کار های انجام شده ۩
خانم مهندس شهین لطفی زاده در مقاله ای تحت عنوان شیوه های معماری ایران و در بخش شیوه خراسانی (4) ۞ به طور ضمنی به معرفی مسجد جامع فهرج می پردازد. واژگان و ادبیات به کار رفته در آن با واژگان و ادبیات مرحوم استاد پیرنیا قرابت فراوانی دارد؛ هرچند که نقل قول و نامی از ایشان در مقاله مذکور به میان نیامده است. ضمناً منابع و مآخذ مقاله کامل نیست و دسترسی به آنها را دشوار می کند. برخی از موارد مطروحه در مقاله یاد شده، بیشتر جنبه فرضیه را دارند که اثبات آنها مستلزم تحقیقات آتی است.
از مهمترین منابع دست اول، اظهار نظر های شادروان استاد پیرنیا است که به صورت نوار های صوتی ضبط و در مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی کشور نگهداری می شوند. در عین حال بخشی از آراء ایشان به صورت مقاله و کتاب نیز منتشر شده است. (5) ۞
4- قدمت مسجد ۩
هندسه به کار رفته در پوشش طاق های آهنگ مسجد جامع فهرج، از نوع بیز (6) ۞ است که از شاخص های معماری پیش از اسلام ایران است که در دوران اسلامی یعنی اوایل قرن اول هجری، با تغییرات جزیی در تیزه آنها تداوم یافته است. اولین نشانه های خفیف تیزه دار شدن قوس ها که در این مسجد مشهود است، سرآغازی است قابل درنگ در شکل گیری قوس های جناغی در قرون بعدی. این تحول تکاملی از منظر تاریخ مهندسی و معماری در ایران، درخور توجه فراوان است.
ابعاد خشت ها و نیز وجود نقشی در اسپر (7) ۞ رو به قبله رواق غربی، که مشابه آن در تخت جمشید یافت می شود، حساسیت تاریخی بنا را بیشتر می کند. اینکه در محل فعلی مسجد چه بنایی وجود داشته و چه تغییراتی صورت گرفته، در گرو تحقیقات باستان شناسی بعدی است.
نمایی از شبستان و صحن مسجد کهن یا جامع فهرج؛ صحن فضای خالی میانی مساجد است که توسط فضای پر تحدید می شود.
5- عناصر متشکله مسجد ۩
5-1- صحن ۩
صحن کوچکی در میانه مسجد، اصلی ترین فضایی است که در تشکیل کلیت معماری مسجد نقش موثری را ایفا می کند. همزمان خود توسط دیگر عناصر پیرامونی، که متعاقباً ذکر آنها خواهد رفت، تعیین می شود.
«صحن» در معماری مسجد به فضایی «خالی» (8) ۞ گفته می شود که به کمک فضا های «پُر» (9) ۞ تحدید و تعریف می شود؛ که
تحقیق در مورد مسجد جامع فهرج کهن ترین مسجد ایران
