لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه17
ü سفالگری
ü کوزه گری
ü سرامیک سازی
ü تنور مالی
سفال گری
441
خاک رس که مواد اولیه فخاری و سفال گری است در هر کشوری یافت می شود. وقتی که بشر اولیه زندگی شکاری خود را تبدیل به دامداری و کشاورزی کرد کوزه های سفالینه به وجود آمدند بنا به منابع و مدارک موجود, بابلی ها در هزاره ی چهارم پیش از میلاد آجر می ساخته اند. در شوش و سیلک کوره های آجرپزی و سفالینه مریوط به هزاره ی اول پیش از میلاد از زیرخاک بیرون آورده شده است. در آن زمان بیشتر مردم دوره ی نوسنگی یک نوع زندگی کشاورزی و روستایی اختیار کرده و در ساختن چهره های گوناگون سفالینه ها برای کارهای روزانه و امور مذهبی توفیق یافته بودند. تعداد کمی از کشورها هستند که در این مرحله به اوج خود رسیده و توانسته اند مدت طولانی در آن باقی بمانند. معروف ترین این کشورها چین و ایران هستند. سنت های کهن ادبیات و باستان شناسی دو حوزه مرکزی در ایران را ذکر می کنند که در آن مراکز سفالینه های بسیار ظریفی ساخته می شد. یکی از مراکز سفال گری و کوزه گری که به حق آن را باید بیش از مناطق دیگر ذکر کرد کاشان است. در این شهر از دوره های نو سنگی کار سفال گری آغاز شد و در قرون وسطی به اوج شهرت و اعتبار خود رسید و امروز پس از شش هزار سال فعا لیت، کماکان به تولید و تهیه پاره ای از ظروف و اشیاء سفالی می پردازد. در آران بیدگل تا چند سال اخیر, فخار ضمن آجرپزی و آهک پزی به کوزه گری و ساخت سفالینه هایی نظیر قلقله qolqole, سنگاب، آبدان, تن بوشه های مجراهای زیرزمینی آب، تقرّه, تقار، انواع خمره, تاپو، بستو، قلک, سوتگ, تنور و غیره می پرداخته اند.
کوزه گری
در گذشته نه چندان دور که دستگاه های سرد کننده آب وجود نداشت برای سرد کردن آب از ظروف مختلف سفالی استفاده می کرده اند. یکی از این ظروف که در اغلب مناطق از جمله آبادی های کویری مورد استفاده قرار می گرفته کوزه است. همان طور که گفته شد کاشان و آران بیدگل دو مرکز مهم ساخت کوزه و ظروف سفالی استوانه ای بوده اند. فخارهای آران و بیدگل که کوزه گری را حرفه و پیشه ی نوح پیغمبر (ع) می دانند تا چند سال اخیر در کنار آجرپزی به ساخت این ظروف می پرداختند. عباس تنورمال آخرین کوزه گر آران بیدگلی است. او که تا چند سال پیش علاوه بر کوزه گری تنورمالی هم می کرده امروزه به علت کهولت سن دست از کار کشیده به فخاری و آجرپزی روی آورده است که کارگاه کوزه گری و تنورمالی و کوره کوزه پزی او در کنار کوره آجرپزی واقع است.
مواد اولیه و آماده سازی آن
مواد اصلی کوزه گری خاک رس است. این نوع خاک که روغنی و چسبناک است در همه جا یافت نمی شود به همین علت این کوره ها اغلب در خارج از آبادی نزدیک به منابع و معادن خاک مورد نیاز کوزه گران احداث شده است. البته کوزه گران آران بیدگل خاک مورد نیازشان را از دشت مجد آباد که در
442
شرق آران بیدگل واقع شده می آورند. چند روزی خاک را در مکانی آفتابگیر می ریزند تا کاملاً خشک شود. بعد از خشک شدن به وسیله «تُخْماق toxmâq» می کوبند و آن را از غربال رد می کنند.خاک تصفیه شده را آخوره کرده به آن آب می بندند و خاک های درشت را که از غربال رد نشده در وسط آخوره می ریزند و با سر بیل خاک دور آخوره را به داخل آخوره بر می گردانند. پس از این که گل درست شد، گل را لگدکوب کرده ورز می دهند. ورز دادن گل از صبح تا غروب به طول می انجامد که از غروب روی گل را می پوشانند تا صبح روز بعد که شاگرد کوزه گر هر مقدار از گل را که نیاز دارد با سر بیل برداشته دوباره برای ورز دادن به زیر پا می اندازد و سپس بار دیگر با دست ورز می دهند تا گل حالت کشدار پیدا کند. پس از آماده شدن گل، وردست گل را به اندازه شیئی که باید درست شود گلوله ای شکل چونه می کند و تحویل کوزه گر می دهد.کوزه گر گل را روی صفحه ی چرخ می گذارد. برخی مواقع کوزه گر گل زیادتری را روی چرخ می نهد و به تدریج گل را کنده اشیاء خود را می سازد.
همان طور که گفته شد چرخ کوزه گری در چندین هزار سال قبل برای شکل دادن گل اختراع شد. این چرخ که ساختمانی ساده و ابتدایی دارد ازیک میز، نیمکت و صفحه ی مدور گردان ترکیب یافته است. (تصویر1) صفحه ی مدور بر روی میز توسط میل عمودی می چرخد که این میل در گذشته از جنس چوب بوده است. این صفحه یا سینی فلزی، چوبی یا سفالی لعاب داری است که بر روی سه شاخ فلزی به نام «سه چنگ sečang» نصب شده است. سه چنگ به سر میل وصل شده که ته این میل روی سنگی موسوم به سنگ
طرح 1/ شکل تخماق/ وسیله ی کوبیدن خاک
«پاشنه pâšne» می چرخد. این
سنگ از نوع سنگ آسیاب های آبی است که میل پره آسیاب بر روی آن می چرخد. در گذشته به جای سنگ پاشنه از استخوان شانه شتر استفاده می شده است. مطابق طرح شماره ی 2چرخ سفالگری به وسیله صفحه مدور
طرح 2/ شکل چرخ سفالگری و فن چرخاندن آن
چوبی به
سینی
سه چنگ
نام «تَمَن taman» که به میل وصل شده می چرخد. کوزه گر هنگام کار، روی تخته چوب پشت میز می نشیند و یک پایش را روی میله ی چوبی موسوم به «ترمز»(طرح2) که به طور افقی در بالای تمن نصب شده می گذارد و با پای دیگر چرخ را برخلاف جهت عقربه ساعت به حرکت در می آورد.چنانچه بخواهد چرخ
میل
را متوقف یا حرکت آن را کنترل کند همان پایش که گرداننده ی چرخ است را روی ترمز نهاده مماس با تمن نگه می دارد و
سنگ پاشنه
تمن
ترمز
با زیاد کردن اصطکاک آن سرعت چرخ کند یا متوقف می شود. کوزه گر برای ساخت ظرف موردنظر چانه کل را روی
سنگ پاشنه
آورد و با حرکات دست گل را بالا می کشند و دیواره ی آن را به تناسب نوع ظرف نازک می کند و برای این که گل به دستش نچسبد مرتب دست هایش را در ظرف آبی که به آن «دساب dassâb»می گویند و در روی میز پهلوی خود می نهد خیس می کند. برای درآوردن شکم کوزه از ابزاری به نام ماله ی کوزه گری استفاده می کند.
مقاله در مورد سفالینه ها
