نوع فایل: word
قابل ویرایش 52 صفحه
چکیده:
آموزش عالی در ایران در درون دولت به وجود آمد و از سنتهای ریشه‌دار، پویایی‌های درونزا، آزادی و ابتکار عمل لازم برای ارزیابی کیفیت و خود – تنظیمی محروم ماند. دانشگاه ایرانی در طی چندین دهه، قادر به رصد کردن خود نشده است و نتوانسته است ساختارهای درونزا و کارآمدی از تضمین کیفیت به وجود بیاورد و توسعه بدهد. مقالة حاضر به روش تحلیل تاریخی – اسنادی و با رویکرد انتقادی به بررسی فعالیتهایی می‌پردازد که در طی نزدیک به صد سال گذشته در آموزش عالی و دانشگاه ایرانی در ارتباط با ارزشیابی کیفیت صورت گرفته است. هدف مقاله، کمک به فراهم شدن شناخت تحلیلی نسبت به این موضوع و چالشهای پیش روست.
در دوره قبل از انقلاب، کوشش‌های دانشگاهیان و نخبگان پیشرو برای پایش درونزای کیفیت آموزش عالی حتی اگر هم شده با ایجاد ساختارهای واسط دانشگاهی – دولتی، بنا به علل ساختار سیاسی و تعارضهای ناشی از آن نافرجام مانده است. در بعد از انقلاب روایتی مذهبی از الگوی ایدئولوژیک سیاسی به شکل‌گیری نظامی از نظارت و کنترل دیوانسالار بر دانشگاه انجامید و مانع از آن شد که او هوشمندیهای درونی خود را برای رصد کیفیت، ظاهر سازد و توسعه بدهد. در دوره سوم که از سالهای پایانی قرن بیستم آغاز شده است، تحولاتی در جامعه به عنوان بازتابی از تحولاتی جهانی، بستری فراهم آورد که بحث کیفیت به مفهوم آکادمیک آن در میان برخی دانشگاهیان ایران در بگیرد. نسل جدید و رو به رشد کارشناسان در درون دولت، حامل این بحث شدند و چالشهایی برای رویکرد علمی به تضمین کیفیت دانشگاه، در مواجهه با موانع ساختاری کشور آغاز شد. تأکید بر ارزیابی درونی دانشگاهها و ارزیابی بیرونی توسط همتایان علمی و تخصصی و نهادهای حرفه‌ای غیردولتی، با هدف بهبود درونزای کیفیت، از جملة محورهای این چالشها در برابر نظارت دیوانسالار دولتی بوده است.
تحولات آرام در متن جامعة ایرانی سبب شد که برخی از گفتارهای علمی و پیشرو و رو به رشد در آن، کم و بیش وارد متن برنامه چهارم توسعه بشود که از جملة‌آن اصل خودارزیابی و خود تنظیمی دانشگاهها براساس استقلال آکادمیک و آزادی علمی بوده است ولی میل غالب در ساختار و مدیریت سیاسی کشور، همچنان به کنترل بیرونی و دیوانسالار دانشگاه معطوف است. تعارض میان متن‌های کم و بیش مترقی با ساختارهای نوعاً متصلب، بازتابی از دوگانگی‌ها در جامعة‌گذار ایرانی است.
مقدمه:
بحث کیفیت برای دانشگاه و آموزش عالی در جهان، به یک جهت از نیمه دوم قرن بیستم بویژه حوالی دهه 80 شدت گرفته است. چرا که علت وجودی دانشگاه و آموزش عالی (بر اثر عواملی مانند شرایط رقابتی، بازتعریف نقش دولت، جهانی شدن ظهور اقتصاد و دانش و ....) عمیقاً در حال تحول بود و می‌بایستی اهداف خود را (بویژه با توجه به تحولات علمی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات و تقاضاهای نوپدید جهان کار)، از نو تعریف بکند و جور بودن عملکردش را با این اهداف، به طور مداوم پایش و ارزیابی بکند. (Brennan and Shah, 2000, 20-24)
اما از یک جهت، نگرانی کیفیت در دانشگاه و آموزش عالی به معنای عامّ آن، قدمتی به درازای خود دانشگاه دارد. چرا که آموزش عالی بنابر سرشت آن، فعالیتی پیچیده و انتقادی است و کیفیت تحقیق، تدریس، زندگی علمی، موفقیت دانشجو، قابلیت‌های دانش‌آموخته و ... در آن پیوسته مورد سؤال بود و به انحای مختلف در معرض ارزشیابی قرار می‌گرفت. به همین جهت دانشگاهها دارای سنتهای ارزشیابی خاص خود بودند. مانند سنّت دیرینة امتحان بیرونی و ممیزی برنامه‌ها توسط همتایان در انگلستان (Husband and Patricia, 1993)، تاریخچه متجاوز از یکصد سالة اعتبارسنجی در ایالات متحده (CHEA, 2006) سابقة چند دهه اعتبارسنجی در ژاپن (JUAA, 2005) و ....
در آموزش عالی ایران، چنین سازوکارهایی به صورت نظام مطلوب و مؤثری، استقرار و توسعه نیافته است. شاید یک علت عمده، این بود که آموزش عالی در ایران، در درون دولت به وجود آمد و حتی به یک تعبیر می‌توان گفت که ما دانشگاه را نیز مثل تکنولوژی، خریده‌ایم و به همین دلیل دانشگاه در ایران از داشتن سنتهای ریشه‌دار، پویایی‌های درونزا و آزادی و ابتکار عمل لازم برای ارزیابی کیفیت و خود – تنظیمی محروم ماند. هر چند تأسیس مدارس عالیه و سپس دانشگاه تهران را می‌توان جزوی از جنبش تجددخواهی اواخر قاجار و آغاز دوره پهلوی در ایران تلقی کرد ؛ولی از یک سو، الگوی نوسازیِ «بیش از اندازه عمودی، دولتی و از بالا به پایین» بر این تجددخواهی سایه‌انداز بود و از سوی دیگر برای برخی از مدیران دولت، دانشگاه، بیش از اینکه نمادی از یک مفهوم و رویکرد مدرن به عالم و آدم باشد، یک «ساختمان» بود. تأملی در مذاکرات کابینه و اظهارات ردّ و بدل شده در آن، حاکی از آن است که برخی، واژة «یونیورسیته» را به عنوان عمارتی به کار می‌بردند که خوب است در کنار عمارتهای دیگر، در باغ جلالیه تهران ساخته بشود. عمارتی که نقشه‌اش از کلمبیا گرفته شده بود. (صدیق، 1352، 31-39)
از همین رو در طی چندین دهه، دانشگاه و آموزش عالی ایران، قادر به رصد کردن خود نشده است و نتوانسته است ساختارهای درونزا و کارآمدی از ارزشیابی کیفیت به وجود بیاورد، مستقر سازد و توسعه بدهد. این در حالی است که به دنبال رشد کمّی پرشتاب در سالهای اخیر و تحت تأثیر تحولت جهانی پیش گفته، دانشگاه و آموزش عالی ایران نیز بیش از گذشته با پرسش کیفیت، مواجه شده است. بهرامی (1374) با تأکید بر ضعفها و نارسایی‌های موجود در فرایندهای یاددهی و یادگیری و نیز فعالیتهای پژوهشی دانشگاههای کشور، آن را نشانی از فقدان سازوکارهای مناسب برای تضمین کیفیت آموزش عالی دانسته است. خلیجی (1376،84-85) وضعیت کیفیت در آموزش عالی ایران را به شدت بحث‌انگیز یافته است که ضعفِ بنیه ورودیها به دلیل غلبۀ یکجانبۀ پاسخگویی به تقاضای اجتماعی، عدم تناسب خروجی‌ها با تقاضای بازار کار و نیازهای متحول و متنوع جامعه، مدرک‌گرایی و فقدان بهره‌وری از منابع محدود عمومی در آموزش عالی، نمونه‌ای از شواهد آن است. بازرگان و همکاران 1379 ،1-27) معتقدند که هر چند از دیرباز، بازرسی‌هایی از آموزش عالی توسط دولت صورت می‌گرفت ولی این فعالیتها با نگاه کل‌گرا و سیستمی همراه نبوده و اثربخشی مورد انتظار را نداشتند. ابیلی (1376 ،54-61) دربارۀ موسمی بودن و پراکندگی فعالیتهای نظارت و ارزیابی در آموزش عالی بحث کرده است. محمدی و همکاران (1384 ،13) معتقدند که فعالیتهای ارزشیابی آموزش عالی در کشور، نوعاً به صورت غیر علمی انجام می‌گرفتند، روشها و ابزارها از اعتبار لازم برخوردار نبودند و فرایندها غالباً به ایجاد جوّ بدبینی و نارضایتی می‌انجامیدند و اثربخشی مطلوب و مورد انتظار نداشتند.
مقالة حاضر به روش تحلیل تاریخی - اسنادی و با رویکرد انتقادی به بررسی فعالیتهایی می‌پردازد که در طی نزدیک به صد سال گذشته در آموزش عالی و دانشگاه ایرانی، در ارتباط با ارزشیابی کیفیت صورت گرفته است. هدف مقاله، کمک به فراهم شدن شناخت تحلیلی نسبت به این پرسش است که چرا دانشگاه و آموزش عالی ایران نتوانسته است ساختارهایی درونزا و کارآمد برای رصد کردن کیفیت خود ایجاد بکند و نظام مطلوبی از تضمین کیفیت مستقر بسازد و چالشهای اصلی آن در این مسیر چه بوده است.
فهرست مطالب:
چکیده
مقدمه
ادوار سه‌گانة دانشگاه و آموزش عالی ایران
- دورة اول: کوشش‌های نافرجام دانشگاه برای پایش کیفیت خود
- دورة دوم؛ غلبة الگوی ایدئولوژیک و نظارت دیوانسالار
- دوره سوم؛ کیفیت دانشگاه در ایران، موانعِ ساختاری و چالشهای ناتمام
فعالیتهای پراکندة درون دولت
الف. آیین‌نامه ارتقا
ب. آیین‌نامه قطبهای علمی
ج. شاخصهای آموزش عالی
د. رتبه‌بندی
ه-تعاملات بین‌المللی در زمینه تضمین کیفیت
ابهامات پیش روی برنامة چهارم توسعه
نتیجه‌‌‌گیری نهایی
سایه دستگاه دولت بر ارزشیابی و پروژه ناتمام ایجاد نهادهای واسط
رویکرد علمی و تخصصی به ارزشیابی؛ و موانع ساختاری پیش روی آن
میل پیوستة مترصد در سیستم دولت برای بازگشت به کنترل بیرونی و دیوانسالار
سایه عوامل سیاسی – ایدئولوژیک بر نظام حرفه‌ای – علمی و تخصصی
مغفول ماندن شاخصهای بروندادی کیفیت آموزش عالی به دلیل تمایل دولتی بر کنترل فرایندها و تحت تأثیر اقتصادِ سیاسیِ نفتی
گرایش دولت به پیوند ارزشیابی با اختیارات مرکزی
ارزشیابی دانشجویان از کلاس درس و ابهام در رویهها، شیوهها و ابزارها
فقدان نظام اطلاعات آموزش عالی
ارزیابی درونی؛ طرحی ناتمام
فقدان ارزیابی بیرونی توسط همتایان علمی
عدم توسعه و مشارکت نهادهای غیردولتی حرفه‌ای
تمرکزگرایی، تصدیگری و تعدد متولیان دولتی
فقدان آزمونهای استاندارد نظام حرفه‌ای
فقدان نشانگرها، شاخصها و استانداردهای مورد توافق و معتبر
کژتابیهای رتبه‌بندی
استقلال دانشگاهی، خود – ارزیابی و خودحسابرسی در چالش با رویکردهای کنترل بیرونی دولتی
منابع
منابع و مواخذ:
آیین‌نامه قطبهای علمی (1383 و 1379) وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شمارة 1505/21، 3/8/79 و اصلاحیة آن 24/10/83. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
ابیلی، خدایار (1376) ارزشیابی ماهیت نظارت و ارزیابی جاری در آموزش عالی غیرپزشکی کشور. در؛ خلیجی محسن و محمدمهدی فرقانی (ویراستاران) مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی در ایران، جلد دوم. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
بازرگان عباس و همکاران (1379) رویکرد مناسب ارزیابی درونی برای ارتقاء مستمر کیفیت گروههای آموزشی در دانشگاههای علوم پزشکی. مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران. دوره جدید سال 5: 1-27
بازرگان، عباس (1374) ارزیابی درونی دانشگاهی و کاربرد آن در بهبود مستمر کیفیت آموزش عالی، فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی، ش 4 و 3، 50-70.
بازرگان، عباس (1384) ارزیابی در آموزش عالی؛ مفاهیم، تعاریف، نظریه‌ها و الگوها. ارائه شده در میزگرد تخصصی ارزیابی در آموزش عالی. 23 اسفند 1384. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
بازرگان، عباس (1385) ارزیابی درونی برای بهبود کیفیت دانشگاهی: نگاهی به یک دهه تجربه در نظام آموزش عالی ایران. دومین همایش ارزیابی درونی، 25 اردیبهشت 1385. تهران: دانشگاه تهران و سازمان سنجش آموزش کشور.
بخش آموزش عالی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (1379) راهکارهای اجرایی بخش آموزش عالی قانون برنامه پنجساله سوم. تهران:دبیرخانة ستاد برنامه‌ریزی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
برزگر، علی (1354) سیاست علمی و نوسازی اجتماعی. تهران: مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی.
بهرامی محسن (1374) ضرورت تجدیدنظر در رسالتها و ساختارهای آموزش عالی. رهیافت. ش 11.
پرند، کوروش (1385) گزارشی از فعالیتهای صورت گرفته درباره ارزیابی آموزش عالی. ارائه شده در دومین همایش ارزیابی درونی برای ارتقای کیفیت دانشگاهی. 25 اردیبهشت 1385. تهران:دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران و سازمان سنجش آموزش کشور.
جوکار، نجف (1383) درآمدی بر معیارها و روشهای شناسایی قطب علمی و مشکلات آن. در مجموعه مقالات اولین همایش قطبهای علمی کشور 131-125. تهران:دبیرخانة شورای قطبهای علمی، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
حاجی‌زاده، معصومه (1381) نگاهی به طرح رتبه‌بندی دانشکده‌های علوم پزشکی ایران. تهران:گروه ارزشیابی مرکز مطالعات، تحقیقات و ارزشیابی آموزشی، سازمان سنجش آموزش کشور.
خلیجی محسن (1376) نگاهی به نظام آموزش عالی ایران؛ گذشته، حال، آینده. مجموعه مقالات نخستین سمینار آموزش عالی ایران. محسن خلیجی، محمدمهدی فرقانی (ویراستاران) تهران:دانشگاه علامه طباطبایی.
داوری، عبدالرضا (1383) آسیب‌شناسی طرح ایجاد قطبهای علمی در دانشگاه ایران. در مجموعۀ مقالات اولین همایش قطبهای علمی کشور. 110-101. تهران:دبیرخانة شورای قطبهای علمی، مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
دبیرخانة ارزیابی درونی (1382) بررسی روند پیشرفت طرح ارزیابی درونی در دانشگاههای کشور، شماره 1. تهران:مرکز مطالعات، تحقیقات و ارزشیابی آموزشی، سازمان سنجش آموزش کشور.
دبیرخانة ارزیابی درونی (1384ب) طرح ارزیابی عملکرد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و طراحی نظام مناسب ارزیابی کلان آن. مرکز مطالعات، تحقیقات و ارزشیابی آموزشی. تهران: سازمان سنجش آموزش کشور.
دبیرخانة ارزیابی درونی (1385) جلب اعتماد، اطمینان، مشارکت و مسؤولیت‌پذیری جامعة دانشگاهی و دانشگاهها در ارزشیابی کیفیت در آموزش عالی. تهران: سازمان سنجش آموزش کشور.
دبیرخانة ارزیابی درونی سازمان سنجش آموزش کشور (1384الف) نرم‌افزار ارزیابی درونی و راهنمای جامع آن. تهران:مرکز انتشارات سازمان سنجش آموزش کشور، مرداد 1384.
دبیرخانة دومین همایش ارزیابی درونی (1385) دومین همایش ارزیابی درونی برای ارتقای کیفیت دانشگاهی؛ دستاوردها، چالشها، چشم‌اندازها. تهران: دانشگاه تهران و سازمان سنجش آموزش کشور.
دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی (1382) گزارش توصیفی و موضوعی مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال 1363 تا 1380. تهران:دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی.
دبیرخانة شورای قطبهای علمی (1383) گزارش قطبهای علمی کشور. تهران:مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
دبیرخانة شورای نظارت، ارزشیابی و گسترش دانشگاههای علوم پزشکی (1383) گزارش عملکرد 83-1376 دفتر ارزشیابی. تهران: دبیرخانة شورای نظارت، ارزشیابی و گسترش دانشگاههای علوم پزشکی.
دفتر نظارت و ارزیابی آموزش عالی (1380) شاخصهای نظارت و ارزیابی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی. تهران:وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
دفتر نظارت و ارزیابی دانشگاه علم و صنعت (1383) گزارش رتبه‌بندی دانشکده‌ها در سال 1381. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
روزنامة اطلاعات (30/6/57) لایحة استقلال دانشگاه.
روشن، احمدرضا (1385) نظرسنجی از اعضای هیأت علمی دربارة آئین‌نامه ارتقا. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
سازمان شاهنشاهی بازرسی آموزش عالی و پژوهش علمی (51-1350) گزارشهای ارزیابی اجرای انقلاب آموزشی. بررسی‌های شماره 1 تا 13. تهران: سازمان شاهنشاهی بازرسی آموزش عالی و پژوهش علمی.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی (1383) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران 1388-1384. تهران: مرکز مدارک علمی و انتشارات. معاونت امور پشتیبانی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
سیاری، علی‌اکبر (1371) نقش و اهمیت تهیه و برنامه جامع دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی، کارگاه آموزشی برنامه‌ریزی توسعه آموزش عالی؛ مروری بر تجربیات برنامه‌ریزی آموزش عالی در برنامه اول. تهران:مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
سیاری، علی‌اکبر (1372) برنامه دوم توسعه آموزش عالی و تحقیقات دولتی غیرپزشکی. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
شفیعا، محمدعلی (1380) شاخصهای مناسب برای ارزیابی کیفیت عملکرد در آموزش عالی. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
شمس، ناصر و مهدی مبلغ (1378) طراحی و تبیین شاخصهای بهره‌وری. تهران:دانشگاه صنعتی امیرکبیر.
شورای عالی اداری (1383) آیین‌نامه نظام ارزیابی استراتژیک کشور مصوب جلسه 116 تاریخ 31/5/83.تهران:سازمان مدیریت وبرنامه ریزی.
صدیق، عیسی (1352) چهل گفتار. تهران، دهخدا.
صدیق، عیسی (1354) تاریخ فرهنگ ایران. تهران.
صفری ناصر (1383) قطبهای علمی؛ تجربیات ملی و بین‌المللی. در مجموعه مقالات اولین همایش قطبهای علمی کشور. 82-75، دبیرخانه شورای قطبهای علمی. تهران:مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
فراستخواه، مقصود،محمود مهرمحمدی و احمد داوری (1382) بررسی افزایش دسترسی به آموزش عالی. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
کوی، لوتان (1348) سیاست علمی و مسائل آموزش عالی ایران. ترجمۀ محمود فرمان،تهران:مرکز اسناد و مدارک علمی ایران.
کیذوری، امیرحسین (1384) طراحی و تدوین رویکرد مناسب تخصیص بودجة دانشگاهی ایران براساس شاخصهای کیفیت نظام دانشگاهی. تهران:دانشگاه تربیت مدرس.
لوح قانون (1375) مجموعة قوانین. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی (1372) گزارش عملکرد برنامه بخش آموزش عالی و تحقیقات (غیرپزشکی) 71-1368. تهران:مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی (1350) گزارش چهارمین کنفرانس ارزیابی انقلاب آموزشی؛ خرداد 1350. تهران:مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی.
مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی (1351) گزارش پنجمین کنفرانس ارزیابی انقلاب آموزشی؛ خرداد 1351. تهران:مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی.
مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی (1352) گزارش ششمین کنفرانس ارزیابی انقلاب آموزشی؛ خرداد 1352. تهران:مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی.
مجموعه مصوبات ستاد انقلاب فرهنگی (بی‌تا) تهران:دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی.
محمدی رضا و همکاران (1384) ارزشیابی کیفیت در آموزش عالی؛ مفاهیم، اصول، روشها و معیارها. تهران:سازمان سنجش آموزش کشور.
محمدی، رضا (1383) راهنما و چارچوب تدوین گزارش ارزیابی درونی در سطح گروه آموزشی. تهران:دبیرخانه ارزیابی درونی، مرکز مطالعات تحقیقات و ارزشیابی آموزشی، سازمان سنجش آموزش کشور.
مدیریت آموزش عالی و تحقیقات (1368) برنامه توسعه بخش آموزش عالی (3 جلد). تهران: سازمان برنامه و بودجه، معاونت امور اجتماعی.
مرکز اطلاعات بنیادی (1384) گزارش خلاصة پروژة غدیر 1، تهران.
مرکز پژوهشهای نخست‌وزیری (1363) بررسی علل خروج نیروهای متخصص از دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی (تهران)؛ نتایج و پیشنهادها. تهران:مرکز پژوهشهای نخست‌وزیری و گروه علوم اجتماعی مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مهر‌علی‌زاده، یدالله (1385) ابهامات رتبه‌بندی دانشگاههای ایران. در نامه آموزش عالی تیر ماه 1385 ـ شمارة 22، تهران:مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
نقی‌زاده، سیما (1379) شاخصهای ارزیابی. سازمان سنجش آموزش کشور، گزارش کارشناسی شماره 89، تهران:دفتر بررسی‌های فنی و آماری.
نورشاهی، نسرین (1383) تاریخچه، ساختار و فعالیتهای واحد ستادی دفتر نظارت و ارزیابی آموزش عالی. تهران: مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی.
هیأت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی (1381) شاخصهای ارزیابی علم و فناوری کشور. تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
هیأت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی (1383) شاخصهای ارزیابی آموزش عالی. تهران:دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
وحیدی، پریدخت (1364) شاخصهای آموزش عالی در ایران، تهران: وزارت برنامه و بودجه.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (1380) بانک اطلاعات رتبه‌بندی دانشکده‌های پزشکی ایران. تهران: وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (1384) عملکرد دستاوردهای آموزش عالی گروه پزشکی در سالهای 1383 و 1384. تهران:وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری (1366 و 1380) آیین‌نامه ارتقا، مصوبه‌های 6/5/1385و 6/9/1380. تهران: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
وزارت فرهنگ و آموزش عالی (1368الف) گزارش عملکرد شورای نظارت و سنجش آموزش. تهران:معاونت آموزشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
یمنی دوزی سرخابی، محمد (1382) برنامه‌ریزی توسعه دانشگاهی، نظریه‌ها و تجربه‌ها. تهران:دانشگاه شهید بهشتی.
Bazargan Abbas (2002) Issues and Trends in Q.A. & Accreditation: A Case study of Iran UNESCO, 17-18 October 2002. First Global Forum on International Quality Assurance Acereditation & The Recognition of Qualifications in H.E.
Brennan, John and T.Shah (2000) Managing quality in higher education. An international perspective on institutional assessment and change. Buckingham, OECD, SRHE and Open University Press.
CHEA (2006) Regional accreditation Organizations 2005-2006. Council for Higher Education Accreditation. Washington DC.
Husbands, Christopjer, T. and Fosh, Patricia (1993) Students’ evaluation of teaching in higher education: Experiences from four Europan countries and some implications of the practice. In: Assessment and Evaluation in H.E. Aug 93, Vol 18, PP 20-95.
JUAA (2005) Accreditation System. Tokyo, the Japan University Accreditation Association.
پروژه چالش کیفیت آموزش عالی در ایران زمینه کاوی تاریخ. doc
