مقدمه
مشکلات ارزشیابی سنتی یا بهتر بگوییم روش اندازه‌گیری و سنجش موجود با جو نمره‌گرایی و پاسخ‌مداری و حافظه‌سنجی موجود در مدارس که فراگیران اسیر چنبره‌ی «داده» و «ستانده» یا «محرک و پاسخ» یا امتحانهای مکررند که سلامت روانی و جسمی آنان را تهدید می‌کند.
از سوی دیگر نارضایتی از نظام ارزشیابی موجود در محافل تربیتی و نیازهای جامعه و زندگی و پیشنهاد سازمانهای آموزش جهانی مانند یونسکو طلب می‌کرد که دیگر به ارزشیابی به دیده‌ی پایان آموزش نگاه نکنیم و از نمره دادن به عنوان طبقه‌بندی، مقایسه تفکیک برای ارتقا استفاده نکنیم؛ بلکه از آن به عنوان جز جدانشدنی فرایند یادگیری و اصلاح نارسیهاییها، بدفهمی‌های یادگیری آنان و اصلاح نارساییهای روش آموزشی معلمان، محتوای آموزش، روشهای سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی به روش کیفی و تحلیل نتایج آن برای کل نظام آموزش و پرورش بهره بگیریم. بازخورد در ارزشیابی توصیفی به ما کمک می‌کند تا نتایج اعمال و رفتارمان را بفهمیم، گرفتن بازخورد بخشی از فرایند یادگیری است و در شناخت تواناییهای هر فرد برای افزایش اعتماد به نفس و شناخت نارساییها برای اصلاح یا تغییر رفتار کمک می‌کند. لذا به دلیل اهمیت بازخورد در ارزشیابی کیفی شناخت بیشتر آن و راههای دسترسی به آن، انواع و تأثیر آن در یادگیری بهتر و بیشتر و ... در این مقاله بدان پرداخته خواهد شد.
مفهوم و تعریف ارزشیابی و ارزشیابی توصیفی:
در خصوص مفهوم ارزشیابی توافق و نظر کاملی وجود ندارد و هر کدام از متخصصان و صاحب‌نظران این قلمرو، از دیدگاه خاصی ارزشیابی را تعریف کرده‌اند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد. (حسنی و احمدی 84)
1- ارزشیابی به مثابه بررسی میزان حصول به هدف‌ها.
2- ارزشیابی به عنوان فرایند جمع‌آوری اطلاعات برای تصمیم‌گیری.
3- ارزشیابی به مثابه سنجش یا داوری درباره‌ی «شایستگی» و «ارزش».
چیزی : ارزشیابی فعالیتی است که مشتمل بر «توصیف» و «قضاوت» است. به هر حال به نظر می‌رسد تعریف ارزشیابی به مثابه سنجش یادآوری درباره‌ی شایستگی و ارزش موضوعات، در سالهای اخیر طرفداران زیادی پیدا کرده است.
ارزشیابی توصیفی، نام الگوی بدیلی است که در مقابل الگوی سنتی و تحت تأثیر دیدگاههای جدید تربیتی کشور برای مواجهه با چالشهای نظام آموزشی طرح و بحث شد. (تکنولوژی آموزشی دوره 22)
پیشینه ارزشیابی توصیفی و ضرورت اجرای طرح:
ـ در وزارت آموزش و پرورش کشورمان، سند ملی برنامه «آموزش برای همه» تهیه و تدوین شده است که در بخشهایی از آن بر تغییر رویکرد ارزشیابی از نتیجه مداری به فرایند محوری در راستای بهبود کیفیت آموزش و پرورش تأکید شده است.
توصیه یونسکو به نظامهای آموزش و پرورش جهان استفاده از روشها و رویکردهای فرایندی و کیفی با ابزارهای متنوع است. به عبارت دیگر هدف تغییر در نظام ارزشیابی، باید به این موضوع باشد که کیفیت تجربیات یادگیری را در مدرسه افزایش دهد تا به نتایج یادگیری بهتری در دانش‌آموزان منجر شود. (1999، West , cngnton,)
ارزشیابی توصیفی با پذیرش تغییر در رویکرد یادگیری، توجه به رویکرد فرایند محور، ابزارهای کیفی و محور قرار دادن بازخوردهای توصیفی در جهت عملی نمودن این توصیه‌ها قدم برداشته است. (حسنی و احمدی 1384)
در کشومان این طرح بنا به ضرورت در تاریخ 12/6/82 توسط کمیسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش تصویب شد. و به سوی فراگیر شدن در مقطع ابتدایی به پیش می‌رود. (روزنامه نگاه سال چهاردهم 84)
ویژگیهای ارزشیابی توصیفی:
1- پویاست، یعنی به صورت پیوسته و همگام با جریان یاددهی و یادگیری انجام می‌شود و رشد دهنده است و در شرایط عادی و در حین فعالیتهای یادگیری انجام می‌شود.
2- به مثابه ابزاری برای یادگیری است و با یادگیری در تعامل و ارتباط است.
3- ارزشیابی بر بازخوردهای پیوسته تأکید می‌کند تا دانش‌آموزان را به سوی انتظارات آموزشی حرکت دهد.
4- انتظارات آموزشی روشن، شفاف و مرتبط با انتظارات آموزشی است و فراگیران قادر به درک آنها هستند.
چالشها و آسیبهای ارزشیابی سنتی و فعلی
فقط در نام و عنوان ارزشیابی فعال است. جدای از تدریس نوعی ارزیابی هنجاری و ارزیابی از میزان اطلاعات فراگیران است. یکی از عواملی که به افت تحصیلی در دوره ابتدایی منجر می‌شود ارزشیابی نامطلوب است.(رشد آموزش ابتدایی، فروردین 77)
موجب ناامیدی و درماندگی آموخته شده در دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری می‌شود. (گیج و برلاینر، 1374)
آزمون‌های سنتی به دلیل ساختار خود به خواست و نیاز خود اغلب به رتبه‌بندی کردن دانش‌آموزان می‌اندیشند. روش آنها بر نقاط ضعف آزمون شونده تأکید دارد و در مورد پیشرفت دانش‌آموز حساسیت نیست. (ویگنیز، 1993).
مطابق با نیاز جامعه و نیاز افراد و پیشرفت جوامع آموزشی و سازمانهای بین‌المللی آموزشی (یونسکو) نیست.
ضعف عملکرد دانش‌آموزان ایرانی در مقایسه با کشورهای عضو طرح (تیمز و پرلز) توسط مدرسه بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تهیه (IEA)
کیفیت آموزش کنونی با چالشها و تهدیدهای جدی روبه‌روست. نگرانی‌ها و علاقمندی‌ها به خودی خود، منبع دیگری از چالشها را شکل داده است.
رویکردها در ارزشیابی توصیفی:
1- عملکردگراست. یعنی معلم در پی آن است که ببیند چه تحولاتی در کودک در حین فعالیتهای یادگیری رخ داده است.
2- همه جانبه‌نگر است یعنی به ابعاد مختلف دانش‌آموز در اهداف نگرشی، مهارتی و شناختی به یک اندازه توجه دارد. و از ابزارهای متعدد در ارزشیابی (دفتر تکالیف، آزمون کتبی و عملکردی، پرسشهای مستمر، کتاب کار، پوشه کار، مشاهده رفتار) بهره می‌گیرد.
3- درمانگر است: با این الگو فرایند یاددهی یادگیری بهبود می‌یابد. فراگیران نگران باز پس‌دهی درس نیستند؛ تلاش آنها معطوف به فهم دقیق و درک عمق‌تر از مفاهیم و موضوعات درسی است به افزایش بهداشت روانی و اعتماد به نفس کودک کمک می‌کند.
4- پرورشگر است: دانش‌آموز نگرش مطلوبی نسبت به یادگیری و محیط آموزشی پیدا می‌کند و از آن لذت می‌برد. (براساس تجارب معلمان مجری طرح)
5- اصلاحگر است: با استفاده از کارهای گروهی مثل فرصت بحث و نقد و روشهای همیاری و دانش‌آموز به خود اصلاحی، خود تنظیمی و خودارزیابی می‌رسد.
6- فرایندگر است: یعنی کمتر به نتیجه یادگیری توجه دارد. با در اختیار قرار دادن دانش درباره شناخت مثل مواجهه نمودن ذهن محیط و جهان جهت کسب تجربه و پردازش اطلاعات، خود دانش‌آموز محور و اساس یادگیری می‌شود و به خود یادگیری و نحوه یادگیری که مورد تأکید یونسکو و اصل یادگیری مادام‌العمر است دسترسی می‌یابد.
تعریف بازخورد:
ـ منظور از بازخورد ارائه هرگونه اطلاعات از نتایج و روند فعالیتهای یادگیری است که شخص دریافت می‌کند. (حسنی و احمدی 84)
ـ بازخورد (فیدبک) به معنی برگشت اطلاعات از یک منبع که برای تنظیم رفتار مناسب باشد اطلاق می‌شود. (منصور، دادستان1365)
ضرورت بازخورد:
برخی پژوهشها نشان داده است که بازخورد، عامل موثر و اثربخش در بهبود عملکرد یادگیرنده است (کرد، 1381) (توکلی، 1379) (2004، Black)
نمره دادن به آموخته‌های دانش‌آموزان به خودی خود موجب یادگیری بعدی آنان نمی‌شود. پژوهش‌های به عمل آمده در این زمینه نشان می‌دهد، «دانش‌آموزان بازخورد معلم (نمره و کلمه‌ها و عبارت‌های کوتاه مانند خوب است، آفرین، بیشتر تلاش کن و ...) را در مورد آموخته‌هایشان نادیده می‌گیرند» [بولتر 1998]
دانش‌آموز بعد دریافت نمره فقط آن را با نمره بغل‌دستیهای خود مقایسه می‌کند او را وادار به تفکر نمی‌کند که برای بهبود یادگیری‌اش به چه چیزی نیاز دارد؟ و یا چه کاری باید انجام دهد؟
دانلود پروژه ی ارزشیابی کیفی و بازخورد های یادگیری و یادهی