دانلود مقاله زراعت در مناطق خشک – گیاهان علوفه ای

اختصاصی از حامی فایل دانلود مقاله زراعت در مناطق خشک – گیاهان علوفه ای دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

گیاهان علوفـه‌ای
مقدمه

گیاهان عـلوفه ای و مــراتع منبع اصـلی انرژی بــرای تـغذیه دامــها می باشند .اگـر عــلوفه دارای کیفیت
کافی باشد میتواند 60 درصد نیاز غذایی گاوهای شیری ونیاز کامل گاوهای گوشتی را تامین نماید. اکثر گیاهان علوفه ای متعلق به دو خانواده گرامینه ولگومینوزه می باشند. در مناطق خشک ونیمه خشک ودر شــرایط فـاریاب ،گیاهان گرامینه پر تولید تراز گیاهان لگومینیزه مـی باشند واز نظر مصـــرف آب نیز دارای کارایی بیشتری هستند .در شرایط مساوی ،از نظـر رشد ،گیاهان لگــومینوزه از نظر پروتیین وکلسیم غنی تر از گیاهان گرامینه می باشند .
در مناطق خشک اگر آب کافی در دسترس ‏‎باشد ،شرایط مناسبی بـرای کشت گیاهان علوفــه ای فراهم است ودر این شرایط، اکثر گیاهان علوفه ای را میتوان کـشت کرد .بدین ترتیب که در طول فصل سرد گیاهان علوفه ای را میتوان کشت کرد. بدین ترتیب که در طول فصل سرد ،گیــــاهان مناطق معتدله ودر طول فصل گرم ،گیاهان مناطق گرمسیری مناسب خواهند بود . عـــدم وجود یخبندان در طول زمستان باعث میشود که بتوان گیاهان پر محصولی مانند شبدر مصری ، که دارای رشد مجدد سریعی می باشد و گیاهان چند ساله ی مانند یونجه که می تواند در طــول سال ،تا 10 برداشت حاصل نماید کشت نمود. در طول تابستان ،نیز می توان گیاهان گرامینه یک ساله که دارای توانایی تولید بسیار زیاد هستند ،از قبیل ذرت ، سود ا نگراس ، سورگم شیرین کشت نمود.
در برخی از مناطق نیمه خشک جهان ، واریته های هیبرید ذرت تا100 تن در هکتار علوفه سبز و شبدر برسیم تا 80 تن ( 6 تا7 برداشت ) می توانند تولید کنند.
بین گیاهان علوفه ای از نظر کارایی مصرف آب اختلاف زیادی وجود دارد بــرای مثال : یونجه برای تولید یک واحد ماده خشک ،4 تا6 مرتبه بیشتر از ذرت علوفه ای به آب نیـاز دارد و به همین دلیل در مواردی‌که آب نادر و گران ایت ، ممکن است همین عامل باعث عدم کشت آن شود .
یونجه ،از معروفترین گیاهان علوفه ای مناطق خشک دنیا است . این گیاه و سایر گیاهان علــوفه ای مناطق خشک مفصل بحث خواهد شد .ذرت :یکی از معروفترین گیاهان تابستانه بسیــاری از مناطق خشک جهان است . رشد سریع آن ،عملکرد زیاد ،خوش خوراکی و ارزش غـذایی زیاد ان ،از دلایل عمده معروفیت این گیاه است .
در گذشته این گیاه به صورت دستپــاش یا در ردیفهای بسیار نزدیک به هم کشت می شد. و مقدار بذر
لازم جهت کاشت خیلی زیاد بود (300 ـ15 کیلو گرم در هکتار ) و6 تا 7 هفته پس از کاشت ،در شرایطی که هنوز رسیده نبود بـر داشت می شد ،عملکرد در این شرایط معمولا کم و برابر40-30 تن در هکتار بود . در سالهای اخیر روش کاشت کاملا تغییر کرده است و گیاه را با فاصله بیشتر کشت میکنند و موقعی که هنوز برگها و ساقـه‌ها سبز هستند و دانه در حالت شیری یا خمیری است گیاه را برداشت می کنند . واریته هـای هیبرید جانشین واریته های معمولی شده اند و مصرف کودهای شیمیایی به مقدار زیاد رایج شده است .در چنین شرایطی عملکرد به 100-80 تن در هکتار می رسد.
گیاهان دیگری که بــــرای تولید علوفه کشت می کنند و عملکرد خوبی دارند عبارتنداز: سورگم شیرین ،ســود انگراس، پنسلاریا و نخود گاوی .
گیاهان فوق در بهار و تابستان کشت می شوند .در مناطقی که دارای زمستانهـای سخت می باشند تعلیف دامها با علوفه ذخیره شده انجام می شود(علوفه خشک و سیلو بعدا توضیـــح داده خواهند شد)ودر آن قسمت از مناطق خشک که دارای زمستانهای معتدل هستند، گیاهان علوفه ای را می توان در زمستان کشت کرد و روزانه به مصرف رساند. یکی از گیاهان علوفه ای که دارای عملکرد باالقوه زیادی می باشد شبدر مصری یا شبدر برسیم (‏‏‏Trifolium alexanderium) اسـت که میتواند در شرایط آبیاری ،7 تا 8 برداشت را در طول 10-9 ماه حاصل نماید و عمـــلکرد آن به120-100 تن علوفه تازه در هکتار برسد .علاوه بر شبدر برسیم ،گیاهان زیر را مـــی توان در مناطقی که دارای زمستانهای معتدل هستند به صورت فاریاب ،ودر مناطقی که بارندگـــی کافی دارند به صورت دیم کشت نمود.
گونه ای از خلرها یکی از مهمترین گیاهان علوفه ای است و آفــات و امراض مهمی نیز ندارد. این گیاه از مقاومترین گیـــاهان علوفه ای نسبت به روش آبیــــاری غرقابی است و علوفه آن دارای ارزش غذایی خوبی می باشد . البته به علــت رشد اولیه کند آن و ساقـه های ضعیف و رشـد خوابیده ای که دارد ،قـادر به رقابت با علفهـای هرز نیست . نخود فرنگی (Pisum sativum) بـرای خاکهای شنی بسیار مفید است و لوبیا اسبی دارای عملکرد کمی بوده و حساسیت زیاد آن به امراض و به خصوص بیماری Botrytis شده است.
یولاف ،در عرض 8 هفته پس از کاشت عملکرد زیادی تولید مینماید و علوفه آن به خوبی توسط دامها به مصرف می رسد . کلم علوفـه ای ،در خاکهای حاصل خیز و عمیق عملکرد بسیار زیادی دارد این گیاه، در اواخر تابستان کشت می شود و120-90 روز پس سبز شدن برداشت می گردد.
چغندر علوفه ای یکی دیگر از مهمترین گیاهان علوفه ای است که میتوان در مناطق خشک کشت نمود . این گیاه را میتوان دو مرتبه در سال : یعنی در پاییز و در اول بهار کشت کـــرده و آن را در طول تابستان برداشت نمود .گر چه ریشه این گیاه دارای مقدار زیادی آب است ولی اثر زیادی بر تولید شیر در طول ماههای گرم و خشک تابستان داشته و اگر همراه با علوفه خشــــک یا علوفه چراگاه به دام داده شود تولید شیر بالا خواهد رفت . عملکرد چغندر علوفه ای می تواند 100-80 تن در هکتار بدون آبیاری و250-150 تن در هکتار در شرایط فاریاب باشد.
یونجه
مبداء و سازگاری :

یونجه (Medicago sativa)،احتمالا اولین گیــاهی است که در ما قبل تاریخ جهت تولید علوفه کشت شده است . عده ای مبداء یونجه را بین النهـــرین می دانند و معتقدند که این گیاه از آنجا به عربستان و سپس به منطقه مدیترانه منتشر شده است . یــونجه توسط اسپانیایی ها به دنیای جدید برده شده است .
یونجه که اصولا مبداء کویری دارد دارای دامنــه وسیع سازگاری می باشد ودر حال حاضر تقریبا در همه نقاط معتدله و شبه حاره کشت می شود. گر چـه یونجه ،آب و هوای نیمه خشک را ترجیح میدهد ولی برای تولید زیاد احتیاج به رطوبت فراوان دارد . این گیاه ،دوره های طولانی خشکـی را تحمل می کند ولی در مقایسه با اکثر گیاهان علوفه ای ،بـــرای تولید یک واحد مـاده خشــک احتیاج به آب بیشتری دارد . این گیاه ،در شرایط نامساعد به حــالت رکــود می رود و به این ترتیب به درجه حرارتهای بسیار سرد و گرم مقاوم می شــود . در مناطق خشـک با زمستانهای ملایم ،یونجه در طول زمستان به رشد خود ادامه می دهد ولــی میزان رشد آن کاهش می یابد در طول ماههای گرم تابستان ،رشد رویشی آن محدود می گردد.
بنابراین درجه حرارت تا حد زیادی طول دوره رشد ،میزان رشد و بالاخره مقدار تولید گیاه را مشخص می کند .اگر سطح آب زیر زمینی نوسان نداشته باشد، میزان تولید آن نسبتا بالا خواهد بود ولی بهر حال بالا بودن سطح آب زیر زمینی برای گیاه مطلوب نیست .البته بالا آمدن آب زیرزمینی حتی برای مدت چند روز ،ممکن است باعث از بین رفتن گیاه شود .به همین ترتیب اگر گیاه در زمان رشد فعال خود ،برای مدت 18تا 20 ساعت بصورت غرقابی بماند کاملا از بین میرود.
یونجه ،به خاکهای عمیق و حاصلخیز که دارای مقدار کافی کلسیم باشند احتیاج دارد و در خاکهای سنگین و یا خاکهایی که دارای PH کم هستند رشد خوبی ندارد .گیاه جوان یونجه ،به شوری خیلی حساس است و بنابراین استقرار گیاه در چنین شرایطی بسیار مشکل است . گیاه کامل ،دارای مقاومت نسبتا خوبی به شوری است و میتواند 0.03درصد کربنات سدیم را تحمل نماید.
خصوصیات گیاهی :
یونجه ، گیاه دائمی و دارای یک ریشه اصلی و قوی می باشد که این ریشه می تواند تا عمق 300-250 سانتیمتری خاک نفوذ کند .در شرایط فاریاب 3/1 (یک سوم ) سیستم ریشه آن ،در عمق تا 15 سانتیمتری و 70 درصد در عمق تا 60 سانتیمتری خاک قرار دارد.

شکل 15-پراکنش ریشه گیاه یونجه 5 ساله تا عمق 180 سانتیمتری

ساقه این گیاه در قائده خود خشبی شده و با افزایش تعداد آنها به تدریج منطقه طوقه ریشه را تشکیل می دهند .پس از هر دفعه برداشت یا چرا ،ساقه جدید از جوانه های روی تاج تشکیل می شود و البته در حالی که گیاه در حال رکود است چنین وضعی صادق نیست .
یکی از خصوصیات واریته هایی که سازگار به زمستانهای معتدل هستند و بنابراین گیاه در زمستان به حالت رکود می رود ،قسمت تاج آنها تا حدودی زیر خاک تشکیل می شود . برگهای این گیاه ،به صورت سه برگچه ای وبه حالت متناوب روی ساقه ها قرار دارند . اندازه برگها ،بسته به فصل و وضع رطوبت خاک تغییر می کنـــد و در طول ماههای گرم و خشک کوچکتر می شود .
گلهای یونجه بصورت خوشه ای روی محور ساقه قرار دارد و هر کدام از مجموعه 5 تا50 گل تشکیل شده اند . گل های یونجه ،80تا90 درصد دگرگشن هستند. اندامهای زایشی گل ، در داخل ناو بصورت مخفی قرار دارند و برای اینکه گرد افشانی صورت گیرد باید قسمت جلویی ناو به وسیله یک عمل مکانیکی به نحوی باز شود تا اندامهای زایشی بتوانند به طرف بالا رها شوند وبه درفش برخورد نمایند . این عمل را لغزش یا (Tripping) گویند. رها شدن اندامهای زایشی باعث می شود که غشایی که روی مادگی قرار دارد ودر حالت عادی از جوانه زدن دانه گرده جلوگیری میکند پاره شود و بدین ترتیب تلقیح صورت گیرد .اگر عمل لغزش به وسیله حشرات صورت گیرد ،اندامهای زایشی به بدن حشره برخورد کرده و چون حشرات معمولا دانه گرده یونجه را با خود حمل می کنند .بنا بر این باعث دگرگشنی می شوند. گلهایی که عمل لغزش در آنها صورت نمی گیرد ریزش میکنند. اگر خود گشنی انجام شود از بین 30 گل روی یک ساقه فقط یک یا دو غلاف تشکیل میشود و این غلافها معمولا کوچک بوده و فقط گلها تشکیل غلاف میدهند و هر کدام تا 12 بذر دارا میگردند .
گونه ها و واریته های یونجه:
واریته های زاره‌ای یونجه متعلق به دو گونه Medicago sativa و M.falcata میباشند .گونه اولی ،بومی جنوب غربی آسیا و دارای قامتی راست و گلهایی صورتی است و گونه دومی ،بومی سیری است و دارای رشد خوابیده و گلهای زرد می باشد و به سرمای زمستان بسیار مقاوم است . واریته های خالص M.falcata ، بصورت تجاری بسیار کم می باشند ولی از این گونه بعنوان پایه ،جهت تلاقی با گونه M.sativa استفاده می شود و تیپهای یونجه باصطلاح “الوان” که دارای مقاومت سرما بوده و گلهای آنها به رنگهای سفید، زرد ،آبی یا صورتی است ،تولید میشود .
واریته هایی که در مناطق خشک کشت می شوند ،متعلق به دو گروه می باشند : یکی گروهی که در مناطق سرد بوجود آمده ودر درجه حرارتهای سرد به حالت رکود می روند و دیگری ،آنهایی که به زمستانهای معتدل سازگارند و در طول سال رشد می کنند .رشد بعد از برداشت در گروه دوم ،سریع بوده و دوره رشد طولانی دارند و قادرند در روز های کوتاه نیز رشد کنند ولی دارای حساسیت زیاد نسبت به سرما می باشند .
واریته های یونجه شامل واریته های سنتزی ،واریته های مخلوط و واریته های هیبرید می باشند. واریته های سنتزی ،از ترکیب اینه‌های مختلف که دارای خصوصیات مطلوبی می باشند حاصل شده اند . در مورد واریته های مخلوط ،هر ساله بذر تعدادی از واریته های تشکیل دهنده آنها بیشتر است . یونجه هیبرید را میتوان از طریق کشت پایه های نسبتا خود ناسازگار که از راه تکثیر رویشی ازدیاد حاصل کرده اند ،بصورت ردیفهای متناوب تولید نمود . بذر حاصله بیش از 90 درصد هیبرید خواهد بود .
عملیات زراعی یونجه:
در تناوب زراعی ،یونجه برای گیاهی که پس از آن کاشته می شود بسیار سودمند است .البته برای اینکه یونجه بتواند چنین منافعی داشته باشد باید هنگامی که هنوز عملکرد خوبی دارد آن را زیر خاک نمود ،زیرا بعلت اینکه یونجه به سادگی مورد حمله علفهای هرز یک سالم و چند ساله قرار می گیرد ،اگر در زیر رو کردن آن تا خییر شود و مورد حمله علفهای هرز واقع شود برای گیاه بعدی سودی نخواهد داشت .یونجه را نباید در همان زمینی که قبلا کشت شده است برای چندین سال دوباره کشت نمود . این موضوع بخصوص در مواردی که بصورت دیم در مناطق نیمه خشک کشت شوند مهم می باشد .در آزمایشات مختلف مشاهده شده است که با کشت ممتد یونجه ،رطوبت خاک به طرف اعماق کاهش می یابد .بنابر این در مناطقی که رطوبت ذخیره شده در خاک منبع اصلی تامین رطوبت برای گیاه است ،کشت یونجه با فواصل زمانی نسبتا کم ،دارای اثر سوء بر عملکرد می باشد . در چنین شرایطی ،یونجه نمی تواند یک گیاه مناسب برای گیاه بعدی که خود نیز تا حدودی وابسته به رطوبت خاک است به حساب آید .
شخم و تهیه بذر:
هرگونه اشتباه یا قصور در تهیه بستر بذر یونجه ،برای سالها روی گیاه مشهود خواهد بود بنابراین تهیه زمین وبستر بذر قبل از کاشت مهم می باشد.یونجه با علفهای هرز دائمی خانواده گرامینه، به خصوص قیاق و مرغ نمی تواند رقابت کند و اگر قبل از کاشت آنها را کنترل ننمایند بزودی بر یونجه غلبه خواهند کرد. شخم عمیق در اوایل تابستان و رها کردن کلوخها تا خشک شدن کامل آنها ،یکی از مؤثرترین روشهای کنترل علفهای هرز دائمیاست. اگر این قبیل علفهای هرز وجود نداشته باشد شخم در عمق معمولی 25 –20 سانتیمتر کافی خواهد بود . میزان تسطیح مورد نیاز بسته به روش آبیاری دارد . برای کاشت یونجه باید بستر نرم و یکنواختی آماده شود.
مصرف کود:
گرچه یونجه دارای قدرت زیادی در استفاده از مواد غذایی ذخیره شده در خاک است وبه عنوان یک گیاه بقولات ،وابسته به ازت معدنی نیست ولی تجربه نشان داده است که کاربرد مقدار مناسبی سفر یا پتاسیم مفید خواهد بود. نیاز یونجه به فسفر و پتاس از سایر گیاهان علوفه ای بقولات بیشتر است ودر حقیقت اصطلاح “Lucerne sickness”به تخلیه عناصر غذایی خاک به خصوص فسفر و پتاس گفته می شود . به طور کلی مقدار کود مورد نیاز را می توان بر این اساس برآوردی که بازاء هر تن یونجه در هکتار که برداشت می شود ،10-5 کیلوگرم در هکتار P205 و 12-10 کیلو گرم در هکتار 20 K باید به زمین داده شود .
ریشه یونجه دارای ظرفیت قابل تبادلی زیادی است و در نتیجه کاتیونهای د و ظرفیتی را ترجیح می دهند .بنابراین اگر یونجه از نظر پتاسیم بخوبی تامین نباشد ،به سادگی علفهای هرز ،بخصوص علفهای هرز چمنی دائمی مهاجم که دارای ظرفیت تبادلی کمی هستند و کاتیونهای یک ظرفیتی را جذب میکنند بر آن غلبه میکنند.
چون فسفر دارای قابلیت تحرک کمی در خاک است معمولا به هنگام آماده کردن زمین ،مقدار فسفر مورد نیاز برای مدت سه سال را یک باره به خاک میدهند .اگر بعدا فسفر بیشتری مورد نیاز بود می توان بصورت سرک به گیاه داد .مصرف پتاسیم بصورت سرک ،مؤثرتر از مصرف فسفر بصورت سرک است .یونجه نیاز زیادی به کلسیم دارد . در خاکهای مناطق خشک ،کلسیم معمولا مساله ساز نیست ولی در هر کجا که کمبود آن ملاحظه شود میتوان از طریق مصرف آهک آنرا برطرف نمود .
کاشت :
در مناطقی که دارای زمستانهای معتدل هستند ، یونجه را بهتر است در پاییز به اندازه کافی زود کاشت تا قبل از اینکه سرما رشد آن را آهسته کند گیاه بتواند مستقر نماید . کاشت با بذر کار بر کاشت بصورت دستپاش ترجیح دارد و فاصله بین ردیفهای کاشت را میتوان 40-15 سانتیمتر و عمق کاشت را میتوان بین 3-1 سانتیمتر در نظر گرفت .
اگر پس از کاشت ، سله تشکیل شد ،باید بعد از سه روز مجددا آبیاری نمود تا بذر ها به راحتی از خاک خارج شوند .
کنترل علفهای هرز :
علفهای هرز میتوانند برای استقرار گیاه یونجه مساله ساز باشد ،زیرا این علفها بر گیاهان جوان که دارای رشد کندی هستند غلبه میکنند ،برای اینکه علفهای هرز را از بین ببرند معمولا گیاهان جوان را زود تر بر داشت می کنند . گیاهان جوان یونجه ،دارای ساقه های بسیار باریک و حاوی تعداد بسیار کمی برگ می باشند .و خطر برداشت زود حتی از خطر حمله علفهای هرز نیز بیشتر است . بهتر است برداشت اول را تا استقرار کامل گیاه ،40-35 روز پس از کاشت به تا خییر انداخت و برای اینکه جوانه های واقع در قائده ساقه لطمه نبیند ارتفاع برداشت را از ده سانتیمتری سطح زمین گرفت . مصرف علف کشها نیز در بعضی موارد توصیه شده است ولی اصولا مصرف سموم برای گیاهان علوفه ای مناسب نیست ،زیرا این گیاهان مستقیما مورد مصرف دام واقع می شوند و سموم باقی مانده در گیاه به دام و سپس به انسان منتقل می شود، و اثر سم در حلقه نهائی این زنجیر که انسان است خیلی بیشتر از اثر آن در حلقه اول که گیاه است میباشد .
سس یکی از علفهای هرز خطرناک یونجه است و اگر آلودگی به سس محدود باشد می توان با نفت یا علف کشهای تماسی یا سوزاندن آن را از بین برد .
آبیاری :
برای اینکه خاک به عمق 150-100سانتیمتری خیس شود قبل از کاشت زمین را آبیاری می کنند و اگر ضروری باشد برای زدن بذر ،یک آبیاری سبک بعد از کاشت انجام می دهند به فاصله کمی پس از آن نیز ممکن است یک آبیاری دیگر لازم باشد . بعد از خروج گیاه از خاک می توان آبیاری را برای حدود سه هفته به تا خییر انداخت و پس از ان تا زمان اولین برداشت ،یک آبیاری کافی خواهد بود .مقدار آب مصرفی که شامل آبیاری قبل از کاشت نیز می شود حدود 350-300 میلیمتر با سیستم بارانی و 550-450 میلیمتر با سیستم غرقابی است . تنها پس از اینکه گیاه بخوبی مستقر شد با سیستم ریشه بخوبی توسعه یافت ،آبیاری بصورت منظم اجرا می شود و معمولا بین هر دفعه بر داشت دو بار آبیاری صورت می گیرد .بهتر است بلا فاصله پس از برداشت ،یک آبیاری سبک که بتواند 75درصد کمبود رطوبت را جبران نماید انجام شود و سپس دو هفته قبل از بر داشت ،یک آبیاری سنگین که تا عمق 100 سانتیمتری خاک را به حد ظرفیت زراعی برساند صورت گیرد در مواردی که یونجه بطور مکرر در فاصله زمانی 21-20 روز برداشت می شود ،یک بار آبیاری پس از هر برداشت معمولا کافی است .
در طول ماههای گرم تابستان ،رشد گیاه آهسته و عملکرد آن معمولا کم است و در نتیجه کارایی مصرف آب معمولا خیلی کم است .در مناطقی که آب کمیاب یا گران است ،آبیاری یونجه را میتوان در طول تابستان حذف نمود .
بدین ترتیب ،گیاه به حالت رکود می رود و از خشکی صدمه نمی بیند. پس از آنکه آبیاری مجددا از سر گرفته شد رشد گیاه بلا فاصله شروع می شود . مقدار آب سالانه مورد نیاز یونجه ،بسته به شرایط اقلیمی بین 1000 تا 2000 میلیمتر در روش آبیاری بارانی و اگر آبیاری غرقابی باشد مقدار آب مورد نیاز 20 درصد بیش از این مقدار است .
برداشت:
اگر یونجه قبل از شروع گل دهی ،یعنی هنگامی که ساقه ها هنوز نرم و علوفه پر برگ است برداشت شود دارای بالاترین ارزش غذایی است .البته برداشت گیاه قبل از گل دهی ،باعث ضعیف شدن آن خواهد شد ،عملکرد کاهش می دهد و طول عمر گیاه را کم میکند .بالا ترین عملکرد برای یونجه زمانی بدست می آید که گیاه برای رشد بعدی خود تعداد کافی جوانه داشته و نیز مقدار کافی برگ، جهت تسریع سرعت رشد آن روی بقایای ساقه باقی مانده باشد برای این منظور باید فاصله بین برداشتها به اندازه کافی طولانی و ارتفاع برداشت از سطح زمین کافی باشد .علاوه برآن ، هر چه گیاه دیرتر برداشت شود ،سرعت رشد بعدی آن زیادتر خواهد بود . اگر گیاه از ارتفاع مناسبی برداشت شود ،تعداد کافی جوانه روی قائده ساقه باقی گذاشته خواهد شد و مقدار برگ روی بقایای ساقه نیست کافی خواهد بود . فرق اصلی بین برداشت و چرای یونجه روی همین اصل است ،به این ترتیب که به هنگام چرا ،جوانه های قائده و برگهای باقیمانده توسط حیوانات قطع می شود .این موضوع می تواند دلیل اصلی کاهش تولید یونجه در چراگاه، در مقایسه با برداشت آن جهت علوفه خشک باشد . برای اینکه تعادلی بین عملکرد و ارزش غذایی برقرار گردد بهتر است یونجه را در شروع گل دهی برداشت نمود .در مواردی که گیاه به گل نمی رود ،برداشت یونجه بر اساس رشد مجدد حاصله از تاج گیاه تنظیم می گردد . برداشت ،نباید به اندازه ای به تاخیر بیافتد که جوانه ها بر اثر رشد زیاد در اثر برداشت آسیب ببینند .
عملکرد و بهره بر داری :
در مناطقی که زمستانهای معتدل دارند ، یونجه میتواند 90-50 تن در هکتار علوفه سبز در سال اول (معادل25-20 تن علوفه خشک)100-80تن در هکتار در سالهای بعد تولید نماید
یونجه را میتوان برای تهیه علوفه سبز ،چراگاه، علوفه خشک ،سیلو ،غذای دامی آب گیری شده یا تولید بذر کشت نمود . علوفه سبز یونجه برای انواع دامها و از جمله مرغداری به مصرف می رسد .یونجه ،جهت ایجاد چراگاه نیز کشت می شود ولی در حقیقت سازگار به چرا نیست .
مصرف عمده یونجه ،جهت تولید علوفه خشک است و اگر به خوبی بعمل آورده شود علوفه آن از کیفیت خوبی بر خوردار است و از نظر کاروتن، ریبو فلاوین ،ویتامین C ،پروتئین و کلسیم غنی است .گر چه علوفه خشک یونجه از نظر ترکیب با سایر علفهای گیاهان بقولات : از جمله شبدر ،نخود ،گاوی یا سویا فرق زیادی ندارد ولی علوفه آن برای دامها خوش خوراک‌تر است و بنابر این توسط دامها بیشتر مصرف شده و در نتیجه بیشتر نیاز به مواد کنسانتره کمتر خواهد شد ،یونجه برای تهیه غذای آب دیده شده (Dehydrated meal) مصرف زیادی دارد . یونجه آب گیری شده از مواد غذایی همانند علوفه تازه غنی می باشد و بنابراین به عنوان مکمل برای علوفه خشک بکار برده می شود .
تولید بذر در یونجه :
آب و هوای مناطق خشک و نیمه خشک دارای مزایای زیادی از نظر تولید بذر گیاهان بقولات و علفهای چمنی است . بدین ترتیب آفتاب و هوای خشک ،شرایط مساعد را برای گل دهی و فعالیت حشرات گرده افشان فراهم می آورد . در مناطق خشک ،آفات را بهتر است میتوان کنترل کرد و حشره کشها برای مدت طولانی تری نسبت به محیطهای مرطوبت فعال هستند . بیماریهای گیاهی نیز در شرایط خشک که درجه حرارت زیاد و رطوبت هوا کم است ،کمتر حادث می شوند و خطر کمتری دارند . علاوه بر آن در شرایطی ، بذرها یکنواخت تر می رسند و برداشت بذر را میتوان در مناسبترین زمان; که بذرها دارای بهترین کیفیت بوده و تلفات برداشت در حداقل خو انجام داد. بدین دلیل بذر لازم برای مناطق نا مساعد را میتوان در مناطق خشک تولید نمود .
احتمالا یونجه یکی از مهمترین گیاهان علوفه ای است که در مناطق خشک جهت تولید بذر کشت می شود . یکی از دلایل این موضوع این است که در بسیاری از این مناطق ؛از جمله اروپا که یونجه یک گیاه علوفه ای مهم است ، بعلت شرایط اقلیمی نامساعد آنجا نمی توانند بذر کافی تولید نمایند . کشورهایی که چنین شرایطی دارند ،بذر مورد نیاز خود را بر اساس قرار دادهایی ر مناطق گرم خشک تولید می نمایند . یکی از نمونه های مشخص آن ، تولید بذر واریته های آلمانی در کالیفرنیا است . این بذر با بذر اصلی خود از همه نظر شباهت دارند . بذری که در کالیفرنیا تولید می شوند از نظر وزن 1000 دانه و درصد بذور سخت بر بذوری که در آلمان تولید می شوند برتری دارند .البته موفقیت تولید بذر در مناطق خشک جهت مصرف در اقلیمهای کاملا متفاوت با آن، بستگی به رعایت اصول خاص تحت نظر برنامه‌هایی گواهی بذر دارد. قبلا عقیده بر این بود که رشد رویشی محدود، جهت افزایش میزان گل دهی و تولید بذر ضروری است و این کار را میتوان از طریق عدم آبیاری کافی انجام داد :ولی تجربه نشا ن داده است که رشد متعادل و معمولی جهت تولید حد اکثر بذر لازم است .
بنابراین هم آبیاری زیاد که باعث افزایش رشد رویشی می شود وهم فراهم نمودن شرایط تنش برای گیاه که رشد رویشی را محدود می سازد ،عملکرد بذر را کاهش می دهد. یونجه ای که برای تولید بذر کشت می شود دو منظوره می باشد بدین ترتیب که پس از برداشت بذور تا اواخر بهار سال بعد میتوان از علوفه آن استفاده نمود . البته قبل از کاشت گیاه باید تصمیم گیری شود که مزرعه برای تولید علوفه است و یا برای بذر گیری . اگر گیاه برای بذر گیری است لازم نیست فشرده کاشته شود . این موضوع می تواند در مبارزه با علفهای هرز و از بین بردن گیاهان نا خواسته بین ردیفها که ممکن است باعث انحرافات ژنتیکی در توده بذری شود و همچنین در کنترل آفات کمک نماید . گیاهانی که بصورت متراکم کشت می شوند معمولا شهد کمتری تولید کرده و بن براین از جذابیت کمتری برخوردارند .
در بهار ، قبل از آخرین برداشت علوفه یک بار آبیاری صورت می گیرد تا بدین وسیله رطوبت مصرف شده در ناحیه ریشه تا عمق حدود 200-150 سانتیمتری جبران گردد . با این کار رطوبت کافی بری مدت سه ماه جهت بذر گیری لازم است تامین می شود .
حشرات در تلقیح گل های یونجه دوگانه دارد ؛
الف: با نشستن روی گلها اندامهای زایشی از ناو خارج می شود و بدین ترتیب در گلها به اصطلاح لغزش صورت می گیرد .(شکل 16). ص(153)
ب: با انتقال دانه گرده از گیاهی به گیاه دیگر دگر گشنی را باعث میشوند .

شکل 16 – لغزش یونجه توسط زنبور عسل
الف: گل لغزش نشده که پرچمها در داخل ناو است
ب : زنبور عسل باعث لغزش گل شده و دانه گرده به بدن آن می چسبد .
ج : گل لغزش شده که اندامهای زایشی آن در بیرئن قرار دارد .
اگر در داخل مزرعه ای از یونجه که در مرحله گل دهی کامل قرار دارد زنجیری کشیده شود ؛تعداد زیاد ی از گلها لغزش حاصل می نمایند ولی عملکرد بذر حاصله کم و دگر گشنی به خوبی صورت نمی گیرد از اینجا میتوان نقش حشرات در بالا بردن عملکرد بذر را درک نمود. زنبور عسل در گرد افشانی یونجه بسیار مؤثر است و معمولا 10-5 کندو در هکتار کافی می باشد برای صحول عملکرد زیاد باید بدون اینکه لطمه ای به حشرات مفید وارد شود حشرات مضر را از بین برد .برای اینکار میتوان بهنگام آخرین برداشت علوفه ،نوارهایی از آن را برداشت نکرد ؛بدین ترتیب حشرات مضر به طرف این نوارها جلب می شوند و در این صورت بدون اینکه لارم باشد همه مزرعه را سم پاشی نمود این حشرات را میتوان کنترل نمود .
برداشت بذر هنگامی باید صورت گیرد که 3/2 غلافها قهوه ای شوند . گیاه را میتوان با دستگاه درو کن برداشت نمود و سپس روی ردیف هایی قرار داد و پس از خشک شدن آن با کمباین مجهز به دستگاه جمع کننده آنها را جمع و بذور را از کاه و کلش جدا نمود . استفاده از مواد خشک کننده قبل از برداشت بذر ، از طریق پاشیدن آن روی گیاه ،در بسیاری از مناطق تولید بذر یونجه رایج است ودر این مورد مزرعه مستقیما به وسیله کمباین برداشت می شود .
شبدر برسیم یا شبدر مصری :
مبداء سازگاری : مبداء شبدر برسیم (T.alexsandrium) هنوز مورد بحث است . شبدر برسیم در دامنه درجه حرارت صفر تا 35 درجه سانتیگراد رشد می کند و اپتیم درجه حرارت از 12 تا 25 درجه حرارت است و در 2- درجه گیاه از بین می رود و به همین دلیل کشت شبدر برسیم منحصر به مناطقی است که دارای یخبندان است .
شبدر برسیم در انواع خاکها ؛ از شنی تا لومی سنگین در صورتی که خاک خوب زه کشی شده باشد رشد می کند .در خاکهای آهکی و ماسه بادی نیز رشد می کند ولی به شوری نسبتا حساس می باشد . شبدر برسیم را می توان در مناطقی که باران زمستانه دارند و زمستانهای آنها معتدل است بدون آبیاری کشت نمود ؛ولی برای تولید محصول زیاد در دراز مدت آبیاری ضروری است .
خصوصیات گیاهی و واریته های شبدر برسیم :
شبدر برسیم ، گیاه یک ساله ای است که تا ارتفاع 75-60 سانتیمتری رشد می کند .این گیاه دارای یک ریشه اصلی قوی و تعداد زیادی ریشه های جانبی است که تا عمق 60-40 سانتیمتری نفوذ می کنند .ساقه آن تو خالی است و پس از برداشت رشد جدیدی از جوانه های قاعده هر ساقه تامین می گردد .
برگهای آن سه برگچه ای و تا حدودی کرک دار است و گل های آن کوچک و زرد کمرنگ است .
شبدر برسیم کاملا خود نا باور است و گرد افشانی به وسیله حشرات صورت می گیرد . بذر آن ابتدا به رنگ زرد مایل به سبز بوده و سپس به تدریج قرمز مایل به قهوه ای می گردد .علیرغم توانایی تولید این گیاه و سایر خصوصیاتی که بعنوان یک گیاه علوفه ای مهم دارد کارهای به نژادی روی آن کم انجام شده است .
در مصر 4 تیپ شبدر برسیم وجود دارد :
1- مسگاوی : این تیپ شبدر برسیم چند برداشته است و میتواند چندین بار درو را تحمل کند و از متداولترین انواع شبدر در مصر و مناطق دیگر است .
2-چـدراوی : شبیه مسگاوی است ولی مورد مصرف کمتری دارد .
3-بالـــــی :این تیپ نسبت به دو تیپ قبلی دارای سیستم ریشه گسترده بهتری می باشد و مقاومت به خشکی آن نیز بیشتر است . درصد ماده خشک آن خیلی بیشتر از مسگاوی است ولی عملکرد آن خیلی کمتر است.
4-فاهلی : این تیپ شبدر برسیم تک برداشته است و عمدتا به صورت دیم ،جهت تهیه علوفه خشک یا به عنوان یا بعنوان گیاه تازه کشت می شود .
عملیات زراعی :
شبدر برسیم دارای اثر بسیار خوبی برای حاصلخیزی خاک است و می تواند نقش مهمی در تناوب زراعی خصوصا در شرایط فاریاب داشته باشد . بعلت رشد سریع و متراکم آن و ا مکان برداشت مکرر علوفه ،این گیاه می تواند علفهای هرز را از بین ببرد . در خاکهایی که آلوده به بیماریهای ریشه ای است ،بهتر است شبدر برسیم را بعد از یک گیاه دیم مانند گندم کشت نمود . از کشت پنبه ،بعلت دارا بودن بیماریهای ریشه ای قبل از شبدر باید خودداری نمود ذرت، سور گم ، چغندر و بسیاری گیاهان زراعی دیگر بعد از شبدر برسیم نتیجه خوبی میدهند البته پس از کشت شبدر برسیم باید حداقل 6-5 سال از کشت آن در همان زمین خودداری کرد .
کشت مخلوط آن با علفهای خانواده گرامینه در بعضی موارد انجام می شود ولی کشت مخلوط آن با چاودار مطلوب نیست زیرا چاودار بعلت رقابت با شبدر آنرا ضعیف می کند . کشت شبدر برسیم باریگراس های یک ساله . بویژه از نظر عملکرد در هکتار نتایج خوبی داده است .
شخم و تهیه بستر شبدر :
هیچگونه عملیات شخم خاصی برای شبدر برسیم مورد نیاز نیست .زمین را میتوان به عمق 20-15 سانتیمتر شخم زد و پس از دیسک آن را تسطیح نمود .
بذر شبدر برسیم بزرگتر از بذر سایر شبدرها است و در شرایط مساعد ،خیلی سریع جوانه می زند و گیاهان جوان آن نسبتا قوی می باشند .
مصرف کود :
شبدر برسیم نیاز کودی زیادی ندارد . ازت معمولا مورد نیاز نیست و فسفر تنها در خاکهائی که کمبود دارد مورد نیاز است . چنین شبدر برسیم قادر است از بقایای کود فسفره ای که به گیاه، قبل از ان داده شده است بخوبی استفاده کند مقدار کود فسفره مورد نیاز آن معمولا بین 80 تا 100 کیلو گرم p205 در هکتار است . شبدر برسیم به کمبود پتاس خیلی حساس است و در موارد لزوم کود پتاسه به مقدار 150 – 100 کیلو گرم k 20 در هکتار مصرف می شود .
عملیات کاشت :
شبدر برسیم معمولا در پائیز کشت می شود . زمان کاشت شبدر برسیم در منطقه مدیترانه اوائل پائیز است . کاشت زودتر باعث می شود که گیاه از حرارت زیاد صدمه ببیند و نیاز به مقدار زیادی آب داشته باشد و کاشت دیرتر باعث کاهش سرعت رشد می شود و تعداد دفعات برداشت کم و بالا خره عملکرد کاهش می‌یابد .
کاشت شبدر برسیم به صورت دیم معمولا بعد از اولین باران ، یعنی هنگامی که خاک تا عمق کافی مرطوب شده باشد صورت می گیرد .
شبدر برسیم را میتوان به صورت دستپاش کشت نمود و با یک بار هرس سبک ، بذر آن را زیر خاک کرد . البته کاشت به صورت ردیفی با فواصل 20 - 15 سانتیمتر بین ردیفها بهتر است ، زیرا خروج گیاه از این طریق سریعتر و یکنواخت تر و به مقدار قابل ملاحظه ای از مصرف بذر کم می شود . حد مطلوب عمق کاشت 2 –1 سانتیمتر و حد اکثر آن حدود 5 سانتیمتر است .
آبیاری :
شبدر برسیم نسبت به رطوبت خاکی خیلی حساس است و عملکرد و طول دوره رشد آن به شدت تحت تاثیر آبیاری قرار می گیرد . آبیاری مکرر و سنگین در پائیز ممکن است باعث غرقاب شدن گیاه در طول ماههای زمستان شود و پوسیدگی ریشه گیاه را همراه داشته باشد و در نتیجه ، پوشش گیاهی را تنگ و عملکرد در طول فصل رشد را کاهش دهد . بنابراین باید مقدار آبیاری قبل از شروع دوران بارندگی به حدی محدود شود که برای استقرار و رشد گیاه در مراحل اولیه لازم است و بدین ترتیب از ذخیره شدن بیش از حد رطوبت در خاک جلوگیری بعمل آید . بنابراین این در مناطقی که بارندگی زمستانه دارند آبیاری قبل از کاشت ؛که برای اکثر گیاهان زراعی توصیه می شود برای شبدر برسیم مطلوب نیست. در بهار پس از پایان
دوره بارندگی باید آبیاری کافی انجام شود تا تمامی منطقه ریشه در حد ظرفیت زراعی رطوبت داشته باشد. بعد از آن آبیاری به فاصله هر 10 تا14 روز یک بار صورت می گیرد .
برداشت :
گیاه معمولا 5 تا8 هفته پس از کاشت آماده برداشت است ؛البته اولین برداشت آن به شدت آلوده به علفهای هرز است . در شبدر برسیم در قاعده هر ساقه دو جوانه وجود دارد که معمولا کمی قبل از اینکه گیاه آماده برداشت شود شاخه جدیدی تشکیل می دهند . برای اینکه لطمه ای به این شاخه ها وارد نشود شبدر برسیم را باید قبل از آن که شاخه های جدید آن به طول 4 –2 سانتیمتری برسند برداشت کرد . به همین دلیل گیاه باید از ارتفاع کافی از سطح خاک برداشت شود . بجز در مواردی که درجه حرارت پایین است فاصله بین برداشتها 25 تا 35 روز میباشد. تعداد برداشتها در شرایط آبیاری 5 تا6 و در شرایط دیم 1 تا 2 میباشد . شبدر برسیم در ماه اردیبهشت به گل میرود و پس از گل دهی رشد رویشی آن به شدت کاهش می یابد ؛بنابراین از نظر اقتصادی بهتر است که آخرین برداشت را به تولید بذر اختصاص داد .
شبدر برسیم را میتوان به صورت تازه بدان تعلیف نمود. ولی برای تهیه علوفه خشک چون درصد آب زیاد است خشک کردن آن مشکل است . این گیاه بسیار خوش خوراک است و به سادگی توسط انواع دامها خورده می شود . عملکرد آن بستگی به زمان کاشت ،عملیات زراعی ،آب و هوا ،حاصلخیزی و نوع خاک دارد. عملکرد متوسط آن در خاک های سبک 70-50 تن علوفه تازه در هکتار ودر خاکهای متوسط تا سنگین 100-80 تن در هکتار میباشد البته عملکرد 140 تن در هکتار نیز گزارش شده است.
تولید بذر :
تنها مزارعی که عاری از علفهای هرز هستند باید به تولید بذر اختصاص داده شوند . شبدر برسیم تنها زمانی گل می دهد که طول روز بیش از 12 ساعت باشد بنابراین در مناطق مدیترانه ای آخرین برداشت علوفه ای آن حدود اواخر فروردین صورت می گیرد؛ و اگر این برداشت از اواسط اردیبهشت به بعد صورت گیرد عملکرد بذر بسیار کم خواهد شد. پس از اینکه آخرین برداشت آن جهت علوفه انجام شد ،به مزرعه آب کافی داده می شود و دومین آبیاری در هنگامی که گیاه در گل دهی کامل است انجام می گیرد. شبدر برسیم توسط حشرات گرده افشانی می شود. بذر این گیاه حدود 60 روز پس از اینکه آخرین برداشت علوفه آن انجام شد ،می رسد و میتوان با کمباین غلات آن را برداشت کرد. عملکرد بذر معمولا بین 700 –300 کیلو گرم در هکتار است ؛البته عملکرد 100 کیلو گرم در هکتار یا بیشتر نیز گزارش شده است.
ماشکهای علوفه ای
ماشکهای علوفه ای (Vicia spp) از قدیم الایام بعنوان علوفه کشت می شده اند . در انجیل از آنها ذکر شده است و رومیها این گیاهان را برای تولید علوفه و کود سبز کشت می کردند. ماشکها احتمالا زمانی برای اولین بار مورد توجه زارعین قرار گرفتنند که بعنوان علف هرز در مزارع گندم دیده شدند. از میان بسیاری از گونه های موجود در دنیا آنهایی که بیشتر مورد استفاده دارند از نواحی مدیترانه منشا گرفته اند.
ماشکها احتیاج به هوای سرد و تامین رطوبت در حد متوسطی دارند و رطوبت زیاد برای آنها بسیار زیان آور است . در نواحی مدیترانه ، ماشکها ،گیاهان دیم علوفه ای می باشند. این گیاهان از نظر نوع خاک پر توقع نیستند ولی در خاکهای شنی رشد خوبی ندارند. در خاکهایی که دارای بافت متوسط هستند و حاوی کلسیم کافی می باشند بیشترین تولید را دارند. عملکرد خوب را ؛ حتی در خاکهای فرسوده در صورت مصرف کود فسفره در صورت نیاز کود پتاسیم میتوان بدست آورد.
خصوصیات گیاهی :
ماشکهای دارای ریشک کوتاهی در انتهای ساقه های خود می باشند. رشد آنها به صورت نسبتا راست می باشند و پس از سنگین شدن در اثر رشد زیاد اگر ریشکهای آنها به حائلی خود را متصل نسازند ، گیاه و رس می کند. برگهای آنها شانه ای است و از نظر اندازه و شکل و میزان کرک ؛ بسته به گونه واریته آنها فرق می کند.
گونه ها و واریته ها :
در دنیا حدود 150 گونه ماشک وجود دارد ولی اکثرا واریته هایی که متداول هستند متعلق به گونه های کمی میباشند. مهمترین واریته هایی که در مناطق خشک رشد می کنند متعلق به گونه Vicia sativa( ماشک معمولی .) یا V. artropurpurea(ماشک قرمز) می باشند. گونه های دیگری که دارای اهمیت کمتری میباشند عبارتند از:V. dasycarpa و V . villosa واریته های اصلی گونه V . villosa متعلق به دو گروه زیر میباشند:
الف- v . sativa var. obovata واریته های این گروه دارای بذر نسبتا کوچک میباشند و متسط تا دیررس هستند. رشد اولیه آنها کم است ولی بلافاصله پس از گل دهی رشد آن سریع شده و تولید علوفه سبز آن بالا می رود. به V . sativa var,macrocarpa که دارای بذور درشت‌تری هستند و رشد اولیه آنها بیشتر است و بدین دلیل از نظر رقابت با علفهای هرز از گونه اول مؤثر تر میباشند.
بعضی از این واریته ها که دارای بذر درشت می باشند خیلی زود به گل می روند و بنابراین برای مناطقی که دارای بارندگی کم و فصل رشد کوتاه هستند ، مناسب میباشند.
حداکثر محصول ماشکها ،پس از شروع گل دهی آنها بدست می آید و کیفیت علوفه ای آنها جهت تهیه علوفه خشک یا مصرف به صورت تازه در طول 3 تا 4 هفته تمام می شود؛ بهتر است 3 تا 4 واریته که دارای دوران گل دهی متفاوتی هستند و ترجیحا به فاصله یک هفته از یکدیگر گل می دهند کشت نمود، تابدین ترتیب هر واریته در محل مناسب رشد خود در رابطه با عملکرد و کیفیت علوفه ای آن برداشت شود . راه دیگر اینست که یک یا دو واریته دیر رس را که عملکرد آن حتی قبل از گل دهی بالا است انتخاب نموده . در این مورد میتوان برداشت را کمی قبل از شروع گل دهی آنها شروع کرد و در شرو ع گل دهی اتمام کرد .
چغندر علوفه ای
چغندر علوفه ای بعلت توانایی تولید زیاد ،مفید بودن آن برای دامها و استفاده بسیار اقتصادی از مصرف آب جهت تولید هر واحد ماده خشک، یکی از گیاهان بالقوه مهم مناطق خشک می باشد البته چغندر علوفه ای عمدتا در کشور های معتدله اروپایی کشت می شوند و سطح بسیار محدودی در مناطق خشک زیر کشت این گیاه است .
از نظر بتانیکی : چغندر به همان گونه ای تعلق دارد که چغندر قند (Beta vulgaris) متعلق است.
در کشورهای مناطق معتدله که از نظر کشاورزی پیشرفته هستند کارهای زیادی روی چغندر علوفه ای صورت گرفته است و واریته های مختلفی با سازگاری های مختلف نسبت به شرایط متفاوت و با اهداف مختلف بوجود آمده اند. این واریته ها از نظر درصد بذر ،شکل ،رنگ، اندازه و سهولت برداشت متفاوت میباشند. این واریته ها شامل چغندر علوفه ای معمولی که دارای 10 درصد ماده خشک کم است و آنهایی که شبیه چغندر قند هستند و درصد ماده خشک در ریشه آنها تا 22 درصد می رس ، میگردند.
سه گروه اصلی واریته های چغندر علوفه ای عبارتند از: چغندر علوفه ای تا 15 درصد ماده خشک، چغندر های نیمه قندی را حد واسط با 20 –15 درصد ماده خشک و چغندر علوفه ای با بیش از 20 درصد ماده خشک. بین تین سه گروه هیچگونه حد و مرز مشخصی وجود ندارد و تعداد زیادی فرمهای حد واسط نیز وجود دارند. واریته های گروه سوم از تلاقی بین چغندر قند و چغندر علوفه ای حاصل شده اند و خیلی شبیه چغندر قند هستند و فرق آنها تنها از نظر اندازه غده و درصد قند کمتر آنها میباشد.
گر چه عملکرد علوفه تازه در هکتار و در واریته های گروه اول از همه بیشتر است ولی عملکرد ماده خشک در هکتار ، در گروه دوم و سوم بیشتر از گروه اول است. در کشورهایی که دارای آب و هوای معتدله هستند تمایل کلی ،به جایگزین کردن چغندر قند بجای چغندر علوفه ای میباشند. در منطق خشک و گرم ،حسن اصلی چغندر ها از نظر تغذیه آن ،درصد ماده خشک آنها نیست بلکه آبدار بودن آنها است که اشتهای دام را تحریک و مصرف غذایی خشک . خشبی را افزایش میدهند. در زمستان ، مقدار کل ماده خشک تولیدی در هکتار ، در چغندر علوفه ای از بقیه بیشتر است در تابستان کاهش سریع درصد قند برای چغندر قند ،مضر تر از چغندر علوفه ای است و مزیت آن از نظر دارا بودن درصد قند آن زیاد تر منتفی می گردد.

سورگم :
در مقیاس جهانی سورگم ها پس از گندم ،برنج و ذرت مقام چهارم را دارند . چون سور گم ها به خوبی به شرایط خشک سازگار هستند در صورتی که این مناطق دارای تابستانهای طولانی و گرم باشند ،این گیاه یکی از گیاهان عمده این مناطق را تشکیل می دهد. در قسمتهایی از آسیا و آفریقا ، سورگم‌ها غذای اصلی مردم را تشکیل می دهند . در حالی که در اروپا و شمال آمریکا عمدتا بعنوان غذای دامی مورد مصرف دارند.
در گذشته، قسمت عمده سورگم دانه ای در مناطق که برای کشت ذرت، زیاد خشک و گرم بودند کشت می شوند. با پیدایش سورگم هیبرید . هم اکنون این گیاه حتی در شرایط مساعد و نیز در شرایط فاریاب با ذرت رقابت می کند . سورگم بعنوان یک گیاه زراعی ، احتمالا از قسمتهای حارهای منشا گرفته از آنجا به خاور نزدیک و خاور دور پراکنده شده است. این گیاه ممکن است یک مبداء مستقل در هندوستان نیز داشته باشد . نخستین مدرک مربوط به سورگم زراعی در سنگ نوشته ای در سوریه پیدا شده است که مربوط به 2700 سال پیش میباشد. ورود سورگم به آمریکا همراه با تجارت بردگان بوده که از آن بعنوان غذای آنها استفاده می شده است . تعدادی سورگم وحشی وجود دارند که با سورگم زراعی قرابت نزدیکی دارند و یکی از آنها Spontanea می باشد که دارای ده کروموزم هاپلوئید است و اجداد ارقام زراعی سورگم به حساب می آیند. گونه ای دیگری Sorghum helepense یا قیاق است که دارای 20 کروموزم هاپلوئید است و گیاهی دائمی بوده و تولید ریزم می نماید . گونه S . vulgare شامل 4 گروه سورگم یکساله ؛ یعنی سورگم دانه ای ،سورگم شیرین ، سودان گراس و سورگم جاروئی می شود و همه اینها دارای 10 کروموزم هاپلوئید هستند . در اینجا از سورگم دانه ای و سورگم جاروئی بحثی بعمل نخواهد آمد و بیشتر به سورگم شیرین یا علوفه ای و سودانگراس پرداخته خواهد شد ولی در ابتدا کلیاتی راجع به سورگم گفته خواهد شد.
سازگاری :
گر چه سورگم گیاهی است که منشاء حاره ای دارد ، ولی اگر درجه حرارت به اندازه کافی بالا و فصل رشد به اندازه کافی باشد ، ارقامی که سازگار به مناطق معتدله باشند، نیز وجود دارند . در مناطق معتدله ،این گیاهان، تنها در طول تابستان کشت می شوند در حالی که در مناطق گرمسیر میتوان در تمام طول سال آنرا کشت نمود. حداقل درجه حرارت لازم برای جوانه زدن 10 –7 درجه سانتیگراد و برای رشد گیاه 15 درجه سانتیگراد میباشد. حرارت اپتیمم 30 – 27 درجه سانتیگراد می باشد. سورگم نسبت به اکثر غلات ، درجه حرارتهای بالا را بهتر تحمل می کند ولی اگر متوسط درجه حرارت در طول دوره گل دهی آن از 26 درجه بالاتر رود بر عملکرد آن اثر سوء خواهد داشت.
سورگمهای هیبرید
موفقیتهای قابل ملاحظه ای که در تولید ذرت های هیبرید به دست آمد؛باعث تشویق متخصصین به نژادی جهت بررسی تولید بذر هیبرید در گیاهان دیگری گردید. در ذرت بعلت جدا بودن اندامهای نر . ماده، قطع کردن اندامهای نر قبل از گرده
افشانی میسر است ولی در سورگم به علت اینکه در هر خوشه هزاران گل نر و ماده وجود دارد ، قطع کردن اندامهای نر در تعداد قلیلی از گلها جهت مطالعات به نژادی میسر است ؛ ولی در تولید بذر هیبرید از این روش در سطح اقتصادی امکان پذیر نیست .
اولین مرتبه در سال 1925 ، با پیدا شدن یک گیاه نر عقیم سورگم ،تولید بذر هیبرید در این گیاه میسر گشت . نر عقیمی ، با یک ژن مغلوب کنترل می شود و گیاهان نر عقیم اگر با دانه گیاه دیگری تلقیح شوند ،تولید بذر میکنند و بذوری که در این گیاه تولید می شود هیبرید خواهند بود.
برنامه تولید بذر هیبرید از طریق نر عقیمی ژنتیکی؛ این اشکال را داشت که به علت تفرق صفحات مندلی تنها نصف گیاهان ماده نر عقیم می شدند و 50 درصد بقیه نر بارور بودند و می بایست قبل از باز شدن پرچمهایشان آنها را از بین برد و این موضوع باعث م