هنجار، ارزش و اخلاق از دیرینه ترین چالش های ارتباط جمعی محسوب می شوند. نوع رسانه، مخاطبان آن، حوزه انتشار پیام آن، اهداف، کانال و سازمان و تمامی عناصر و مؤلفه هایی که به وسایل ارتباط جمعی مرتبط هستند هر یک به نوعی با واژه های یاد شده و چگونگی تشخیص، تطبیق و اجرای آن ها درگیرند. خبر از جمله پیامهای رسانه است که تعریف آن در اساس حاوی واژه هایی هنجاری، ارزشی و اخلاقی است. اسلام نیز که اخلاق، ارزشها و آرمانها را همواره حاکم بر تمام جنبه های حیات بشری و همه روابط فردی و اجتماعی معرفی می کند در حوزه خبر دارای رهنمودها و اصول و توصیه های روشن و شفاف است. از جمله اصول اخلاقی که دین مبین اسلام در حوزه خبر بر آن تاکید می کند، مسئولیت اجتماعی روزنامه نگار و رعایت مصالح عموم، توجه به حق مردم در دستیابی به اطلاعات سازنده و مفید، شجاعت در نقل حقایق، تاکید بر صداقت و عینیت خبر و احتراز از تحریف اخبار، توجه به اعتبار روایی منبع خبر، خودداری از مکر و خدعه در خبر، حفظ حرمت و حریم فرد و جامعه و در عین حال انتقاد سالم و عمل به وظیفه امانتداری جامعه است. اگر چه برخی هنجارها و ارزش ها در مرحله تطبیق و اجرا ممکن است با تفسیر و تأویل هایی متعدد روبرو شوند اما اساس تعالیم اسلام اصول و اخلاق حرفه ای خبر را به گونه ای شفاف تبیین ساخته است.
واژه های کلیدی: اخلاق، هنجار، خبر ، روزنامه نگاری، وسایل ارتباط جمعی ، اسلام
اخلاق جمع خُلْق و خُلُق می باشد, به گفته راغب در کتاب مفردات, این دو واژه در اصل به یک ریشه باز می گردد. خُلُق به معنای هیات و شکل و صورتی است که انسان با چشم می بیند و ُخلْق به معنای قوا و سجایا و صفات درونی است که با چشم دل دیده می شود. بنابراین می توان گفت؛ اخلاق مجموعه صفات روحی و باطنی انسان است و به گفته بعضی از دانشمندان, گاه به اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی ناشی می شود, نیز اخلاق گفته می شود. (مکارم شیرازی, 1377, صص 24ـ 23) در فرهنگ معین اخلاق به معنی خلق و خوی ها, طبیعت باطنی, سرشت درونی و نیز به عنوان یکی از شعب حکمت عملی خوانده شده و افزوده است؛ اخلاق دانش بد و نیک خوی ها و تدبیر انسان است برای نفس خود یا یک تن خاص. (معین, 1371, ص 174) اخلاق را از طریق آثارش نیز می توان تعریف کرد و آن این که گاه فعلی که از انسان سر می زند, شکل مستمری ندارد ولی هنگامی که کاری به طور مستمر از کسی سر می زند (مانند امساک در بذل و بخشش و کمک به دیگران) دلیل به این است که یک ریشه درونی و باطنی در اعماق جان و روح او دارد, آن ریشه را خلق و اخلاق می نامند. (مکارم شیرازی, 1377،صص 24-23)همان در عمده تعاریفی که از اخلاق شده است, دو مقوله درونی بودن و سروکار داشتن با ارزشها در اخلاق نهفته است. اخلاق بیشتر امری اجتماعی است تا فردی و در واقع بستر مناسب اجتماعی است که شرایط رشد و توسعه اخلاقی خاص یا به عبارتی وابستگی و پای بندی به ارزشی خاص را فراهم می کند.وقتی صفت اسلامی را بر اخلاق می افزاییم, مرزی را برای آن تعیین کرده ایم که محتوای آن با مرزبندی دیگر که حاوی صفت های دیگر است می تواند متفاوت باشد. (محسنیان راد, 1375) دکتر مولانا نیز می گوید:«آنچه مربوط به حدود و ثغور ارتباطات و اخلاقیات است در مرحله اول این نکته است که حدود و ثغور بررسی و تحقیق امری به نام اخلاق از جامعه ای به جامعه دیگر فرق می کند. این امر حرکتی عقلانی تلقی می شود که به وسیله آن تعیین می کنیم یک فرد به عنوان عضوی از جامعه چه کاری را باید به عنوان کار «درست» به طور داوطلبانه انجام دهد». (مولانا, 1375) در مقاله حاضر تلاش می شود تا اصول اخلاقی اسلام در ارتباط با ابعاد مختلف فعالیت رسانه ای ، معرفی گردند که ما از آن به ” اخلاق رسانه ای اسلام“ یاد می نماییم.
اخلاق رسانه ای
اخلاق رسانه ای نقطه تلاقی علم اخلاق و عمل رسانه یا ارتباط جمعی است. با توجه به ویژگی هایی که در خصوص مقوله اخلاق ذکر شد, اخلاق رسانه ای امری درونی و مرتبط با ارزشها و هنجارهاست. بدین مفهوم درونی است که مجموعه قواعد و اصول اخلاق باید توسط ارتباط گر و سازمان ارتباطی رعایت شود و از این نظر با حقوق و قانون رسانه ها متفاوت است. چه بسا بسیاری از شگردهای رسانه ای که به ظاهر با هیچ اصل و بند و تبصره ای از حقوق و قانون تنافی نداشته باشد اما با اصول اخلاق منافات دارد. از سوی دیگر اخلاق رسانه ای با ارزشها و هنجارها سروکار دارد, ارزشها و هنجارهایی که از درون فرهنگ جامعه و در جامعه اسلامی از درون فرهنگ اسلامی سر بر می آورد. لذا اخلاق رسانه ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است اما به سبب ریشه گرفتن آن از مجموعه ارزشهای بطن جامعه می تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد. از این رو تدوین اصول کلی اخلاق رسانه ای به سادگی تدوین قواعد کلی حقوق رسانه ها نیست و در هر فرهنگ و جامعه ای, تعاریف و محدوده های خاص خود را دارد.
در دایره المعارف بین المللی ارتباطات, اخلاق رسانه ای زیر مجموعه ای از اخلاق عملی و یا حرفه ای دانسته شده که از ترکیب توصیف و تئوری تشکیل شده است. در این دایره المعارف آمده است : اخلاق رسانه ای شاخه ای جدید ولی مهم از اخلاق حرفه ای است.... در قضاوت های معنوی سطوح تصمیم گیرنده در رسانه ها, اخلاق رسانه ای از جایگاه ویژه ای برخوردار است. البته حفظ اهمیت اصول و تئوری اخلاقی رسانه ای به طور منطقی دو روی یک سکه اند. کند و کاو در دنیای بزرگتری از اخلاق عملی نشان می دهد که اگر تنها هدف, توصیف اخلاق واقعی در میان دست اندرکاران باشد, نتیجه کار بدست آوردن حداقل اخلاقیات است و اگر روی اخلاقیات حاکم شود, دایره ای بسته و دور از واقعیت به وجود می آید. (کلیفورد جی کریستیانز 1989) بسیاری از معیارهای اخلاقی در علم رسانه در همه جای دنیا مورد قبول نیستند. در واقع محققانی نظیر دیکسون) Dickson 1988) حتی مدعی اند؛ فقدان توافق جهانی درباره هنجارهای اخلاقی از مشخصه های ارتباط جمعی هست و خواهد بود. در نتیجه بسیاری از مقررات اخلاقی که در این مورد وضع شده اند در بهترین شکل خود, تنها رهنمود های هنجاری هستند که بر هیچ فلسفه اخلاقی مشترکی مبتنی نیستند و روزنامه نگاران و ارتباط گران, بسته به موقعیت, به نحوی خاص با آنها روبرو می شوند. تصویب قوانین گسترده, برای اعمال چنین هنجارهایی که دوام و مقبولیت آنها مورد تردید است, بسیار غیر عملی است.(کاسوما،1375) به دلیل تنوع ارزش ها و هنجارهای موجود در فرهنگها و جوامع مختلف, تدوین نظام نامه های اصول اخلاق حرفه ای رسانه ای که شکل جامع و شامل و عام داشته باشد, بسیار مشکل است و در صورت تحقق, چندان مشکل گشا نخواهند بود. در گزارش کمیسیون مک براید درباره حقوق حرفه ای و
فهرست مندرجات:
اخلاق حرفه ای خبر در اسلام
مقدمه
اخلاق رسانه ای
اخلاق رسانه ای در اسلام
مسؤولیت اجتماعی خبرنگار
دستیابی به اطلاعات سازنده و مفید
شجاعت و شرافت حرفه ای خبرنگار
عدم تحریف و دستکاری در اخبار
صداقت و عینیت خبر
اعتبار منبع, روایی خبر
خودداری از مکر و خدعه و غوغا سالاری
احترام به مردم و گوناگونی فرهنگها
حرمت حریم خصوصی افراد
انتقاد سالم و سازنده
نتیجه گیری
منابع_ منابع انگلیسی
شامل 20 صفحه فایل word قابل ویرایش
دانلود مقاله اخلاق حرفه ای خبر در اسلام
