مجموعه فرهنگی
تاریخی نیاوران در باغ بزرگی به مساحت حدود 11 هکتار در شمال تهران قرار دارد که از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد. بناهای این مجموعه متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد.
ابتدا شاهان قاجار این مکان خوش آب و هوا را جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند. درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلیشاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدا به نام «نیاوران» مشهور شد. محمد شاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین شاه« کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد مشهور به کوشک احمدشاهی است
کاخ صاحبقرانیه کاخ محل زندگی ناصرالدین شاه بود. در حال حاضر این کاخ در ضلع جنوبی مجموعهٔ کاخ‌های نیاوران به عنوان موزه در معرض بازدیدکنندگان قرار دارد.
این کاخ میان باغی وسیع در یکی از کاخ‌های مجموعه نیاوران در شمال شرقی تهران ساختمانی قرار دارد که قدیمی ترین کاخ این مجموعه‌است و تاریخ ساخت آن به عهد فتحعلیشاه مربوط می‌شود. علاوه بر حوض خانه و کرسی خانه بی‌مانند صاحبقرانیه، از تالارهای مهم آن می‌توان جهان نما و آیینه را نیز نام برد که با تابلوهای نقاشی گرانبها و اشیاء بسیار نفیس تزیین شده‌اند این کاخ اکنون تنها برای بازدید میهمانان رسمی باز است. سریالهای تلویزیونی میرزا کوچک خان و امیر کبیر و فیلمهای سینمایی شازده احتجاب، سلطان صاحب قران، دلشدگان و کمال الملک در این کاخ فیلم برداری شده‌اند.
در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانواده اش ساخته شد.
اکنون محوطه کاخ شامل کاخ نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی و گلخانه ها و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد.
در سال 1357 این کاخ توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال 1360 به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال 1365 کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال 1368 مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما (1376)، کاخ صاحبقرانیه (1377) و کوشک احمدشاهی (1379) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
در گوشة شمال شرقی باغ نیاوران، بنای کاخ نیاوران با مساحتی در حدود 9000 مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث شده است.
عملیات احداث این بنا در سال 1337 ﻫ . ش، با طرحی ایرانی آغاز گردید و با وقفه ای که در ساخت آن پیش آمد در سال 1346 به اتمام رسید و در سال 1347 مورد بهره برداری قرار گرفت.
ساختمان این بنا ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود اما در هنگام ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت. طرح این بنا از محسن فروغی است که توسط شرکت فرمانفرمائیان به مرحله اجرا درآمده است
طرح چهار ضلعی کاخ و فضاسازی معماری داخلی آن الهام گرفته از معماری ایرانی با بهره گیری از فناوری مدرن است. تزئینات آن نیز تلفیقی از هنر پیش از اسلام و پس از اسلام است که گچبری توسط استاد عبداللهی، آینه کاری توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم پور و ایلیا انجام شده است. کف بنا از جنس سنگ سیاه و سقف آن از جنس آلومینیوم است که از وسط باز می شود. دکوراسیون و مبلمان داخلی کاخ توسط یک گروه فرانسوی طراحی و اجرا شده است.
طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق ها در اطراف آن شکل
گرفته اند که از آن جمله می توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد
در نیم طبقة این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا ، اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد.
اتاقی نیز در مسیر راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدالها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شوند.
در طبقه سوم اتاق خواب واستراحتگاه نیمروزی پهلوی دوم و همچنین اتاق های فرزندان وی و ندیمه هایشان قرار دارد.در نیم طبقة این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا ، اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد.
اتاقی نیز در مسیر راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدالها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شوند.
در طبقه سوم اتاق خواب واستراحتگاه نیمروزی پهلوی دوم و همچنین اتاق های فرزندان وی و ندیمه هایشان قرار دارد. این فضاها با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند
این عمارت، اواخر دورة قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر 800 متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. از ویژگی های عمدة این بنا تزئینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است.
ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که به وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی، به کوشک منتهی می شود.
عمارت احمدشاهی در دورة پهلوی دوم مرمت و الحاقات جدیدی در آن صورت گرفت و مبلمان داخلی آن به طور کامل عوض شد تا به عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی مورد استفاده قرار گیرد.
طبقه همکف این عمارت شامل یک هال با حوضی از جنس مرمر در وسط می باشد و 6 اتاق و 2 راهرو در اطراف آن قرار دارند. اشیاء تزئینی از جنس نقره، برنز، عاج، چوب، هدایایی از کشورهای مختلف مثل هند، تابلوهای نقاشی و گوبلن و نشانها و مدالها در این فضا به نمایش در آمده است همچنین ویترینی شامل اشیاء و سنگهای معدنی تزئینی، سنگی از کره ماه و چندین فسیل گیاهی و حیوانی در معرض دید قرار دارند.
طبقه دوم عمارت از یک سالن مرکزی و ایوان سرتاسری چهارطرفه تشکیل شده است. در چهار طرف سالن مرکزی که به عنوان اتاق موسیقی استفاده می شد، قفسه چوبی ویترین دار نصب شده است. دور تا دور ایوان را 6 ستون با مقطع مربع قطور با نمای آجری بدنه و 26 ستون مدور با نمای گچی فرا گرفته است. نقش شیر و خورشید گچبری شده بر پیشانی دیوارة ضلع شمالی ایوان به چشم می خورد.
مشخصه های معماری کوشک احمدشاهی
باغ نیاوران با چشم اندازی از درختان سر سبز وبلند وصدای پرندگان وچشمه های جاری در گوشه وکنار این باغ وهم چنین بنای زیبای کوشک احمد شاهی را احاطه کرده و پرجاذبه و آراستگی آن افزوده وحالتی شاعرانه بدان بخشیده. این کوشک ازلحاظ فرم معماری و تزئئینات خاص آن متاسفانه فاقد تاریخچه ای در زمینه ساخت و ساز و دوران بهره برداری است احتمالا تنها به خاطر نام احمدشاهی که روی آن باقی مانده تاریخ ساخت آن را به دوران حکومت کوتاه مدت این شاه مرتبط می سازد.
بر اساس نقل و قول هایی که صحت و سقم آن به اثبات نرسیده کاخ مذکور را احمد شاه برای همسر گرجی خود بنا نمود .این بنا در فضای شمالی عمارت صاحبقرانیه بامساحتی بالغ بر 800متر مربع در دو طبقه با پوششی از سقف شیبدار از ورق های شیروانی است که ترکیبی از معماری نئوکلاسیک اروپایی وتاثیر کمرنگ از معماری ایرانی دوران قاجار را تداعی می نماید. نمای بیرونی کاخ پوشیده از سطوح و قاب بندی های تزئینی آجری(سبک آجر مهری) به صورت پلاک هایی مستطیل شکل با ابعاد مختلف میباشد که در میان سایر بناهای قاجاری منحصر بفرد می باشد .پلان کاخ مستطیلی با دوگوشواره بیرون زده از آن در جناح جنوبی است .بنای این کاخ در دوطبقه ساخته شده است. پلان داخلی آن در همکف در دوران پهلوی دستخوش تحولاتی گردیده ودر قسمت ورودی کاخ حد فاصل دو گوشواره با دوستون حریم ورودی اصلی را شکل میدهد.
این ایوان به عنوان پیش فضاهای مستطیل شکل در کانون بنا و جمعا6 اتاق در پیرامون آن که دو به دو مرتبط می باشند منتهی می گردد. در قسمت ورودی هال دارای حوض نمای مرمر و چهار مجسمه فلزی پرنده درنا آنها مزین کرده .این قسمت بنا دارای سقف گچبری بسیار زیبا که از دوران قاجار باقیمانده و چندین بار مرمت شده قرار دارد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 45 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلودمقاله مجتمع تاریخی نیاوران
