لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 26
بافت قدیمی و شهرسازی شهرستان سبزوار :
دامنه بلندیهای شمال خراسان از نظر آب و هوا و زمین و بارور محیط نسبتا مساعدی را برای کشاورزی و دامداری و کانون های زیستی ایجاد نموده است . از این رو احتمالا بهنگام مهاجرت اقوام آریایی به فلات ایران که از شرق آغاز شده و به تدریج به سوی غرب و جنوب رفته اند این مناطق همواره مورد توجه آنان واقع شده است . به همین علت بنا به عقیده باستانشناسان می بایست در خراسان تمدن های کهنسالی مانند تپه حصار دامغان و گنج دره کرمانشاه و شهر سوخته زابل و حتی قدیم تر از آنها وجود داشته باشد ، ولی بعلت اینکه تاکنون عملیات حفاری گسترده ای در این ناحیه صورت نگرفته فعلا از پیشینه درست و چگونگی این تمدن ها آگاهی دقیق در دست نیست .
از طرفی جلگه های واقع در دامنه این بلندیها گذرگاه طبیعی و مناسبی را ایجاد نموده که از آن راه می توان بین کانونهای جمعیتی در شرق دور و آسیای میانه از یک طرف و خاک اصلی ایران و شهرهای مغرب زمین ارتباط پیدا کرد . سبزوار که یکی از شهرهای خراسان شمالی و از دیرزمان مجتمع زیستی ساکنان این ناحیه بوده به جهات مختلف از جمله وجود شرایط مساعد طبیعی و اقلیمی ایجاد گردیده ، و البته چنانچه بنا به مقتضیات سیاسی و نظامی و قرار گرفتن بر سر راههای مهم و دارا بودن موقعیت منزلگاهی مناسب برای مبادلات بازرگانی هم ساخته شده است لیکن به طور مسلم شرایط مساعد اقلیمی عامل مهمی برای ایجاد شهر در چنین ناحیه ای بوده به طوریکه علیرغم صدمات فراوانی که طی دوره های متمادی بخود دیده اما همچنان پا برجا مانده است . تداوم زیست در بیهق وتحولات و گسترش آن در طول تاریخ علل گوناگون داشته که مهمترین آنها بدین قرار است :
عوامل طبیعی و اقلیمی : وجود چند رودخانه فصلی در نواحی بیهق و سفره آبهای زیرزمینی غنی وا مکان بهره برداری از شرایط طبیعی و کندن کاریزهای متعدد برای دسترسی به آب مخصوصاً در پیرامون شهر ویژگیهای آب و هوایی و توپوگرافی ، و همچنین وجود خاک مناسب و بارور شرایط جذب و تجمع گروههایی از مردم را فراهم ساخته است .
عوامل سیاسی و نظامی : جهات نظامی و سیاسی و به طور کلی عوامل انسانی و مناسب بودن منطقه برای ایجاد مرکز نظامی و اداری نیز در پیدایش شهر بی تاثیر نبوده است . از جمله بنیاد شهر که بنا به روایت ابوالحسن علی بن زید بیهقی توسط ساسان پسر بابک و یاسا سویه پسر شاپور بنا کننده نیشابور صورت گرفته شاید خود دلیل اهمیت سیاسی و نظامی آن بوده است .
عوامل اقتصادی و اجتماعی : وجو امکانات تولید کشاورزی و دامداری و بهره برداری از کانهایی از قبیل مس که از دیرزمان استخراج می گردید و امکان فعالیت های صنعتی متناسب هر زمان را فراهم می کرد و قرار گرفتن در کنار شاهراه های مهم دنیای آنروز از جمله جاده ابریشم که مکان مناسبی برای بازرگانی و مبادلات کالا و تمرکز کارگاهها و افزایش توان مالی را فراهم میکرده نیز در ایجاد شهر قابل اهمیت است .
عوامل اعتقادی و فرهنگی : اینعوامل نیز در شکل گیری محیط و حیات سبزوار همواره موثر بوده چنانکه وجود آتشکده آذر برزین مهر در ریوند سبزوار در دوره ساسانیان می تواند د لیل اهمیت این ناحیه از این حیث باشد و مخصوصا در دوره اسلامی به دلیل اینکه سبزوار از معدود شهرهای محل تجمع شیعیان بوده مذهب نقش تعیین کننده ای در ساخت اجتماعی و شهری داشته و نهایتا نیز در دوره سربداران این تشکل موجد حکومتی بر مبنای اصول اعتقادی این جماعت گردیده است .
احداث سبزوار وا یجاد کانون های زیستی در نواحی بیهق درعهد اشکانیان و ساسانیان :
در سده های دوم و اول پیش از میلاد که همزمان با استقرار فرمانروایی پارتها است راه بازرگانی چین که از طریق ترکستان چین تا شمال خراسان یعنی طوی و نیشابور و سبزومار امتداد می یافت و سپس به شهر صد دروازه که درحدود دامغان کنونی قرار داشت و اکباتانا و سلوکیه می پیوست ، به تدریج شکل گرفت و با افزای حجم داد و ستد در این مسیر شهرهای بین راه به رونق اقتصادی رسیدند .
این شهرها در دوران ساسانیان ( 224 تا 651 م) مراکز پیشینه و بازرگانی بسیار فعالی بودند و در این دوره بازار قلب این شهرها را تشکیل می داد و دروازده های آنها به روی کالاها و مصنوعات گوناگون و کاروانهایی که ابریشم را از آسیای میانه و عاج را از هندو پشم را ازنواحی دامداری کوهستانی و میوه ها و روغن و شراب را از سرزمین های زراعتی به آنجا حمل می کرد گشوده بود.
بنیاد شهر سبزوار را برخی مربوط به عهد اشکانیان و همزمان با پیدایش رونق راه بین المللی شرق به غرب می دانند و بعضی براین عقیده اند که تاریخ احداث این شهر در حدود سال سیصد میلادی یا آغاز تشکیل سلسله ساسانی است ولی متاسفانه در میان آثار معدود دوره ساسانی اشاره ای نیست که دلالت به این موضوع کند. ابوالحسن بیهقی در تاریخ بیهق نقل می کند که سبزوار را ساسان بن بهمن بن اسفندیار بنا کرده است . قول دیگری را هم بیهقی یاد می کند که بنای سبزوار را ساسان دیگری نهاده و او ساسان بن بابک بن ساسان بن مهربن ساسان بن بهمن اسفندیار بوده است . این محقق روایت دیگری را هم نقل می کند ، بدین گونه که گفته اند سبزوار را ساسویه بن شاپور الملک بنا کرده است و شاپور آن بود که نیشابور بنا کرد . و بنابراین گفته پسر این ساسویه یزد خسرو بوده که خسرو شیرجوین و خسروآباد بیهق و خسورگرد را بنا کرده است . لازم به یادآوری است که شهر نوشاپور (نیشابور) را شاپور اول در اوایل دوران ساسانیان پس از شکست شاه توران و درمحل میدان جنگ بنا نهاده است .
با وجود اینکه در آثار بجا مانده از دوران ساسانی از بیهق و سبزوار نامی برده نشده ولی وجود آتشکده آذربرزین مهر در ریوند سبزوار شواهد بسیار دیگر حکایت از سوابق تمدن و تاریخی کهن در این منطقه دارد هرچند که آبادانی آن در سده های اولیه هجری به اوج خود رسیده است .
جغرافی دانان عهد اسلام به تفصیل از این شهر یاد کرده اند . ابواسحاق ابراهیم اصطخری در کتاب مسالک و ممالک سبزوار را سابزوار می نامد و این شهر و بعضی توابع آن چون آزادوار و خسروگرد و بهمناباد و مزینان و دیواره و مهرجان را جزو نواحی نیشابور می شمارد. یاقوت درمعجم البلدان آورده که بیهق ناحیه ایست بزرگ و کوره ای وسیع دارای شهرهای بسیار و آبادانی مشتمل بر 321 قریه است وحدود آن از ناحیه نیشابور به انتهای حدود ریوند تا نزدیک دامغان محدود است . ابوالفداء درکتاب تقویم البلدان از اللباب نقل می کند که بیهق مجموعه ای است از دیه ها ، از ناحیه نیشابور و در بیست فرسخی آن ، قصبه بیهق سابقا خسرو جرد بود و اکنون سبزوار است در صوره الالرض ابن حوقل و حدود العالم و احسن التقاسیم و فتوح البلدان هم به سزوار اشاره شده است .
سبزوار (2)