فهرست
عنوان
صفحهپیشگفتار...........................................................................................................
مقدمه................................................................................................................ 1
فصل اول: ضمیرناخودآگاه چیست................................................................ بخش اول.........................................................................................................
ضمیر ناخود آگاه چیست؟................................................................................. 9
آشنایی با دو نیمکره........................................................................................... 12
بخش دوم.........................................................................................................
فروید و ضمیر ناخودآگاه................................................................................... 21
نظریه‌هایی در مورد ناخودآگاه........................................................................... 30
فصل دوم : آفرینش هنری کودکان .............................................................. بخش اول .......................................................................................................
تاریخچة مطالعة نقاشی کودکان.......................................................................... 41
طبقه‌بندی مراحل رشد نقاشی در کودکان.......................................................... 42
الف – خط‌خطی کردن ( از تولد تا دو سالگی ).................................................. 43
ب – از دوسالگی تا پنج سالگی ( ماندالا)........................................................... 45
ج – پنج تا هشت سالگی (شفاف‌بینی ).............................................................. 48
د- هشت تا سیزده سالگی (واقع‌گرایی بصری).................................................. 49
مراحل رشد از دیدگاه پیاژه .............................................................................. 51
مراحل رشد از دیدگاه فروید.............................................................................. 58
بخش دوم.........................................................................................................
نقاشی چیست؟................................................................................................. 66
الف – خط ........................................................................................................ 67
ب - فضا........................................................................................................... 68
ج – رنگ........................................................................................................... 69
د – تصویر ........................................................................................................ 69
هـ – سنبلها و نمادها.......................................................................................... 70
نظریهای ادراکی تصاویر..................................................................................... 72
الف – نظریه‌های پرسپکتیو ـ فرافکنی................................................................ 72
ب - نظریه‌های بوم شناختی گیبسون................................................................ 74
ج - نظریة ساختمان‌گرایان دربارة ادراک تصویر................................................ 76
د - نظریة گشتالت ادراک تصویری.................................................................... 79
بخش سوم........................................................................................................
فرآیندهای پیچیده نقاشی و تأثیرات آن بر نقاشی کودکان.................................. 84
الف – زبان گرافیکی در نقاشی کودکان.............................................................. 85
- شکلهای ساده................................................................................................ 85
- رجهان الگو و حرکت................................................................................... 88
- ترکیب‌بندی شکلهای و خطوط..................................................................... 89
- تعیین محل..................................................................................................... 90
- ترتیب و توالی................................................................................................ 91
- برنامه‌ریزی.................................................................................................... 92
- طرح............................................................................................................... 93
ب – تأثیر موقعیت نسبی نقاشی........................................................................ 95
ج – تأثیر سرمشقهای بصری و مکانی................................................................ 96
فصل سوم........................................................................................................
افکار فروید و کاربردهای ضمیر ناخودآگاه در شکل‌گیری سبک سوررآلیسم
بخش اول.........................................................................................................
هنر نوین........................................................................................................... 109
سرآغاز.............................................................................................................. 109
الف – مفهوم، شناخت، تصویر........................................................................... 110
ب – سبک، شکل، محتوا................................................................................... 113
بخش دوم.........................................................................................................
دادا بستری برای سوررآلیسم.............................................................................. 118
الف – باروک تا دادا............................................................................................ 119
ب – داداایسم..................................................................................................... 125
- آغاز کار........................................................................................................ 125
- مانیفست و بیانیه‌ها......................................................................................... 129
- نتیجه و پایان کار داداایسم.............................................................................. 131
بخش سوم........................................................................................................
فروید و مراتب سوررآلیسم................................................................................ 136
الف – اتوماتیسم پدیده خود انگیختگی............................................................. 136
ب – ضمیر ناخودآگاه........................................................................................ 142
- تخیل.............................................................................................................. 144
- رؤیا................................................................................................................ 147
- نماد................................................................................................................ 151
ج – از ارسطو تا هگل........................................................................................ 154
د -نظریه‌های هنری فروید................................................................................ 159
تصعید یا برتر نمودن......................................................................................... 161
بخش چهارم......................................................................................................
سوررآلیسم........................................................................................................
الف- آغاز کار.................................................................................................. 165
ب- بحثی در باب سوررآلیسم.......................................................................... 166
فصل چهارم: ....................................................................................................
مقایسه نقش ضمیر ناخودآگاه در آثار هنری کودک و هنرمندان سوررآلیسم.....
بخش اول.........................................................................................................
روش تحلیلی ساختار نقاشی کودکان................................................................. 169
سرآغاز.............................................................................................................. 169
بررسی ویژگی‌های ساختاری و محتوای نقاشی در کودکان................................ 171
الف – تحلیل فضای نقاشی کودکان.................................................................... 171
ب – خطوط ترسیمی......................................................................................... 175
ج –رنگ و تخیلات........................................................................................... 177
- نماد رنگها..................................................................................................... 184
جنبه های تحلیلی ساختار نقاشی کودکان........................................................ 190
الف – نمادگرایی کلی و اجزای نمادین در نقاشی کودکان.................................. 191
- خانه – درخت – آدمک................................................................................... 191
بررسی سمبولیک ( اعضای آدمک )................................................................... 204
الف – سر ......................................................................................................... 204
ب – صورت...................................................................................................... 204
ج – تنه.............................................................................................................. 207
د – اعضا............................................................................................................ 208
هـ – خورشید و ماه............................................................................................ 211
و – حیوانات..................................................................................................... 213
نقاشی و ناسازگاری........................................................................................... 215
- عقب افتادگی ذهنی....................................................................................... 217
تفسیر نقاشی کودکان........................................................................................ 218
سایه زدن.......................................................................................................... 218
هنر و درک هنری کودکان................................................................................ 229
بخش دوم.......................................................................................................
تحلیل آثار نقاشی سوررآلیسم........................................................................... 232
سر آغاز ........................................................................................................... 232
تحلیل در آثار نقاشی سوررآلیسم...................................................................... 258
اتوماتیسم در اروتیسم درسوررآل...................................................................... 260
نقش جنسیت در آثار کودکان........................................................................... 289
الف – ترسیم آدمک و مراحل تحول عاطفی..................................................... 289
- مرحله دهانی................................................................................................. 289
- مرحله مقعدی............................................................................................... 290
- مرحله احلیلی............................................................................................... 291
- مرحله اد‌یپی ـ تناسلی................................................................................... 292
ب – اولین ترسیمهای کودک از اختلاف جنسیت............................................ 293
ج – رمزگرایی جنسی در نقاشی....................................................................... 294
د – نمادهای جنسی در آثار نقاشی کودکان....................................................... 296
نتیجه گیری..................................................................................................... 309
منابع و مآخذ.................................................................................................. 315
مقدمه :
انسان بدوی چون «دم» یا «روان» خود را شناخت، بر او نام همزاد داد و در تصویر برکه‌ها با او ملاقات و در سایه هایش او را همراه نمود و موجودات دیگر را نیز به خود قیاس سپس بر این باور شد که جادو علمی است قابل اطمینان و او را از گزند حوادث مصون و بر غلبه با دشمنان یاری می دهد . او با جادو ، رقصها ، شکلهای نقاشی شده بسیار ساده و انتزاعی و باورهایی راسخ ، بر مراسم جادویی تأکید می ورزید و این اعمال را تنها داروی امراض و برکت ریزش باران و غلبه بر رقیب و شکار می دانست . ولی هر چه از عمر بشر گذشت ، برخورد او با عالم خارج بیشتر ، و آزمایشهای او مکررتر شد . حوزه دید و دریافت او وسعت گرفت و مفاهیم کهنه بی اعتبار گشت . بشر بیش از بیش به جدایی بی جان و جاندار و انسان و حیوان پی برد . جان را به حیوانات و گیاهان مختص ساخت و خود را واجد چیزی پنداشت برتر و فاخرتر از جان سائقه خودبینی بر آن شد که «روان» یا «روح» آدمی کاملا" از جسم مستقل است و بر خلاف «جان حیوانی» با مردن تن، نمی میرد . او در جریان قرون ، مفهوم «روح» را گسترد و حالات «درونی» خود را که نمی توانست به عضو معینی نسبت دهد ، نشأت روح مرموز خود دانست. [1] «افلاطون مانند سقراط «روح» را جوهری فعال خواند که در انسان سه جلوه دارد:
عقلی و شوقی و شهوی . جلوه عقلی برترین جلوه هاست . باید بدان گرائید و کوشید تا همواره بر دو جلوه دیگر چیرگی ورزد[2]».
«از یکسو ارسطو وحدت و هماهنگی موجود میان فعالیت های ارگانیسم را «روح» نامید، روح ارسطویی به سه وجه ظاهر می شود : یکی بصورت روح گیاهی که کارش تغذیه و تولید مثل است ، دیگری روح حیوانی که احساس و تخیل را می سازند ، دیگری روح عقلی که باقی و خالد است2».
از سوی دیگر ، طبیبان یونانی وجود روح را مورد تردید قرار دادند و بدن را موجه «حالات روانی» تلقی کردند . در قرن پنجم (قبل از مسیح) ، الکسئون از تشریح بدن انسان و تأمل در چگونگی امر «دیدن» پی برد که «مغز» انسان مبدأ اصلی حالات روحی است . ولی مغز به خودی خود کار نمی‌کند ، بلکه به وسیله «حواس» از عالم خارج مایع می‌گیرد.
با انحطاط یونانیان و برقراری رومیان بازار هواداران روح مجددا" گرم شد . دانشوران یهودی که در اسکندریه علمدار حکمت شدند ، معتقدات یهود را با فلسفه یونانی آمیختند و بیش از بیش میان جسم و جان تفاوت گذاشتند . پس از آن مسیحیت اعلام داشت که تفاوت ایندو از زمین تا آسمان است .
رنسانس اروپا ، دنیای کهنه را با تمام مفاهیم و معتقداتش لرزانید با حضور رنسانس علم و ادبیات از اسارت دین آزاد شد . بشر با چشمان باز به تماشای عالم پرداخت به خود و آینده امیدوار گشت . و بر خلاف قرون وسطی از فکر آخرالزمان و قیام قیامت انصراف جست «اهل علم در دو میدان وسیع، بکار پرداختند . گروهی به حل و فصل مشکلات اجتماعی انسان ، و گروهی بشناخت قوای طبیعی برخاستند . مساعی این هر دو دسته بضعف دین و قدرت علوم منجمله روانشناسی انجامید[3]».
«فرانسیس بیکن باب مشاهده و تجربه را گشود . رسانید که از گوشه گرفتن و خیال بافتن و کائنات را با مفاهیم مجهولی چون «روح» و «خدا» توجیه کردن، بجایی نتوان رسید . باید بتهای فردی و سنت های اجتماعی را در هم شکست و با شکیبایی در حوزه واقعیات بمشاهده و تجربه پرداخت . زیرا به قول «گالیله» : «حتی با هزار دلیل هم نمی توان یک حقیقت تجربی را باطل کرد[4]».
با این همه روح از عرصه روانشناسی بیرون نرفت دکارت و پیروانش اگر چه نسبت به معارف گذشتگان شک نمودند و با احتیاط بحلاجی تفکرات قبل پرداختند ، اما همچنان متأثر سنتها باقی ماندند و از یک سو تضاد بین جسم و روح را مورد تاکید قرار دادند و از سوی دیگر حرکات حیوانات را تحت تأثیر عوامل مبهمی بنام «نفوس حیوانی» پنداشتند.
دوره روشن فکری از اواخر سده هفدهم آغاز گشت و در هر کشوری به رنگی در آمد: در انگلیس با مردمی اهل آزمایش و عمل ، به صورت دبستان «تجربی» در آلمان و فرانسه با اهلیتی که نظر بر عمل چیرگی داشت، دو دبستان «عقلی» و «طبیعی» اهمیت یافت . تجربیون میگفتند که نفسانیات ناشی از آزمایش های واقعی فرد است . عقلیون باور داشتند که قوای عقلی جدا از بدن است ولی با آن ارتباط دارد. طبیعیون معتقد بودند که حالات روحی مثل حرکات بدنی ، نمودهایی است که مکانیکی و مبتنی بر اعضای بدن.
در نظر پدر روانشناسی جدید ، هابس(Hobbes) ، عقل یا علم عبارت از تأثیراتی است که جبرا" بواسط حواس از عالم مادی گرفته می شود . تأثیر حسی نیز خود چیزی جز «حرکت» نیست . حرکتی که از انسجام برمی خیزد و از طریق اعضای حسی و اعصاب به مغز ما می رسد . بنابراین «احساس» حرکتی است که از اشیاء خارجی بر می خیزد و به مغز منتقل می شود . «خیال» دنباله یا اثر حرکتی است که نخست «احساس» را برمی‌انگیزد و سپس متوقف می شود. «رویاء» هم مانند «خیال» ادامه حرکات مغزی است در غیاب محرک خارجی «عقل» و «استدلال» نیز جمع و تفریق احساسات و خیالات است[5]».
لاک که شالوده علم روانشناسی را نهاد . برخلاف دکارت ، وجود «مفاهیم فطری» یا «عقل مادرزاد» را رد کرد ، و اعلام کرد که نفسانیات ما محصول دو عامل ماشینی است : «احساس» و «تفکر» . عمل احساس سبب اخذ و دریافت تصاویر اشیاء خارجی است، و عمل تفکر باعث آمیختن تصاویر، و تشکیل قوای عقلی از قبیل «حافظه» و «تخیل» و «استدلال» اما عمل تفکر ناشی از عقل یا روح نیست ، بلکه تابع و ماحصل قوانین «پیوستگی» تصورات است . [6]
تا اواخر قرن نوزدهم این کشاکش بی انتها به دو گونه حالت روانی انجامید ؛ یکی آنها که در حوزه عقل و ادراک میگنجد، دیگری آنها که غیر قابل ادراک است. رسو و رومانتیک های پس از او نیز از تمایلات و حالات غیر منطقی انسان دفاع نمودند و گفتند که ما در زیر فشار الزامات تمدنی ، از امیال نهانی خود چشم پوشیده و بتظاهر تمدن آلود خود، اکتفا کرده‌ایم . هربارت و بنه که از باطن لاشعور ( ناخودآگاه) انسان بتفصیل سخن راندند، روان را به کوهی از یخ شناور تشبیه کردند که فقط جزئی از آن ، سر از آب برمیاورد و ما بقی یعنی قسمت اعظم در دل آب نهان می ماند . شوپن هونرو نیچه شورهای فطری و جلوه های روانی انسان را به هنگام رویاء و خیالبافی و جنون باز نمودند .
انسان هم ، چنانکه شوپن هونر گفت : در آغاز زندگی ، لاشعور و ناخودآگاه است و پس از رشد و تکامل شخصیت نیز در مواردی مانند رویا و خیالبافی و حال اغماء از خود بیخود می شود و از عقل بیگانه می گردد . پس احساس حیات ، ناخودآگاه و غیر عقلی است . اما ناخودآگاهی برتر از خودآگاهی است چرا که منبع الهام و اشراق و نبوغ است . بر همین سیاق جیمز روان را شامل روان خودآگاه و روان ناخودآگاه پنداشت و روان ناخودآگاه را بسی ژرف و نیرومند تلقی کرد. برگسون نیز با بینش عارفانه خویش ناخودآگاهی را شناخت و توجیه نمود . [7]
از اواسط قرن نوزدهم ، به اقتضای تحولات اجتماعی شدید اروپا ، نحوه تفکر عوض شد . انسان که تاکنون موجودی کمابیش ثبات طلب یا استاتیک بود ، یکسره تحول پرست و دینامیک شد . همچنان که به شکستن سنن اجتماعی پرداخت . قشر ظاهری نظام عقلی نیز از هم پاشید و در زیر آن ، دنیای بی نظام و ناهنجاری یافت . دوره اندیشه دکارتی به سر رسید . دکارت تمام وجود انسان را منحصر به عقل اول دانست ؛ «می اندیشم پس هستم» و در پاسخ آن کلاکس چنین گفته بود : «می خواهم پس هستم» در طی این دوران ملوُن‌الفکر خواست و اراده لاشعور به جای عقل و شعور نشست . از اینرو در نیمه دوم قرن نوزدهم ، شخصیت قشری عقلی و حالات روانی عادی و مقرون به عقل ، تدریجا" جای خود را به حالات غیر عادی و غیر عقلی داد . حال ، دنیای دانش نیازمند کسی بود تا بیاید و بی هراس اعماق درون انسان را بکاود. روان مردم متعارف و غیر متعارف را تحلیل کند و با آمیختن روانشناسی انسان متعارف و غیر متعارف ، واقعیت وجودی آن را دریابد . فروید این احتیاج و انتظار را بر آورد .[8]
هر چند که علم روانکاوی (پسی کانالیز) را مدیون زحمات بی شائبه فروید هستم اما ، رسیدن به این مقام ، بر پایه کلیه نظرات و اعتقادات بشر اولیه تاکنون ، پی ریزی شده است . شاید بتوان فروید را چشمی بازتر و دلی آشناتر برای گردآوری و همسو ساختن عقاید و نظرات دانست : همانطور که لویی پاستور می گوید :
« شانس در خدمت ذهن آماده است.»
بخش اول ضمیر ناخودآگاه چیست ؟
آدمی از دیر باز در پی شناخت ذات خویش بوده است . معرفت نفس پدیده تازه و نوظهوری نیست و قدمتی به تاریخ بشریت و فرهنگ تمدن دارد . تا آنجا که پوئیدن راه کمال و رسیدن به خوشبختی را همطراز معادل کشف قلمرو باطن به شمار آورده اند . هر چند که معیارهای انسان ها به لحاظ فردی و اجتماعی متفاوت هستند اما همگی ما خوب می دانیم که نیروی اندیشه و تعقل بر ضمیر ناخودآگاه هر کس حکمفرماست . ضمیر ناخودآگاه یا آنچه که از پشت چشم های ما بر این دنیا می نگرد و در لحظات سکوت و آرامش ما را در خود پناه می دهد و در درون خود دنیایی ژرف و بی کران از احساسات عواطف و استعدادهای کشف ناشده دارد و این شاید تنها به خاطر درگیر بودن ذهن ما به چراها و اگر های روزمرگی است .
دنیای درونی هر کس رابطه ای مستقیم با دنیای بیرونی اش دارد . دنیای درونی سراسر لیبریز، ادراکات ، احساسات ، اندیشه و نظرات که مانند جیوه ای مایع در سرتاسر بدن دائما در حال انبساط و انقباض اند تغییر حال و هوایی درونی در افعال بیرونی تصویر می شود . و زندگی تجسمی در امتداد اندیشه هاست . پس آغاز فصل را به دعایی که مبین این گفته‌هاست می سپاریم .
یا مقلب القلوب و الابصار
یا مدبر اللیل و النهار
یا محول الحول و الاحوال
حول حالنا الی احسن الحال
چه بسا از خود می پرسیم : چرا دنیای عینی ما بازتاب افکار و پندارهای ماست ؟ و اصولا" دنیای ذهنی ما چیست ؟ کاربرد اراده ما تا به کجاست ؟ تأثیر دنیای درونی بر سلامتی جسم، خلق هنر ، کشفیات بشر تا به کجا خواهد بود ؟ چرا در میان انسانهایی با شباهتهای ظاهری تفاوتهای بسیاری دیده می شود ؟ و . . . تا به آنجا که کار کرد نقش ضمیر درونی ما در روند زیستن چه می تواند باشد ؟
سئوالها در این زمینه و بخصوص در فراگرد ضمیر ناخودآگاه و کارآیی تفکر و تعقل فراوان است و حد و مرزی نمی توان برای آنها قائل شد .
بیشترین حضور ضمیر ناخودآگاه در جسم هر شخص، دستگاه عصبی خصوصا" در مغز نهفته است . مسأله روان هر شخص ارتباط تنگاتنگی با سیستمهای اعصاب وی دارد . و سیستم اعصاب نقش موثری را در سلامتی دیگر ارگانیسمهای بدن ایفا می کند .
سپس سلامتی و خلاقیت در زندگی و امور ادراکی ارتباط نزدیکی به روان سالم در انسان ها دارد . البته تفاوت انسانها در نوع جمع آوری اطلاعات و تبدیل خلاقانه آن است که عامل اصلی اختلاف در میان آنهاست . کشفیات اخیر در رابطه با کار مغز شروع به توضیح این دو روند کرده است .
بخشی از تحقیقات اخیر در مورد مغز انسان در این فصل مورد بحث قرار می گیرد .
معرفی دستگاه عصبی
«دستگاه عصبی . از مغز ، نخاع شوکی و اعصاب محیطی تشکیل شده است . کار این دستگاه کنترل و هماهنگ سازی فعالیتهای سلولی در سرتاسر بدن می باشد . دستگاه عصبی با واسطه انتقال امواج الکتریکی کنترل تمام بدن را انجام می دهد . امواج الکتریکی توسط رشته های عصبی از مغز خارج می شوند پاسخ به این امواج تقریبا" در همان لحظه دریافت موج محرک ، انجام می شود . زیرا امواج به شکل تغییر پتانسیل الکتریکی منتقل می‌گردند[9]».
...............
315 صفحه فایل Word
دانلود پروژه مادر گنجیه‌ای آبی - با عنوان رساله : نقش ضمیرناخودآگاه درنقاشی کودکان و سبک سوررآلیسم
