تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)
سازمان بهداشت جهانی بر اهمیت متغیرهای عملکردی اجتماعی، فرهنگی، ذهنی، و روان‌شناسی اجتماعی بر روی اجرای نقش ، تآکید دارد. هر چند که گروهی از دانشمندان وابسته به سازمان بهداشت جهانی، مفهوم خودمختاری و استقلال[1] را نیز به متغیرهای فوق اضافه نمودند، اما این مفهوم به دلیل انتقادهای زیادی که بر آن وارد بود چندان مورد اتفاق نظر سایر محققان قرار نگرفت (جنکینسون، 1994).
به‌طور کلی تعریف سازمان بهداشت جهانی به نوعی در بردارندة مفهوم کیفیت زندگی و رفاه، از ابعاد مختلف در ارتباط با وضع سلامت است. اگر چه تلاش‌های زیادی در خصوص عملیاتی نمودن مفهوم سلامت صورت پذیرفته، اما این مفهوم تاکنون به صورت جامع تعریف عملیاتی نشده است، زیرا متغیرهای آن از روی مجموعه‌ای از تحقیقات محدود فاقد دقت بیرون کشیده شده است و به همین دلیل در خصوص شاخص‌های آن اجماع چندانی وجود ندارد. برای مثال، منابع زیر که در طول یک دوره حدوداً 12 ساله تدوین شده‌اند همین عدم اجماع را یادآور می‌شوند.
ـ چارچوب روش شناختی دستیابی به شاخص‌های سلامت (کیرشنر، 1971)
ـ مسائل اجتماعی و روان شناختی بررسی وضعیت سلامت و بیماری (کیرشنر، 1971)
ـ انتخاب ابزارهای سنجش وضعیت سلامت افراد در جمعیت‌های عمومی
(ویر، 1981)
ـ اعتباریابی شاخص وضعیت عملکرد (سلامت) (رینولدز، 1983)
یکی از نکات قابل توجه در بررسی ادبیات موضوع سلامت، حجم وسیع تحقیقات انجام گرفته در کشورهای مختلف جهت دستیابی به پرسش‌نامه‌ها و ابزارهای سنجش استاندارد و مطابق شرایط اجتماعی می‌باشد. در این رهگذر، پرسش‌نامه‌های زیادی مانند NHP، SIP، HAQ، SF-36، DHP، GHQ، و … تدوین و مورد استفاده محققان قرار گرفت که از آن میان، دو پرسش‌نامه NHP ( سیمای سلامتی ناتینگهام)[2] و SF-36 [3] از بقیه بیشتر کاربرد یافته‌اند.
این گونه پرسش‌نامه‌ها به «میزان‌های ذهنی تندرستی» معروف شده‌اند، زیرا در آن‌ها به نظر شخصی فرد پاسخگو دربارة تندرستی اش تکیه می‌شود، سیمای تندرستی ناتینگهام با این پرسش از بسیاری افراد که درباره سلامتی چه چیزی را مهم می‌دانند، پدید آمد، از پاسخ‌های آنان مجموعه‌ای از پرسش‌ها پدید آمد که صرفاً مستلزم پاسخ آری ـ نه است. این پرسش‌های متفاوت سپس به صورت شش مقوله یا ابعاد سلامتی شامل درد، تحرک جسمی، خواب انرژی، انزوای اجتماعی و واکنش‌های عاطفی گروه‌بندی گردید. سیمای تندرستی ناتینگهام تاکنون در مورد بسیاری از جمعیت‌ها به کار رفته است از آنجا که این شاخص اجزای مختلف سلامت را مشخص می‌کند، وسیله‌ای بسیار مفید برای مقایسه تندرستی گروه‌های مختلف تلقی شده است.
کارهای روش شناختی بسیاری در جهت تصحیح، کوتاه‌کردن، استاندارد کردن و سنجش میزان اعتبار و قابلیت اعتماد سیمای تندرستی ناتینگهام توسط افرادی نظیر هانت 1986، مک کناوکانیدو کارهیل 1987، ابرین 1988، جنکینسون1988، بوکستون 1985، وال ورک، 1985، فیتزپاتریک 1992 و چندین محقق دیگر کگه به دلیل طولانی شدن بحث از ذکر نام آن‌ها خودداری می‌شود، صورت گرفته است.
قابل ثذکر است که در اغلب این تحقیقات سیمای تندرستی ناتینگهام، میزان قابلیت اعتماد و اعتبار بالایی را نشان داده که این مسئله بیانگر تدوین و پالایش مکرر و دقیق و تبدیل شدن آن به یک پرسش‌نامه استاندارد است.
یکی از میزان‌های ذهنی دیگر سلامت، پرسش‌نامة SF-36 است که برای مطالعه پیامدهای پزشکی توسعه یافته به کار می‌رود و به طور بسیار وسیعی از نظر قابلیت اعتماد و اعتبار مورد آزمون قرار گرفته است.
این پرسش‌نامه همانند سیمای تندرستی ناتینگهام به اظهار نظرهای شخصی پاسخگویان و ذهنیت‌هاای آن‌ها در خصوص وضع سلامت و تأثیر آن بر انواع فعالیت‌های فردی و اجتماعی می‌پردازد. این پرسش‌نامه در امریکا تدوین و پس از مطالعات فراوان از ابعاد روش شناختی مختلف تصحیح شد و به عنوان یک ابزار استاندارد در بسیاری از تحقیقات مربوط به سلامت مورد استفاده قرار گرفت.
بررسی اجمالی فضای مفهومی حوزه سلامت و سازمان جهانی سلامت WHO - فایل ورد و قابل ویرایش - 40 صفحه
