دانلود پایان نامه ارشد رشته جغرافیا ساماندهی بافت فرسوده شهرستان نهاوند به منظور شناسایی وضعیت کالبدی و عملکردی این بافت بافرمت ورد وقابل ویرایش تعدادصفحات 140
چکیده
بافت فرسوده و قدیمی شهر های کشور که اغلب موارد هسته اولیه و اصلی آن شهر ها را تشکیل می دهند،از یک طرف جزء میراث فرهنگی و تاریخی آن شهر ها محسوب شده و حفظ،بهسازی کالبدی و توانمند سازی عملکردی آنها احتناب ناپذیر می باشد و از طرف دیگر اغلب این بافت ها به گذشت زمان و عدم توجه و نگهداری مناسب،دچار فرسودگی و اضمحلال کالبدی و عملکردی می گردند.در این جهت تحقیق حاضر تحت ساماندهی بافت فرسوده شهری نهاوند به منظور شناسایی وضعیت کالبدی و عملکردی این بافت ها به منظور ساماندهی و مدیریت بعضا حفظ و نگهداری محدوده تدوین گردیده است.بافت فرسوده و قدیمی شهر نهاوند با مساحت نزدیک به 85 هکتار و متشکل از 17 محله کوچک و بزرگ از جمله بافت های فرسوده و قدیمی می باشد که در این تحقیق از لحاظ شاخص های کالبدی و عملکردی (ویژگی های کلی کالبدی،اقتصادی،اجتماعی و...)مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است که برای انجام این تحقیق اطلاعات مورد نیاز به صورت کتابخانه ای و میدانی جمع آوری گردیده است.که نتایج حاصل از انجام این تحقیق نشان می دهد که اولا وضعیت کالبدی بافت بسیار مختلف است .ثانیا هر یک از محلات از لحاظ هر یک از شاخص ها نیز وضعیت متفاوتی دارند.ثالثا به طور کلی هیچ کدام از محلات بافت از لحاظ مشخصه های کالبدی در وضعیت مطلوبی به سر نمی برند که این وضعیت در قسمت های قدیمی تر بسیار خطرناک جلوه می کند. واژه های کلیدی:بافت فرسوده،ساماندهی،شاخص کالبدی و عملکردی شهر نهاوند. مقدمه در دوره تحولات جدید شهرنشینی و مشکلات ناشی از آنها و بافتهای تاریخی شهرها بیش از سایر نقاط شهری در معرض تاثیرات نامطلوب توسعه شهری قرار گرفته اند.چنانکه پیامد های این موضوع رادر سیمای تاریخی دنیا و بویژه شهرهای تاریخی ایران،به روشنی می توان دید تا آنجا که لزوم احیای ارزشهای بافتهای تاریخی در مسیر تحولات جدید،ناگریز می نماید،(ابراهیمی کارگر شیرازی و عابدی زاده،1385 ص50)،کهنگی و قدمت بافتهای یاد شده از یک سو و بهره کشی شدید و بی علاقگی ساکنان و مالکان به نوسازی منطقه از سوی دیگر،به فرسودگی و فساد کابدی،کاهش ارزشهای محله ای،افول کیفیت های فرهنگی،بصری،اجتماعی،اقتصادی و...،و حتی ویرانی از بافتها،تجهیزات و تاسیسات موجود در این بخش از شهرها انجامیده است که در صورت عدم جلوگیری از آن ،به مرگ وانهدام بافتهای یاد شده منجر خواهد گردید علاوه بر این ،وجود این پدیده ،فساد کالبدی را به بافتهای مجاور نیز تسری خواهد داد.بافتهای تاریخی و سنتی شهرها که می توانند به عنوان توجیه افتخارات گذشته،احراز هویت ملی و مردمی ،ارضای احساسات خاطره برانگیز حفاظت از افتخارات غیر قابل تکرار و...،مورد توجه قرار گیرنده ،به مکانهای فرسوده ای تبدیل شده اند که افت زندگی ،اجتماعی،متروک و نیمه متروک شدن بنا ها،وجود مسکن نامناسب و نا ایمنی،نامناسب بودن شبکه های دسترسی،کمبود یا فقدان تاسیسات و تجهیزات شهری و در مجموع تنزل کالبدی ،اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی و...به وضوح مشاهده می گردند(.اسماعیل زاده،1385،صص66-65) باتوجه به موارد فوق الذکر و نظر به اینکه برنامه ریزی در هر زمینه ای مستلزم شناخت صحیح و دقیق آن موضوع می باشد و نحوه برنامه ریزی نیز به نحوه تحلیل موضوع بستگی دارد ،لذا در این پژوهش بررسی ساماندهی بافت فرسوده شهری نهاوند مورد بررسی قرار می گیرد . فصل اول کلیات تحقیق 1-1 طرح مسأله کشور های جهان اعم از توسعه یافته و یا در حال توسعه در برهه ی خاصی از زمان با پدیده افزایش جمعیت شهر نشینی مواجه بوده و یا خواهد بود.کشور های در حال توسعه که غالبا در دهه های اخیر اب این پدیده روبرو شده اند با مشکلات بیشتری در این عرصه مواجه هستند چرا که از یک سو نرخ شهر نشینی در آنها بیشتر از نرخ شهر نشینی کشور های در حال توسعه – در دوران اوج شهر نشینی است و از سوی دیگر قریب به اتفاق چنین کشور هایی با کمبود شدید منابع مالی مواجه اند.این امر با توجه به هزینه بر بودن طرح های معمول توسعه شهری این کشور ها را با معضل اساسی مواجه کرده است. از مهمترین پیامد های چنین روند شهر نشینی در کنار عدم تأمین زیر ساخت های مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهر ها،به وجود امدن بافت های نامنظم و فرسوده پیرامون شهری و درون شهری است که معضلات متعدد اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.این مسأله در کنار تبدیل شدن زمینی به یک منبع کمیاب اجتماعی در دهه های اخیر باعث شده است که استفاده بهینه از بافت های فرسوده که یکی از منابع اصلی تأمین زمینی دورن شهری است اهمیت ویژه ای بیابد.(Enemark,2004,26,27)شکل گیری و توسعه شهر ها در گذشته نه بر اساس برنامه ریزی شهری بلکه مبتنی بر نیاز های مقتضی جامعه خود صورت می گرفت . با گذشت زمان این شهر ها دیگر قادر به پاسخ گویی مناسب به شرایط پیچیده امروزی نمی باشد.به دلیل ناکارایی بخش های مختلف ،در مسیر تحولات اجتماعی قرار گرفته و دستخوش تغییراتی گاه سطحی و گاه بنیادین می شوند. در پی توسعه رویه شهر ها و افزایش سریع جمعیت آنها بخش مرکزی شهر ها می رود که دچار رکود و انزوا گردد.در نتیجه در تاریخ و هویت ملی شهر ها رو به اضمحلال گذارد.(مرصومی،38:1375) در حال حاضر در کشور های ایران بیش از 40 هزار بافت فرسوده شهری وجود دارد که با توجه به مشکلات متعدد بیان شده برای بافت فرسوده ،خصوصا زلزله خیز بودن ایران،این مسأله تبدیل به«تهدید » انسانی ،اجتماعی و اقتصادی برای کلانشهر ها شده است. لکن با در نظر گرفتن این امر که تنها راه خروج بسیاری معضلات کلان شهر ها احیا و بازسازی بهینه بافت های فرسوده شهری است،می توان این مسأله را فرصتی که در صورت اعمال سیاست های صحیح شهری می تواند تحولی اساسی را در جهت توسعه پایدار شده در پی داشته باشد.(عباسی و رضوی 1385) با توجه به اسناد و کتب تاریخی شهر نهاوند یکی از کهن ترین و قدیمی ترین شهر ها ی ایران بوده است که نمی توان برای این شهر تاریخ دقیقی را ذکر نمود ولی تا جائی که تاریخ شهر نشینی و شهر سازی گواه می دهد این شهر وجود داشته است. با توجه به اسناد تاریخی،شهر نهاوند در دوره ساسانیان دارای رونق بسیاری بوده است. اگر به شرایط اجتماعی و سیاسی روزگاران باستان وقدیم برگردیم و ناامنی ها، قتل و غارت ها را به نظر آوریم در می یابیم که بهترین محل برای مصون ماندن از تهاجمات ،نقاط مرتفع و قابل دفاع بوده است که اقوام و ملل باستان به آن توجه داشته اند . به احتمال زیاد نقطه اولیه شهر نهاوند با توجه به منبع دائمی آب آن در بالای قلعه بوده که به تدریج به پای قلعه گسترش یافته است و بافت قدیمی و فرسوده شهری نهاوند بر روی تپه قلعه و پای قلعه به صورت مدور کشیده شده است. در سال 1310 ه.ش اولین خیابان سراسری شهر احداث می شود و ایجاد خیابان اصلی باعث می شود تا از این به بعد ساخت و ساز ها آهسته و به تدریج در جهت خیابان اصلی(شرقی-غربی)هدایت شود. بافت فرسوده شهری نهاوند وسعتی در حدود 67 هکتار را در برگرفته که در 17 محله کوچک و بزرگ پراکنده است.مهمترین محلات بافت فرسوده شهری نهاوند مربوط به محلات قدیمی پای قلعه،قلع باغچه،دوخواهران و سرداب می باشند که باید آنرا گستره اولیه در دهه و سال های ما قبل سال 1300 تلقی نمود. با توجه به نقشه کاربری اراضی شهری نهاوند بافت فرسوده شهری نهاوند در قسمت شمال و شمال شرقی شهر واقع شده اند که تا مرکز شهر کشیده شده است و بیشتر فرسودگی این بافت ها مربوط به کاربری مسکونی است که حدود 47%وسعت بافت را در بر گرفته است. با توجه با مطالعات انجام شده در محدوده طرح این قسمت از شهر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کنند که در این قسمت به مواردی اشاره می شود که این مشکلات عبارتند از : 1- فرسودگی بخش عمده ای از بافت (وجود تعداد زیادی ساختمان های مخروبه و متروکه در بافت مسکونی) 2- فقدان سلسله مراتب مناسب در شبکه ارتباطی 3- تداخل ترافیک سواره و پیاده 4- نیاز تقاطع و میادین به اصلاح هندسی 5- کیفیت ضعیف دسترسی ها و تقاطع 6- فقدان فضای سبز کافی اماکن تفریحی 7- پارک نامناسب و نواری خودروها در معابر اصلی به جهت فقدان پارکینگ هی عمومی 8- فقدان روشنائی کافی معابر 9- فقدان سیستم مناسب جمع آوری آب های سطحی 10- کمبود مراکز بهداشتی و درمانی 11- وجود کاربری های ناسازگار 12- کمبود شدید در برخی سرانه های عمومی 13- بدنه های ضعیف و فرسوده ابنیه جهت قدمت بناها و استفاده از مصالح نا مناسب 14- اسکان قشر کم درامد و مهاجر در محدوده مورد مطالعه 15- محدودیت توسعه با توجه به محصور بودن در میان شبکه های شریانی اصلی شهر 16- عدم وجود سیستم فاضلاب که عمدتا به صورت چاه های جذبی و بعضا در کوچه ها سراریز می شود. 2-1 ضرورت و اهمیت تحقیق ضرورت و اهمیت تحقیق ناشی از ضرورت برنامه ریزی برای امر خاص جهت رسیدن به یک برنامه ریزی مطلوب است . برنامه ریزی عملی نیست جزء با اراده و کنترل سیستمی به منظور بهبود زندگی انسان.پس اهمیت تحقیق حاضر در بهبود زندگی انسان که خود ناشی از بهبود وضعیت حاکم بر کالبد فیزیکی و اقتصادی سیستم شهر می باشد مستقر است(مجتهد زاده،33،1368)از انجایی که بافت فرسوده شهری نهاوند در محلات مختلف به صورت یک مجموعه در هم تنیده و در بین بافت های سالم و نسبتا جدید شهر واقع شده و هیچ گونه هماهنگی بین این بافت قدیمی و حوزه فراگیر خودش وجود ندارد مشکلات زیادی هم برای ساکنین این بافت قدیم و هم برای ساکنان محلات به وجود اورده است.مخصوصا این عدم هماهنگی از نظر اجتماعی و اقتصادی معضلات زیادی را برای مردم بافت قدیم به وجود اورده است.ومسئله دیگر این است که با توجه به اینکه- جمعیت ساکن در این بافت ها را اکثرا سالخوردگان تشکیل می دهند و برا ی بازگشت جوانان به این مناطق،نیاز به مرمت و ساماندهی اینگونه مناطق ضروری و لازم است و مسئله دیگر وجود جمعیت قابل توجهی که در حدود 10 هزار نفر در این منطقه نسبتا محدود زندگی می کنند و بخاطر فرسودگی بیش از حد ساختمان ها و قرار گیری نهاوند بر روی خط گسل توجه به این بافت ها و این محدوده را بیش از حد معمول را می طلبد.ضرورت دیگر نسبت به این بافت ها وجود ساختمان های مخروبه است که مکانی مناسب برای معتادان و بزهکاران شهر شده است و موجب نا امنی برای ساکنین و معضلی برای جوانان شهر شده است. 3-1 اهداف تحقیق زمانی که صحبت از بافت فرسوده و شهر ها می شود هدف اصلی ان زنده کردن و ساماندهی این بافت ها است ،تا بتواند یک زندگی در حد معمولی و هم در سطح با بافت های شهری پیدا کند از انجایی که یک بافت شهری تنها کالبد فیزیکی نیست و عوامل مختلفی در ان جریان دارد بنابراین برای ساماندهی یک بافت نیز همه عوامل باید در نظر گرفته شود. در نتیجه اهداف تحقیق برای ساماندهی بافت فرسوده در زمینه های مختلف مطرح میشود که در این بخش به عمده ترین اهداف که به شکل کلی بنیان شده می پردازیم: اهداف کلی در زمینه های 1- بهبود شرایط محیطی از طریق توسعه فضاهای باز و سبز 2- رعایت مسائل ایمنی در مقابل زلزله و مخاطرات طبیعی 3- تقویت روابط اجتماعی و فرهنگی بین بافت های همجوار 4- حفظ و احیای رونق اقتصادی از طریق تقویت فعالیت های مناسب و جدید 5- هماهنگی فرم عملکرد و فعالیت در بافت های قدیمی 6-ایجاد و رعایت سلسله مراتب دسترسی 7- اصلاح و تأمین تجهیزات و تأسیسات شهری مورد نیاز در سطح محلات 8- بهبود سیمای کالبدی از طریق بازسازی و نوسازی بافت 1-4 سؤالات اساسی تحقیق برای درک و توجه هر چه بیشتر به مقوله بافت فرسوده و قدیمی شهر ها همیشه یک سری سؤالات ذهن هر محقق را به خود مشغول می کند.و پرداختن به این مسائل می تواند تا حدود زیادی راهکار خوبی را جلوی متخصصین این امر قرار دهد و اینکه چند سؤال اساسی می تواند تا حدودی به درک مسئله بافت فرسوده شهری نهاوند کمک نماید اشاره می شود: 1- کمبود تأسیسات و تجهیزات و خدمات شهری در بافت قدیم نهاوند تا چه مقدار در تخلیه ساکنین این بافت ها مؤثر بوده است؟ 2- تحولات اقتصادی،اجتماعی و تکنولوژی سال های اخیر تا چه حدودی در تخریب بافت قدیم شهر نهاوند نقش داشته است؟ 3- آیا استفاده از پتانسیل های بالقوه قدیم شهر نهاوند منتج به احیای فیزیکی،اقتصادی و اجتماعی شهر نهاوند خواهد شد؟ 1-5 فرضیات تحقیق با اذعان به اینکه عنوان موضوع طرح در مورد ساماندهی بافت فرسوده شهری نهاوند می باشد می توان فرضیات زیر را برای اجرای ساماندهی این نوع بافت ها ارائه داد: 1- کمبود و فقدان تأسیسات ،تجهیزات و خدمات شهری در بافت قدیم شهر نهاوند نهاوند در تخلیه ساکنین آن نقش مهمی داشته و دارد. 2- تحولات اقتصادی،اجتماعی و تکنولوژی سال های اخیر در تخریب بافت قدیم شهر نهاوند نقش اساسی داشته است. 3- بهره برداری از پتانسیل های بالقوه قدیم شهر نهاوند منجر به احیای فیزیکی،اقتصادی و اجتماعی ان نخواهد شد. 1-6 محدوده طرح تا نیمه دوم قرن سیزدهم هجری شمسی مردم نهاوند در داخل حصار قلعه زندگی می کردند با افزایش جمعیت شهر و کمبود فضا در درون حصار به تدریج بناهاییدر خارج قلعه ودر کنار دیوار های ان به صورت تک قلعه های کوچکتری شکل می گیرد.و در هر حال زمان تشکیل و رشد شهر جدید نهاوند از اوائل قرن چهاردهم ه.ش شروع می شود.محلات و خانه هایی که طبقه متمکن شهر و در ان سال ها احداث نمودند، اینک با سپری شدن دهه ها و سالیان متمادی به صورت بافت فرسوده و قدیمی شهر در امده اند.مهمترین بخش های این بافت را محلات قدیمی پای قلعه،قلعه باغچه،دوخواهران و سرتل تشکیل می دهند که باید ان را گسترش اولیه شهر در دهه ها و سال های اولیه ما بعد سال 1300 تلقی نمود. علاوه بر محلات مذکور محله گلشن،علی آباد، راسته میرزا اقا و چهر باغ و بازار نیز اجزای دیگر بافت قدیم محسوب می شوند. 1-7 مشکلات تحقیق در هر تحقیقی مشکلات و مسائل خاصی وجود دارد که این تحقیق نیز از این مورد استثنا نبوده است.از جمله مشکلات فراروی این تحقیق بحث مربوط به جمع اوری اطلاعات مورد نیاز در وضع موجود منطقه مورد مطالعه بوده که با توجه به فقدان اطلاعات به طور منظم و در بعضی مواقع عدم همکاری مناسب سازمانهای ذیربط و در زمینه ارائه اطلاعات لازم مشکلاتی را برای اینجانب به وجود اورده است. 1-8 روش ها و فنون اجرای تحقیق با توجه به اهداف تحقیق روش و رویه تحقیق از قسمت های زیر تشکیل می گردد. 1- جمع اوری اطلاعات اولین مرحله از روش تحقیق مرحله جمع اوری اطلاعات می باشد.اطلاعات را می توان از چند طریق جمع اوری نمود این روش ها عبارتند از : 1- از طریق مطالعه کتب ،متون،جزوات،و نشریاتی که به هر شکل اطلاعات مورد نیاز را در برداشته. 2- مشاهدات عینی تهیه نقشه،عکاسی،هماهنگی با سازمانها،نهاد ها و ادارات ذیربط که مطالعات میدانی را تشکیل می دهند. 3- جمع اوری اطلاعات از طریق مصاحبه با اشخاصی که به هر نحوی اطلاعاتی در زمینه اجتماعی،فرهنگی و تاریخی محلات مورد مطالعه داشته. 2- طبقه بندی اطلاعات اطلاعات بدست امده از مرحله قبل به همان شکل قابل استفاده نیستند برای اینکه بتوان از این اطلاعات استفاده نمود باید انها را به صورت اطلاعات مفید و قابل استفاده تبدیل نمود این اطلاعات را به این ترتیب می توان طبقه بندی نمود: 1- اطلاعات مورد نیاز جهت مبانی نظری تحقیق 2- اطلاعات مورد نیاز به تاریخ و توسعه تاریخی شهر 3- اطلاعات مورد نیاز به ویژگی های اقتصادی شهر و محله 4- اطلاعات مورد نیاز به ویژگی های طبیعی شهر 5- اطلاعات مورد نیاز به ویژگی های اجتماعی و فرهنگی شهر و محله 6- اطلاعات مورد نیاز به ویژگی های کالبدی 3- تجزیه و تحلیل اطلاعات پس از جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات با توجه به اینکه اطلاعات مورد نیاز در زمینه های مختلف جمع آوری شده و طبقه بندی شده اند در این مرحله تحلیل اطلاعات در زمینه های مذکور انجام می گیرد تا علت وجودی مشکلات و مسائل شناسائی و ریشه یابی شده و رابطه علت و معلولی بین آنها نیز مشخص گردد. 4-جمع اوری و استنتاج و ارائه راه حل ها: در این مرحله نتایج حاصل از مرحله اول(تحلیل)،جمع بندی شده و بر اساس آن راه حل های مرتبط با موضوع در قالب رهنمود ها و پیشنهادات و طرح های اساسی جهت حل مشکلات و مسائل بافت محلات مورد مطالعه ارائه می گردد که این راه حل ها به عنوان برنامه ریزی محلات مورد مطالعه قرار می گیرد. 1-9 پیشینه مطالعاتی تحقیق سابقه توجه ویژه به بافت های فرسوده شهر ها به حدود سال های آخر قرن 19 میلادی در اروپا می رسد اما در ایران در سال 1345 با تصویب ماده 11 قانون شهر داری ها مقوله نوسازی بافت های فرسوده به طور جدی در نظر گرفته شد. امروزه تحقیق و طرح های زیادی در مورد بافت های شهری به اجرا در آمده که البته به دلایلی نامشخص اکثر این طرح ها آنچنان که باید و شاید به سرانجام اصولی نرسیده اند.اساتید و دانشجویان و صاحب نظران شهری تا به امروز اثرات زیادی در مورد بافت فرسوده شهری به چاپ رسانده اند در اینجا به ترتیب اولویت به ذکر چند منبع اشاره می شود. بعد از انقلاب صنعتی و پیدایش ماشین و تکنولوژی جدید نوع زندگی و شیوه معیشت هم تفاوت پیدا کرد.ساختار قدیمی شهر ها دیگر جوابگوی نیازهای روز که ماشین و تکنولوژی به وجود اورده نبودند.ودر طی همین برهه از زمان نظریات و دید گاه های متفاوت برای اینگونه بافت ها(بافت های قدیمی و فرسوده)ارائه شد .در کل نظریات دو دسته بودند.الف: نظریات هوسمان گونه با شهرت طلبی فردی با قطع تاریخ و فرهنگ گذشته به تفکر فرهنگ گرایان با ارج نهادن به فرهنگ گذشته و اعتقاد به تداوم تاریخی که برای بررسی بیشتر نظرات برخی از نظریه پردازان و محققان بین المللی و ملی در اینجا آورده میشود.دکتر آئینی 10 درصد شهر های ایرات را دچار فرسودگی می داند که به نوعی 10 درصد جمعیت کشور در گیر این معضل هستند.اگر دریک بلوک شهری سه مشخصه ریزدانگی نفوذ ناپذیری و ناپایداری حتی در مقیاس 50 درصد و عرض معابر کمتر از 6 متر و املاک آن عرصه ای کمتر از 200 متر داشته باشند آن بافت را فرسوده قلمداد می کنند .دکتر آئینی جدای این تعریف به لحاظ کارشناسی بافت فرسوده علاوه بر این شاخص ها بافت های فرسوده را به لحاظ اجتماعی،فرهنگی،اقتصادی نیز دچار مشکل می داند.(آئینی؛1385) دکتر عندلیب هفت جامعه را به عنوان اصلی ترین مخاطبان در تنظیم سهم و نوع ارتباط آنان با یکدیگر در بافت های فرسوده مشخص می کند که عبارت است از:1- مردم 2- سرمایه دارن 3- جامعه حرفه ای 4- جامعه نخبگان 5- دستگاه های اجرایی 6- جامعه سیاست گذاران یا قانون گذاران 7- رسانه ها که از مهمترین و تأثیر گذار ترین اقدامات پیرامون بافت های فرسوده را فرهنگ سازی می داند(عندلیب؛1385) نظریه بافت های فرسوده مهدی طالب فرسودگی بافت های شهری را مختص ایران نمی داند و هر کشوری را که در راه توسعه گام برداشته را دچار چنین مشکلاتی می داند و خروج مردم از بافت های فرسوده و قدیمی- شهری به دنبال تغییر و تحولاتی صورت گرفته که در شئون مختلف زندگی شهر نشینیان پدید آمده است از قبیل گسترش خانواده هسته ای به خانواده گسترده،واگذاری بخش اعظم کارکردهای خانواده سنتی به مؤسسات و نهادهای بیرون خانه (نانوایی،آشپزی،تهیه انواع ترشی و غیره)و با این خروج که توسط نسل بعدی تسریع شده گروه های اجتماعی دیگری که عمدتا مهاجرین روستایی و حتی خارجی بوده اند به ساکنین سالخورده افزوده شده اند. دکتر رضا زاده که تحقیقی پیرامون بافت سنتی و قدیمی شهرستان داشته معتقد است توجه به بافت های فرسوده در آغاز با پرداختن به ویژگی های صرفا کالبدی آغاز شده است و به ابعاد پردامنه تر فرهنگی سپس برنامه ریزی های اجتماعی اقتصادی ارتقاء یافته است.افزایش جمعیت،توسعه شتابان شهر نشینی و تغییر امکانات وکیفیت توسعه جدید در دوران متأخر به وجود آورده اند. در مقاله ای تحت موضوع بافت فرسوده دکتر شریف مطوف بر این باور است که شهر مانند موجودات زنده از بافت های شهری تشکیل شده که برای عملکرد خاصی شکل می گیرند و با مرور زمان یا تغییر عملکرد آنها،فرسوده یا می میرند.اما همانگونه که در موجود زنده تجدید شوندگی سلولی،از مرگ با فت های زنده جلوگیری می شود،برای جلوگیری از مرگ بافت های شهری باید بر تجدید شوندگی سلول های آن و احیای بافت های فرسوده آن تکیه کرد.با چنین دیدگاهی و با استفاده از تجارب ایران و کشور های دیگر در ساماندهی بافت های فرسوده و نیز با تکیه بر پایه های علمی و نظری نوین ، برنامه جامع ساماندهی بافت های فرسوده را بهترین گزینه برای این امر می داند.(رضا زاده،عباس آزادگان،1380) دکتر حبیب اللهیان معتقد است که بافت های فرسوده در شهر های ایران با مسائل چند بعدی و چند قانونی و بسیار پیچیده مواجه اند و بر این باور است که راه حل ها در زمینه های گوناگون باید همه جانبه ،بومی شده و در عین حال متنوع باشد و لزوم مداخله در بافت های فرسوده با تأکید بر توانمند سازی و ساماندهی تشکل های محله ای برای مشارکت به شیوه های امکان پذیر ضمن ایجاد مدیریت های واجد شرایط و نهادسازی برای این مداخلات با رویکرد حفظ و تداوم سکونت محله ای تأثیر مستقیم دارند.(حبیب اللهیان؛1378) فصل دوم مبانی نظری 1-2 تعاریف واژه ها 2-1-1 شهر: به جائی اطلاق می شود که ساکنان آن از طریق فعالیت های صنعتی و یا خدمات امرار معاش می کنند. 2-1-2 محله: قلمرو یک گروه اجتماعی است که تماس های شخصی بسیاری در بین آنها برقرار است و نیز مفهومی معنی دار بودن را داراست ،که افراد به علت همجواری همدیگر را بشناسند. 2-1-3 ساماندهی محله: یکی از مهمترین نظریات در رابطه با ساماندهی محله و ارائه خدمات محلی متعلق به کلارنس پری باشد وی نظریه خود را تحت عنوان واحد همسایگی مطرح می سازد. پری با اتکای فرضیه خویش استدلال می کرد که خدمات عمده و اساسی باید در نزدیکی خانه های مسکونی مستقر شوند در چنین طرحی مسیر های دسترسی به خدمات نباید خیابان های اصلی را قطع نماید. 2-1-4 بافت شهری مراد از بافت ،گستره ای بهم پیوند است که با ریخت شناسی های متفاوت طی دوران حیات شهری در داخل محدوده شهری و یا حاشیه آن در تداوم و پیوند با شهر شکل گرفته باشند این گستره می تواند بناها ،مجموع ها،راه ها،فضا ها،تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی از انها تشکیل شده باشد. 2-2-1 انواع بافت های شهری بافت های شهری را از لحاظ دوره شکل گیری و سیم های این گونه بافت ها در ایران با توجه به آثار و شواهد بر جای مانده از گذشته تا به حال می تواند به چند گونه بافت تقسیم بندی نمود که به شرح مختصری از هر گونه خواهیم پرداخت. 2-2-1 بافت تاریخی بافت تاریخی را می توان هسته اولیه هر شهر دانست قلعه،ارگ،یا کهندژ و آنچه را بعنوان هسته اولیه شهر امروزی که در زمینه های پیشین (در ایران دوره قاجاریه)ساخته شده می توان بافت تاریخی نامید.(مشهدی زاده دهاقانی؛1373،425) 2-2-2 بافت قدیمی این دوره که عمدتا قبل از حکومت پهلوی می باشد عمدتا شهر ها هنوز در حصار دیوار قلعه محصور می باشد و تقریبا در همان دوره هاست که شهر بر اساس برنامه ریزی پیش می رود و در سال 1270 ه.ش دیوار های کهنه فروریخته می شوند و شهر از چهار سو گسترش می یابد.بافت های که دستاورد قرن ها معماری و شهر سازی ایران را در خود جای داده اند بافت های قدیمی اند.(حائری؛1371،27) 2-2-3 بافت میانی این بافت از حدود سال 1300 تا حدود اوایل دهه چهل گرداگرد بافت قدیم شهر شکل گرفت.(شماعی،1384،ص86) 2-2-4 بافت جدید این بافت که از حدود سال های 1340 تا 1357 به وجود آمده اند با تصویب قوانین متعدد و طرح های گوناگون باعث به هم ریختن بافت های شهری ایران می شود.با تصویب قانون نوسازی و عمران شهری در سال 1347 ه.ش زمینه تحقیق طرح های جامع پیشنهادی آن را برای دگرگون سازمان کالبدی- فضایی شهر فراهم می آید .خیابان های پیشنهادی بافت کهن شهر ی را از هم می درند و تا دوردست ها در پیرامون شهر گسترده می گردند و به امری تازه درجامعه شهری ایران جامعه عمل می پوشاند.(مجموعه قوانین شهر داری) 2-2-5 بافت پیرامونی این بافت که از سال 1350 در ایران شکل گرفت و توسعه یافت در واقع در بر گیرنده بخش های خوابگاهی یا حومه های وابسته به کلان شهر هاست.شهرک سازی و ایجاد مجتمع های مسکونی،اداری،کارگری و محله های جدا از شهر ها از دهه 50 به بعد در ایران شکل گرفت و بافت پیرامونی را به وجود آورد.(مشهدی زاده دهاقانی،1373،425) 2-3 فرسودگی و فرسایش مراد از فرسودگی ،ناکارآمدی و کاهش کارایی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافت های شهری است.فرسودگی بافت و عناصر درونی آن به سبب قدمت و یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری آن بافت به وجود می آید،پیامد فرسودگی بافت که در نهایت به از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان منجر می شود در اشکال گوناگون از جمله کاهش یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی و نیز نا- بسامانی های کالبدی،اجتماعی،اقتصادی و تأسیساتی قابل دریافت و شناسایی است.(مهندسین مشاور شاران،1384،1-3) 2- 4 فرسودگی شهری فرسودگی شهری دارای معنی مرکبی است :متروکی زود رسی،خرابی کالبدی و رو به زوال گذاشتی و وجود کمبود هایی در فضای شهری. بطور کلی فرسودگی دو شکل دارد:اول شکل ساده.دوم شکل پیچیده. فرسودگی ساده زمانی اتفاق می افتد که تعدادی از معیار های خاص مانند عمر بناها و ساختمان ها،کیفیت مصالح،تراکم ها،کیفیت معابر دستی و کافی بودن فضا ها ... در ناحیه ای از شهر دارای کمبود هایی شود،فرسودگی پیچیده زمانی اتفاق می افتد که عوامل زیر در ناحیه یک شهر دیده شود.وجود ناسازگاری در ترکیب کارکرد ها – وجود خطرات ناشی از همجواری کاربرد ها- وجود خطرات طبیعی و شرایط غیر بهداشتی (جوادی,1376) 2-5 ساماندهی معنای لغوی ساماندهی نظم دادن،ترتیب دادن،آراستن سر و صورت دادن است.(لغت نامه دهخدا) مفهوم ساماندهی به طور عام عبارت است از اصلاح روابط موجود و ایجاد نظم و ترتیب بهینه در میان اجزای یک سیستم به گونه ای که در نهایت نیز کل نظام به سوی اهداف از پیش تعیین شده هدایت می شود.وازه ساماندهی را می توان استفاده مطلوب از امتحانات موجود،ضمن حفظ و نگهداری بافت شهری معنا کرد.(داداشی1375،6) ساماندهی بر دو قسم تعریف میشود ،ساماندهی عملکردی و ساماندهی کالبدی. ساماندهی عملکردی: تلاشی برای توزیع و نظام کلی فضایی فعالیت ها و عناصر در یک منطقه را عملکردی می گویند. ساماندهی کالبدی:روند ساماندهی عناصر فیزیکی محیط شهری در رابطه با تصمیمات برنامه ریزی به طریقی که چهارچوبی از فضای باز،ساختمان ها،نظام حمل و نقل به وجود آورد تا حصول هدف های اجتماعی،اقتصادی زیر بنای جامعه را ممکن و تسهیل سازد.(باباخانیان،1381) 2-6 اهداف عمده ساماندهی فضای شهری شامل موارد زیر است: الف)بهبود ساختار کالبدی و ساختارهای فضایی از راه بهسازی و نوسازی شهری. ب)بهبود اوضاع کاربریها و فعالیت های شهری از جهت ایمنی ،تراکم تمرکز،سازگاری و عدم سازگاری ج)بهبود شرایط زیست محیطی شهر از راه توسعه فضای باز و سبز د)بهبود رفت و آمد و ترافیک سواره به کمک الگو های حرکت روان ساده و پیاده در سطح شهر. ه)بهسازی محیط اجتماعی و فرهنگی از راه توسعه یفعالیت های فرهنگی ،هنری ،ورزشی و)بهبود سیمای شهر و ارزش های بصری و زیبا سازی و روی هم رفته مبلمان شهری تا رونق اقتصادی ،از راه ایجاد و توسعه و ایجاد مشاغل و فعالیت ها و توسعه تولیدات.(شماعی،پوراحمد،1385،79) 2-7 انواع مداخله در بافت شهری 2-7-1 بهسازی به معنای ارتقاء کیفیت زندگی از نظر زیست محیطی ،فرهنگی،روانی و به سلسله اقداماتی که به منظور بهبود کالبد در کوتاه مدت (5ساله) صورت می گیرد گویند.در واقع بهسازی زمانی صورت می گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حادث شده باشد. بهسازی را می توان از طریق مختلف اعمال کرد از جمله: - تعمیرات آن دسته از اقداماتی را که با حداقل هزینه و مداخله صورت می گیرد و فقط به منظور بهبود و محیط زیست است مانند تعمیرات اصلاح معابر ,تعمیر چراغ برق ها،جوی ها و ... - حفاظت:به معنای حفظ و نگهداری شامل اقدامات بازبینی منظم و رفع اشکالات در عملکرد و فضا و کالبد. - حمایت:شامل تأمین شرایط خاص مثل وضع قوانین به منظور مقابله با تخریب ،تجاوز،دزدی و نیز تعیین حوزه های حفاظتی - استحکام بخشی:سلسله اقداماتی که به منظور تقویت سازه های کالبد صورت می گیرد.(جمالپور،1376) 2-7-2 نوسازی: دراین فرایند بازگرداندن حیات شهری هر بافت از طریق نو کردن،توان بخشی و تجدید انجام می شود. نوسازی زمانی انجام می شود که فضای شهری مجموعه و یا بنا کارکردی مناسب داشته،ولی فرسودگی نسبی کالبدی فضای سبز کاهش بازدهی و کارایی آن شده است نوسازی مجموعه اقداماتی را شامل می شود که در عین حفاظت از بنا،مجموعه و یا فضای شهری کهن،سازمان فضایی مربوط را معاصر سازی می کند و امکان بازدهی بهینه را فراهم آورد.(گلشن و حبیبی،1378) نوسازی شامل سلسله اقداماتی است که درصدد مرتفع ساختن فرسودگی فضای شهری است،فرسودگی نسبی کالبدی فضایی که علیرغم کارکرد مناسب فضای شهری موجب کاهش بازدهی و کارایی آن شده است.اقداماتی که برای رفع فرسودگی نسبی فضا در کالبد انجام می شود.(حبیبی و مقصودی،1381،29) 2-7-3 بازسازی در این نوع مداخله هیچ نوع الزامی به حفظ بافت گذشته وجود ندارد بلکه دخالت در بافت از طریق تخریب،پاکسازی و دوباره سازی انجام می شود. باز سازی به معنای از نو ساختن است .بازسازی زمانی صورت می گیرد که در بنا،مجموعه و یا فضای شهری ،فرسودگی به صورت کامل ایجاد شده باشد. فرسودگی کامل معمولا بر اثر فرسودگی (نسبی یا کامل)فعالیت و کالبد به شکل توأمان صورت می پذیرد.این امر معمولا برای ایجاد حیات جدید در سازمان فضایی فرسوده (بنا،مجموعه،بافت)به کار می رود.(طاهر خوانی و متوسلی،1385،98) 2-8 بافت فرسوده شهری بخش هایی از بافت های شهری که کیفیت های کالبدی و فرسودگی کارکردی و عملکردی هرگاه فعالیت ها و کاربری ها پاسخگوی نیاز ها باشند ولی کالبد آسیب دیده باشد و یا نظام فعالیت ها به هم ریخته باشد و -کاربری ها مختل گردد ولی کالبد حفظ شده باشد فرسودگی نسبی و اگر هر دو نوع فرسودگی حادث شود کامل است.(ابلقی،1380،124-113) 2-9 ویژگی عمومی بافت های فرسوده الف) عمر ابنیه:ساختمان های موجود در اینگونه بافت ها عمدتا قدیمی می باشد یا فاقد رعایت استاندارد های بودن آنها از ظاهر ساختمان قابل تشخیص است،ابنیه اینگونه بافت ها عمدتا توان مقاومت در مقابل زلزله های با شدت متوسز را ندارند. ب)دانه بندی و تعداد طبقات:ابنیه مسکونی واقع در اینگونه بافت ها عمدتا ریز دانه بوده و اکثر آنها یک یا دو طبقه هستند. ج) نوع مصالح: مصالح بکار رفته در اینگونه بافت ها عمدتا از نوع خشتی و آجر و چوب و یا آجر و آهن بدون رعایت اتصالات افقی و عمومی می باشد. د)وضعیت دسترسی ها: بافت های فرسوده که عمدتا بدون طرح قبلی ایجاد شده اند عمدتا از ساختاری نا منظم برخوردارند و دسترسی های موجود در آنها عمدتا پیاده می باشد به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از 6 متر بوده است و ضریب نفوذ ناپذیری در آنها کمتر از 30 % است.مساحت عرصه ابنیه واقع شده در این بافت ها عمدتا کمتر از 200 متر مربع می باشد. ه) وضعیت خدمات و زیر ساخت های شهری: بافت های فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات ،زیر ساخت ها و فضای باز ،سبز و عمومی دچار کمبود های جدی اند. و) شاخص های کیفی: مسأله جمعیت پذیری بافت ها،حریم گسل ها،مسیر قنات ها و رود ،دره ها و بافت های روستایی درون شهری و ... از دیگر مسائلی هستند که در تعیین بافت های فرسوده مؤثر می باشند. 2-10 شاخص های شناسایی بافت های فرسوده و آسیب پذیر: بافت های آسیب پذیر بر اساس بلوک آسیب پذیر تعریف شده و بلوک آسیب پذیر بلوکی است که حداقل یکی از شرایط سه گانه زیر را داشته باشد. الف)بلوکی که دارای حداقل 50% بناهای فرسوده نامناسب به لحاظ زیستی و سکونتی یا آسیب پذیر باشد.بناهای فرسوده یا آسیب پذیر حداقل یکی از شرایط دو گانه زیر را باید داشته باشد: 1- بنایی که فاقد سیستم سازه ای باشد(سازه بتونی،فولادی یا شناژهای تحتانی،قائم و فوقانی،)به تشخیص کارشناس رسمی ساختمان. 2- بنایی که در اجرای آن مفاد آیین نامه 2800 رعایت نشده باشد یا قابلیت انطباق یا آیین نامه مذکور را نداشته باشد. ب) بلوکی که حداقل 50 درصد املاک آن مساحتی کمتر از 200 متر مربع را داشته باشند. ج) بلوکی که حداقل 50 درصد عرضی معابر آن (قبل از اصلاحی،بن بست و یا با عرض کمتر از 6 متر باشد یا ضریب نفوذ نا پذیری آن کمتر از 50% باشد. 2-7 )تحلیل علل فرسودگی ،نتایج و پیامد های آن بخش های قدیمی شهر ها ،روزگاری مهمترین و بهترین محله های مسکونی شهر ها بوده اند و اکنون نیز صدها عنصر با ارزش شهری در کنار انها وجود دارد.بازارها که قلب اقتصادی و اجتماعی شهر به شمار می روند در بافت قدیمی شهر ها دایر هستند و هنوز در جنب و جوش مردم ،تراکم روابط اجتماعی،سرزندگی فضای عمومی و رفتارهای مذهبی به چشم می خورد.لیکن چند اتفاق مهم موجب فرسودگی و از کار افتادن بافت شهری در بخش قدیمی شده است. الف) تغییر سیمهای مسکونی بافت قدیمی به علت انتقال جمعیت اصلی از این بخش به سایر بخش های شهر و جایگزینی گروه های اجتماعی مهاجر و غیر بومی همچنین فزونی تراکم سکونتی واحد مسکونی. ب) تغییر کاربری واحد های مسکونی به انبار و کارگاه ، به دلیل کمبود فضا در ناحیه مرکزی شهری و ضرورت توسعه واحد های تجاری و خدمات جانبی. ج)مشکلات دسترسی و تنگناهای شبکه ارتباطی و تأسیسات زیر بنایی بنا به عللی میتوان گفت علت اصلی فرسودگی بناهای شهری و عدم توانایی بافت شهری در پاسخگویی به نیاز های اصولی مردم شهر را (که موضوع طرح جامع و طرح بازنده سازی شهری است)می بایست از یک سو در تغییر زیر بناهای اقتصادی شهر جستجو- کرد و از سوی دیگر دو مجموعه تغییراتی که زندگی قرن بیستم با خود به میدان اورده است.(فلامکی،1384،77) اصولا فرسودگی منحصر به کالبد نمی شود بلکه معرف وجود شرایطی از جمله موارد زیر است که زندگی انسان را از ابعاد مختلف تهدید می کنند. - جرائم در بافت فرسوده بیشتر از نقاط دیگراست. - آسیب پذیری خانه های بافت فرسوده در برابر زلزله کاملا جدی است. - امداد رسانی و خدمات رسانی در مواقع بحران با مشکلات جدی روبروست. - امکان حفظ حرمت انسان ها به حداقل می رسد. - رشد و تربیت در بافت فرسوده با موانع جدی محیطی روبروست. - زیر ساخت های بافت فرسوده از متوسط شهر بسیار کمتر است. - حفظ اقتصادی در بافت فرسوده توان مشارکت و نظارت مردم را سلب می کند. - انگیزه های اقتصادی و سرمایه گذاری در بافت فرسوده پایین است. چنین شرایطی که همواره جنوب شهر و بافت فرسوده واقع در انها را مورد تهدید جدی قرار داده است و اکثر شهرهای کشور را به دو قطب یعنی مناطق شمال و مناطق جنوب تقسیم نموده است. بطور کلی آنچه را که می توان در تحلیل و پیامدهای فرسودگی این مناطق نتیجه گیری نمود به شرح زیر خلاصه نمود: 1- نابرابری و دو قطبی شدن شهر: قرار گرفتن بافت های فرسوده در قطب کم برخوردار(غفلت نسبت به عدالت و وجود نابرابری فرصت بالندگی). 2- پایین بودن نسبت سطح معابر که موجب کاهش میزان دسترسی درونی و بیرونی بافت های فرسوده می شود. 3- الگوی برنامه ریزی شهری کالبد محور :که کمبود و نامطبوع بودن فضای خدماتی و مدنی در بافت های فرسوده شده است. 4- پایین ماندن ارزش املاک: که باعث تقویت چرخه فقر و فقدان توجه اقتصادی برای نوسازی خود جوش مردمی در این مناطق می شود. 5- بارگذاری نامتعادل: که موجب کاهش سرانه های زیستی و افزایش آسیب ها و محدودیت ها شده است. 6- نازل بودن کیفیت ساخت: که فرسودگی زودرس این مناطق را به دنبال داشته است. 2-12 سیاست های اجرایی ساماندهی بافت های شهری در ایران: 2-12-1 قبل از انقلاب مهمترین دوره توسعه در تاریخ شهر و شهر نشینی ایران که موجب پیدایش مرحله جدیدی از توسعه و تکامل شهری شد،دوره صفویه بود که در این دوره مکتب اصفهان در معماری و شهر سازی به وجود امد.دوره دیگر که در شهر های ایران تحول قابل توجهی ایجاد شد دوره قاجاریه بود که مکتب تهران در شهر سازی رواج پیدا نمود.(شماعی و پور احمد،1383،183). تحولات بافت شهری در اواخر دوره قاجاریه به منزله اولین اقدامات در پیکره شهر های ایران بود که به دوره نوگرایی و پیدایش مدرنیسم در ایران معروف است.در این دوره بود که مفاهیم جدیدی از خیابان و میدان مطرح شد.عملکرد خیابان و میدان تغییر یافت.برای مثال خیابان از تفرجگاه به مکان تجارت و داد و ستد تبدیل شد.سنگ فرش کردن راه کالکسه بنا به دستور امیر کبیر در راستای نوسازی و بهسازی شهری بود.(اعتماد السلطنه،1368) سال های 1320-1300ه.ش را می توان آغاز مرحله جدید در زمینه مداخله ی گسترده در بافت قدیم شهر دانست و مهترین این مداخلات که می توان در سه گروه نام برد که عبارت بودن از: الف) ایجاد خیابان های جدید.ب)توسعه خیابان های قدیمی ج) سنگفرش و آسفالت ریزی طرفین خیابان ها و احداث ساختمان های دولتی متعدد با روش های جدید که جایگزین روش سنتی شد.(حبیبی،1375،188). از سال 1320 تا سال 1357 سیاست های شهری به دنبال تصویب قوانین و مقررات و روش هایی برای کسب درامد در شهر بود و اقدامات جدی در برخورد با بافت قدیمی و فرسوده عملا ذر سال 1327 همگام با اولین- برنامه عمرانی دولت به اجرا درآمد و در این برنامه به وضعیت بهداشتی و برق رسانی این بافت ها توجه شد.در برنامه دوم که از سال 1334 آغاز شد علاوه بر آب و برق ،آسفالت خیابان و تأسیسات شهری توسعه یافت و در این دوره بود که برای اولین بار در گزارش طرح های جامع،اصطلاح شهر کهن یا شهر قدیم به کار رفت و از تمایز بین قدیم و جدید سخن به میان آمد.(سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران 1375،90،قانون برنامه عمرانی هفت ساله دوم کشور مصوب اسفند 1334). در برنامه عمرانی سوم قبل از انقلاب اعطای کمک های بلا عوض بر حسب درجه شهر داری ها به شهر ها داده شد و اتکا شهر داری ها در توسعه شهری به کمک های دولت مرکزی بیشتر شد و این سیاست باعث شد تا بسیاری از بافت های قدیمی مورد بی مهری قرار بگیرند و فرسودگی آنها نسبت به دوره های قبل بیشتر و گسترده تر شوند. از جمله تحولات دوران برنامه سوم این بود که باتأسیس وزارت آبادانی و مسکن،امور اجرائی طرح های عمران شهری که تا آن تاریخ به عهده ی سازمان برنامه و بودجه بود،از سازمان جدا شود و به وزارت آبادانی و مسکن محول شود و تنها موردی که در این برنامه توجه نشده بود مقوله ی بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده بود.(سازمان برنامه و بودجه،1346،قسمت عمران شهری). برنامه چهارم عمرانی کشور در سال 1347 به مرحله اجرا درامد و تا سال 51 مورد توجه برنامه بود.در این برنامه به نوسازی محلات فرسوده و قدیمی در قالب طرح های جامع توجه شده بود و با طرح قانون مشارکت بخشی خصوصی در نوسازی و عمران شهری،این دوره را می توان دوره ی رویکرد به نوسازی و عمران شهری نامگذاری کرد،زیرا شاهد رویکردی تکاملی به موضوع بافت های شهری هستیم.اما مهمترین محور در تعیین راهکارهای مداخله ی نوسازی ،بهسازی و مرمت شهری در قالب طرح های جامعی است که در این دوره برای شهرها تهیه و جمعیت اجرا به شهرداری ها ابلاغ گردیدند.(ایزدی،1379،16-14) در برنامه پنجم که در سال 52 آغاز شد برای اولین بار به طور مبسوط به احیا بافت های قدیمی و فرسوده متوجه شده بود و به این دلیل ردیفی از بودجه عمرانی کشور به این گونه بافت ها اختصاص یافته بود،اما در این برنامه به خاطر اینکه اکثر طرح های جامع شهری با ویژگی های غیر واقعی و یا به عبارتی رویایی تنظیم و تصویب شده بود بدون اینکه بتواند اصلاح اساسی در وضعیت شهر ها به وجود آوردند به پایان رسید و این دوره به خاطر آشفتگی در برنامه ریزی های ساماندهی بافت های فرسوده و شرایط سیاسی انقلاب بی نظمی در بخش عمرانی کشور را می توان دوره تلخی در برنامه عمرانی کشور نام برد.(سازمان برنامه و بودجه،1352 ،35-24). 2-12-2 بعد از انقلاب بعد از پیروزی انقلاب به خاطر شرایط جنگ تحمیلی سازمان برنامه ریزی بالطبع دجار آشفتگی و بحران می گردد. در نتیجه نبود وجود برنامه ریزی های مناسب برای مهار و کنترل رشد و گسترش و ساماندهی بافت های فرسوده،روند رکود و تخریب بافت های قدیمی تشدید می شود.در .زارت کشور شاخه ای به نام معاونت امور محلی و عمران شهری در سال 1361 تأسیس شد که به موضوع توسعه و گسترش بی رویه شهری و لزوم احیا و حفظ و نگهداری و بهسازی و نوسازی بافت های قدیمی می پرداخت.برنامه ی عمرانی بعد از انقلاب بالاخره بعد از 11 سال تأخیر در سال 1368 به مرحله ی اجرا درآمد که نسبت به برنامه های قبل از انقلاب از گستردگی بیشتری در مورد بافت های فرسوده پرداخته بود از اهداف عمرانی برنامه اول عبارت است از: الف) تهیه و تنظیم طرح های جامع و تفضیلی و کمک به ایجاد و تقویت دفاتر طرح و برنامه در شهر داری ها. ب) برخورداری شهر ها از تأسیسات حفاظتی برای بافت های قدیم شهری. ج) نوسازی و بهسازی شهر ها و تجدید بنای ساختمان های قدیمی و مخروبه،ایجاد پارک ها و بوستان های شهری و تقویت و بهبود مدیریت شهر داری ها و سازمان های محلی(سازمان برنامه و بودجه،بخش عمران شهری 1364،14-7). در سال 1370 « دفتر بهسازی و نوسازی بافت شهری» در وزارت مسکن و شهر سازی به وجود امد که هدف آن عمدتا گسترش اقدامات ساخت و ساز مسکن در محلات درون شهر و سیاست توسعه از دورن بود. این دفتر تعداد 25 طرح بهسازی و نوسازی شهری را تدوین می نماید که تنها 20 درصد از آنها را به اجرا می رساند و بقیه در حد مطالعات صرف باقی می ماند.(شرکت عمران و بهسازی شهری،1377). برنامه عمرانی دوم عینا در سال 1373 به مرحله اجرا درآمد که در این برنامه به طور منسجم به مسئله بافت های فرسوده پرداخته شده بود .مهمترین اهداف این برنامه: الف) دستیابی به توسعه پیش بینی شده در طرح های شهری. ب) تجمیع قطعات و تنظیم سطح اشغال متناسب با شرایط منطقه ای. ج) اصلاح و نوسازی محلات توسط شهر داری ها در چهارچوب ضوابط شورای عالی شهر سازی. د) بازسازی و احیای بافت های مسئله دار شهری به منظور هماهنگی با مناطق مختلف شهری(ایزدی،1377،19). با شروع برنامه دوم عمرانی،سیاست توجه به توسعه درونی شهر ها شکل رسمی قوی به خود گرفت در سال 1373 و در راستای اهداف برنامه،طرح تعیین نقاط مناسب خانه سازی در چهل شهر ایران تهیه گردید.مهمترین و مؤثرترین مفاد برنامه پنج ساله دوم در خصوص بافت های فرسوده و قدیمی تشکیل «شرکت عمرانی و بهسازی شهری» بود که در اواخر سال 75 در راستای اجرای مقررات تشکیلاتی موضوع تبصره33 قانون برنامه دوم بعنوان یکی از بازوهای فنی- اجرایی و نیز مدیریتی وزارت مسکن و شهر سازی در تهیه و اجرای طرح های عمرانی شهری به تصویب هیئت وزیران رسید. 2-13 سیاست های بکار گرفته شده در بافت قدیمی شهر نهاوند: شروع اقدامات نوسازی و شهر سازی در شهر نهاوند مانند اکثر شهر های کشور به اوایل دهه قرن حاضر می رسد.به طوری که بعد از تشکیل شهر داری در سال 1308 اولین خیابان اصلی شهر در سال 1311 احداث شد.از مهمترین طرح های توسعه شهری قبل از انقلاب در شهر نهاوند طرح جامع و تفضیلی شهر می باشد. قرار داد طرح در تاریخ 26/12/1353 بین وزارت مسکن و شهر سازی و مهندسین مشاور مرجان بسته شد و مطالعات اولیه آن در تیر ماه 1354 آغاز گردید و در اوایل آبان سال 1356 گزارش نهایی مرحله اول آن تحویل گردید. بر اساس پیشنهاد نهایی این طرح برای سهولت دسترسی در سطح معابر شهر خصوصا در بافت قدیم چندین خیابان احداث و بعضی معابر تعریف شد در این طرح توجه زیادی به نوسازی و بهسازی بافت قدیم شهر شد.از مهمترین برنامه های شهر سازی بعد از انقلاب تهیه طرح های شهری می باشد که توسط مهندسین مشاور بعد از تکنیک تهیه شده است. این طرح در سال 1374 به تصویب نهایی رسید و جهت احرا به شهر داری ابلاغ گردید و مهمترین اقدام انجام گرقته بر اساس پیشنهاد طرح های ایجاد خیابان آزادگان شهر می باشد . هدف از ایجاد این خیابان ،کاهش باز ترافیکی قسمت
پایان نامه ارشد رشته جغرافیا ساماندهی بافت فرسوده شهرستان نهاوند به منظور شناسایی وضعیت کالبدی و عملکردی این بافت
